Usuwanie czopa woskowinowego jest najczęstszą procedurą laryngologiczną wykonywaną w POZ oraz w gabinetach laryngologicznych. Aby doszło do upośledzenia słuchu, woskowina musi wypełnić co najmniej 80% kanału słuchowego.
Czyszczenie uszu
Uszy mają zdolność samooczyszczania i w zasadzie nie wymagają żadnych zabiegów higienicznych. Jeśli są zdrowe, całkowicie poprawnym postępowaniem jest ograniczenie się do higieny małżowin usznych. Używamy do tego wody z mydłem, ewentualnie patyczków, ale jedynie celem oczyszczenia zagłębień w obrębie małżowiny usznej. Nie można ich wkładać do przewodu słuchowego!
Woskowina w uchu
Woskowina powstaje w przewodzie słuchowym. Jest substancją tłuszczową, która pokrywając jego powierzchnię, ochrania skórę przewodu słuchowego oraz tworzy barierę dla drobnoustrojów. W pewnym stopniu zapobiega także, zmniejszając światło kanału, przedostaniu się do niego ciał obcych.
Woskowina odgrywa zasadniczą rolę w procesie samooczyszczania się uszu. Razem z martwymi komórkami skóry, włosami i innymi zanieczyszczeniami przemieszcza się wzdłuż przewodu słuchowego na zewnątrz. Bez obaw samodzielnie można usuwać tylko tę woskowinę, która przedostała się w obręb małżowiny usznej.
Woskowina może mieć kolor od jasnego do ciemnobrązowego. U dzieci jest zwykle miększa i jaśniejsza niż u dorosłych. Typ woskowiny zależy w pewnym stopniu od czynników genetycznych – część osób ma tendencję do woskowiny suchej, która jest jaśniejsza i krucha, natomiast część osób do bardziej mokrej woskowiny, która jest ciemniejsza i lepka.
Woskowina w uchu – bez względu na jej ilość – nie wpływa na wynik pomiaru temperatury ciała w uchu.
Mechanizm samooczyszczania się uszu może zostać zaburzony przez nadmierną produkcję woskowiny lub jej utrudnione samoczynne usuwanie. Obserwuje się to zwłaszcza u osób w starszym wieku, u których nawet 1 na 3 osoby może mieć korki woskowinowe w uszach.
Wydostawanie się woskowiny utrudniają urządzenia wkładane do uszu na dłuższy czas, przede wszystkim aparaty słuchowe, ale też słuchawki. Bardzo ważne jest zdejmowanie aparatów słuchowych na noc oraz odpowiednie ich czyszczenie, zgodne z instrukcją.
Samooczyszczanie się uszu ograniczają choroby (np. zapalenie przewodu słuchowego) oraz wady anatomiczne zarówno kanału słuchowego, jak i twarzoczaszki.
Poza seniorami zwiększone ryzyko wystąpienia czopów woskowinowych dotyczy osób niepełnosprawnych intelektualnie i dzieci. Przypuszcza się, że w przypadku dzieci ma to związek z budową przewodu słuchowego, który jest u nich wąski, co może prowadzić do kumulowania się woskowiny.
Opiekunowie osób niepełnosprawnych intelektualnie, jak też zajmujący się tymi osobami lekarze powinni zwracać uwagę na stan ich uszu, ponieważ nawet u 1/3 może występować czop woskowinowy, a jest to grupa pacjentów, którzy prawdopodobnie nie zakomunikują tego, że gorzej słyszą. Podobnie małe dzieci – nie powiedzą, że pogorszył się im słuch.
Obserwujemy predyspozycje rodzinne do nadprodukcji woskowiny. Najczęściej mają one charakter społeczny, a nie genetyczny. Jeśli rodzice popełniają błędy w higienie swoich uszu, to z dużym prawdopodobieństwem należy przyjąć, że będą je popełniać, dbając o uszy swoich dzieci. Przekażą też dzieciom złe wzorce.
Czop woskowinowy (korki woskowinowe)
Najczęstszym objawem utworzenia się czopu woskowinowego jest pogorszenie słuchu. Do innych należą: uczucie rozpierania w uchu, uczucie zatkanego ucha, szumy uszne, kaszel (jako wynik drażnienia nerwu błędnego, który częściowo unerwia także ucho zewnętrzne).
Pogorszenie słuchu może mieć charakter nagły, wystąpić z dnia na dzień. Może się tak stać np. wtedy, gdy czop woskowinowy napęcznieje pod wpływem wody.
Ból ucha nie jest objawem czopu woskowinowego, sugeruje raczej zapalenie ucha, ale też go nie wyklucza – zapalenie ucha i czop woskowinowy mogą wystąpić jednocześnie.
