Idiopatyczne porażenie nerwu twarzowego (porażenie Bella) to uszkodzenie nerwu twarzowego o nieznanej przyczynie. Objawami porażenia Bella jest osłabienie lub paraliż mięśni twarzy po jednej stronie, co może być widoczne jako opadnięcie brwi, kącika ust, niedomykanie się oka. W większości przypadków porażenie Bella ustępuje samoistnie bez pozostawienia śladu. W leczeniu stosuje się przede wszystkim glikokortykosteroidy.
Porażenie nerwu twarzowego (porażenie Bella). Fot. istockphoto.com
Co to jest porażenie Bella (idiopatyczne porażenie nerwu twarzowego)?
Porażenie Bella to stan, w którym nerw twarzowy, czyli unerwiający część mięśni twarzy ulega uszkodzeniu. Skutkiem tego jest osłabienie (niedowład) mięśni twarzy odpowiadających za mimikę lub ich całkowity paraliż (porażenie). Porażenie Bella rozwija się szybko (do 72 h) i dotyczy połowy twarzy. Idiopatyczne porażenie nerwu twarzowego może wystąpić w każdym wieku, dotyczy wszystkich ras i obu płci w równym stopniu. Cukrzyca i ciąża zwiększają ryzyko rozwoju porażenia Bella. W większości przypadków porażenie Bella ustępuje całkowicie.
Idiopatyczne porażenie nerwu twarzowego (porażenie Bella) – przyczyny
Porażenie Bella jest idiopatyczne, co oznacza, że zwykle nie udaje się ustalić jego dokładnej przyczyny. Porażenie Bella jest wynikiem zapalenia nerwu twarzowego. Istnieje kilka koncepcji, co może powodować zapalenie nerwu twarzowego. Przyjmuje się, że zapalenie może mieć tło wirusowe. Do wirusów mogących odpowiadać za zapalenie nerwu twarzowego zalicza się wirus opryszczki zwykłej (herpes simplex virus – HSV), ten sam wirus, który wywołuje i opryszczkę wargową lub opryszczkę narządów płciowych, a także inne wirusy, w tym wirus ospy wietrznej i półpaśca, wirus cytomegalii i wirus Epsteina i Barr. W Polsce za porażenie Bella często odpowiada borelioza.
Zapalenie powoduje obrzęk nerwu twarzowego, który kontroluje mięśnie mimiczne jednej strony twarzy. Nerw w swoim przebiegu przechodzi przez wąski kanał w kości. Kiedy nerw jest obrzęknięty, zostaje uciśnięty i ulega uszkodzeniu, co skutkuje zaburzeniami przekazywania impulsów nerwowych do mięśni. Powoduje to osłabienie lub paraliż mięśni odpowiadających za mimikę jednej strony twarzy.
Idiopatyczne porażenie nerwu twarzowego (porażenie Bella) – objawy
Objawy dotyczą mięśni mimicznych po jednej stronie twarzy. Zwykle rozwijają się w ciągu jednego lub dwóch dni (do 72 h).
Porażenie Bella powoduje, że jedna strona twarzy jest częściowo lub całkowicie sparaliżowana. Może to powodować:
- widoczną asymetrię twarzy – po stronie porażenia twarz opada – dotyczy to brwi, dolnej części twarzy, kącika ust, kącika oka, które może się nie domykać
- utratę zdolności gwizdania, mrugania, zamykania oka, marszczenia czoła, dmuchania i szczerzenia zębów
- czasem łzawienie oka oraz problemy z gryzieniem i odczuwaniem smaku (zwykle w przedniej części języka), jedzenie może gromadzić się między dziąsłami a policzkiem po stronie porażenia, a także może wystąpić nadwrażliwość na dźwięki ucha po stronie porażenia.
Zmiany spowodowane przez porażenie Bella wpływają na wygląd twarzy (są zwłaszcza widoczne podczas uśmiechu), co powoduje duży dyskomfort u osób z porażeniem Bella i unikanie kontaktów społecznych.
U większości pacjentów wycofywanie się objawów zaczyna się w ciągu trzech tygodni od wystąpienia pierwszych objawów. Poprawa może trwać przez trzy do sześciu miesięcy.
Porażenie Bella – rozpoznanie
Porażenie Bella jest rozpoznawane na podstawie typowego przebiegu oraz badania fizykalnego – lekarz obejrzy twarz, poprosi o wykonanie kilku ruchów typu marszczenie czoła, zaciskanie powiek. Następnie zapyta o choroby współistniejące, które mogą powodować porażenie nerwu twarzowego (np. guzy mózgu, przewlekłe zapalenie ucha środkowego, sarkoidoza) i zleci badania mające na celu wykluczenie potencjalnych znanych przyczyn porażenia nerwu twarzowego (np. przeciwciała przeciwko Borelia). Może też zlecić konsultację neurologiczną, laryngologiczną i w razie konieczności badania obrazowe.