Sposoby usuwania czopa woskowinowego:
- aplikacja preparatów do czyszczenia uszu (można stosować samodzielnie),
- irygacje (nie zaleca się samodzielnego stosowania),
- metody mechaniczne (przeprowadzane wyłącznie przez lekarzy z użyciem haczyków, ssaków).
Usuwanie czopa woskowinowego nie powinno powodować dolegliwości bólowych.
Patyczki do uszu
Wkładanie patyczków higienicznych do otworu słuchowego jest najpowszechniejszym błędem popełnianym podczas higieny uszu. Popełniają go zwłaszcza osoby, które uważają, że mają za dużo woskowiny. Bywa, że to przekonanie wynika z błędnej interpretacji stwierdzenia lekarza, który podczas badania mówi: „ma Pan/Pani dużo woskowiny”, co pacjent rozumie jako uwagę dotyczącą braku higieny, zaniedbania. Woskowina jest naturalną substancją wytwarzaną przez gruczoły skórne przewodu słuchowego i spełnia określoną funkcję. Nie należy się jej pozbywać. Aby doszło do upośledzenia słuchu, woskowina musi wypełnić co najmniej 80% kanału słuchowego.
Wkładanie ciał obcych (patyczków higienicznych, wsuwek) do otworu słuchowego i manipulowanie nimi w kanale słuchowym grozi tym, że woskowina wepchnięta zostanie w dalsze części kanału słuchowego. Może to zaburzyć naturalny proces samooczyszczania kanału i doprowadzić do powstania czopu woskowinowego, wiąże się też z ryzykiem takich powikłań jak perforacja błony bębenkowej, uszkodzenie kosteczek słuchowych, trwała utrata słuchu. Ciało obce może uszkodzić skórę kanału słuchowego, czego konsekwencją może być zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego.
Należy pamiętać, że przed wkładaniem ciała obcego zbyt głęboko do ucha ostrzega ból, ale nie wtedy, gdy dotyczy to osoby trzeciej, np. ucha dziecka.
Jedyną osobą, do której należy się zwracać z prośbą o pomoc w mechanicznym oczyszczeniu przewodów słuchowych powinien być laryngolog. Lekarz robi to pod kontrolą wzroku, czasami także mikroskopu usznego, używając specjalnie do tego przeznaczonych narzędzi. Jeśli woskowina jest zbyt twarda, by ją usunąć, pacjent dostaje zalecenie stosowania przez kilka dni preparatu do czyszczenia uszu, który rozmiękczy czop i ułatwi jego ewakuację.
Usuwanie czopa woskowinowego jest najczęstszą procedurą laryngologiczną wykonywaną w POZ oraz w gabinetach laryngologicznych.
Preparaty do czyszczenia uszu
Preparaty do czyszczenia uszu mają postać kropli lub sprayu, różnią się składem (wodne, olejowe, niewodne/nieolejowe), ale wykazują zbliżoną skuteczność. Nie należy ich rutynowo stosować w profilaktyce bez wyraźnego zalecenia lekarza. Preparaty te nie służą do codziennej higieny uszu.
Woda utleniona do ucha
Zakrapianie ucha z czopem woskowinowym wodą utlenioną ma podobną skuteczność, jak stosowanie innych preparatów do czyszczenia uszu. Zawsze zaleca się stosowanie zarejestrowanych preparatów o jasnych wskazaniach.
Płukanie ucha
Płukanie uszu wiąże się z ryzykiem podrażnienia przewodu słuchowego, uszkodzenia błony bębenkowej, zawrotów głowy, uszkodzenia słuchu. Przeciwwskazaniem do płukania uszu jest perforacja błony bębenkowej, operacja ucha, radioterapia tej części głowy. Płukanie uszu powinien przeprowadzić lekarz. Korzystając z dostępnych w aptekach końcówek do samodzielnej irygacji, należy pamiętać, by strumień wody nie uderzał w błonę bębenkową, ponieważ grozi to jej uszkodzeniem.
Urządzenie do oczyszczania uszu
Na rynku dostępne są „odkurzacze” do odsysania czopów woskowinowych. Nie są zalecane, podobnie jak samodzielne płukanie uszu. Samodzielne oczyszczanie uszu przez odsysanie czy płukanie powinno się odbywać po przeszkoleniu przez lekarza.
Świecowanie uszu
Osobie leżącej na boku wkłada się do ucha świeczkę o odpowiednio ukształtowanej końcówce i podpala knot. Wzrost temperatury tworzy podciśnienie, które ma wyciągnąć czop.
Jest to metoda nie tylko nieskuteczna, ale też obarczona ryzykiem poparzenia oraz pogorszenia stanu – topiący się wosk ubija czop woskowinowy.