Należy pamiętać, że nagłe porażenie połowy twarzy może być objawem udaru mózgu i wymagać pilnej interwencji! Więcej: Udar – pierwsza pomoc
Porażenie Bella – leczenie
W większości przypadków porażenie Bella ustępuje samoistnie po kilku tygodniach lub miesiącach (do pół roku) bez pozostawienia śladu. Jeśli wycofywanie się zmian zaczyna się w ciągu 21 dni od początku choroby, jest to dobry czynnik rokowniczy i zwykle oznacza całkowite ustąpienie porażenia w ciągu kilku następnych tygodni. Jedynie u kilku procent pacjentów porażenie może wycofać się niecałkowicie, pozostawiając asymetrię twarzy.
Nie ma leku na porażenie Bella, ale leczenie może spowodować szybszą poprawę, zwłaszcza jeśli zostanie rozpoczęte wcześnie. W leczeniu stosuje się glikokortykosteroidy, które mogą zmniejszyć obrzęk nerwu i zwiększyć szanse na całkowite wyzdrowienie. Leki te działają najlepiej, gdy rozpoczynają się wcześnie (w ciągu trzech dni od wystąpienia pierwszych objawów). Czasem lekarz może zalecić także inne leki: przeciwwirusowe, a także antybiotyki, jeśli porażenie nerwu twarzowego jest związane z boreliozą.
Ponadto konieczne jest dbanie o oczy, jeśli powieka się nie domyka. Jeśli rogówka, czyli przezroczysta przednia błona oka zacznie wysychać, istnieje ryzyko powstania blizn i trwałego uszkodzenia oka. Lekarz może zalecić używanie sztucznych łez (kropli do oczu) co godzinę w ciągu dnia, aby utrzymać oko w stanie odpowiedniego nawilżenia. Nawilżająca maść do oczu jest zwykle stosowana na noc. Można też używać maści w ciągu dnia choć powoduje to niewyraźne widzenie.
Jeśli oko nie zamyka się całkowicie, należy chronić je w ciągu dnia np. za pomocą okularów. Na noc zakłada się opatrunek na powieki.
Jeśli porażenie nie ustępuje całkowicie, konieczne jest dalsze leczenie (przez neurologa, laryngologa lub chirurga plastycznego) i rehabilitacja.
Porażenie Bella (idiopatyczne porażenie nerwu twarzowego) – rokowanie
Rokowanie w przypadku porażenia Bella jest bardzo dobre. Do samoistnego ustąpienia porażenia dochodzi u około 70% procent w ciągu trzech do sześciu miesięcy. U pacjentów leczonych glikokortykosteroidami ten wskaźnik wzrasta do około 80–85%.
Choroba rzadko nawraca, drugi i trzeci epizod występuje u około 7–15% pacjentów.
Porażenie Bella u dzieci
Porażenie Bella u dzieci ma jeszcze lepsze rokowanie, ponieważ około 90% objawów porażenia Bella ustępuje samoistnie w ciągu 6 miesięcy, a prawie 100% po upływie roku. Z tego względu stosowanie glikokortykosteroidów u dzieci z porażeniem Bella jest dyskusyjne.
Porażenie Bella (idiopatyczne porażenie nerwu twarzowego) – powikłania
U około 15% pacjentów jako późne powikłanie porażenia Bella z powodu nieprawidłowej regeneracji nerwu twarzowego mogą pojawić się przykurcze oraz współruchy (tzw. synkineza). Współruchy to sytuacja, w której wykonanie zamierzonego ruchu jednego mięśnia pociąga za sobą niezamierzone ruchy innego lub inne skutki (np. łzawienie oka). W przypadku porażenia Bella może to oznaczać między innymi:
- drżenie lub skurcz ust podczas mrugania okiem
- przymykanie się oka podczas uśmiechu
- przy zwiększonej produkcji śliny (np. przed jedzeniem) oko może łzawić.
W większości przypadków współruchy po porażeniu Bella są łagodne i mogą pozostać niezauważone przez osobę dotkniętą chorobą. Jeśli są bardziej nasilone lub uciążliwe, to można je leczyć zastrzykami z toksyny botulinowej.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie porażenia Bella?
Tak, w przeważającej części przypadków porażenie Bella samoistnie ustępuje bez pozostawienia śladu.
Co robić po zakończeniu leczenia porażenia Bella?
Jeśli porażenie Bella ustąpiło bez pozostawienia śladu dalsza kontrola nie jest konieczna.
