Udary niedokrwienne mózgu kojarzą się najczęściej z osobami starszymi, ale nic bardziej mylnego. Udary dotyczą również noworodków oraz niemowląt, a kolejno – dzieci niezależnie od wieku. Brak właściwie i szybko ustalonego rozpoznania skutkuje trwałym uszkodzeniem mózgu. Tylko szybkie rozpoznanie, skuteczne leczenie, a potem rehabilitacja mogą pomóc w powrocie do zdrowia oraz dalszym rozwoju dziecka.
Fot. pixabay.com
Udar dziecięcy, zgodnie z definicją, może zostać rozpoznany jeśli u dziecka w wieku od ukończenia okresu noworodkowego (czyli 29. doby życia) do ukończenia 18. roku życia wystąpią nagłe objawy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, a badania neuroobrazowe (tomografia komputerowa [TK], rezonans magnetyczny [MR]) wykażą zmiany o charakterze niedokrwiennym, korespondujące pod względem lokalizacji z objawami klinicznymi. Problem dotyka z reguły dzieci dotychczas zdrowych, a manifestacja, jak wskazuje nazwa – udar – pojawia się nagle, „uderza” pacjenta bez ostrzeżenia. Aby dokonać szybkiej oceny stanu zdrowia małego pacjenta należy wykonać podstawowy test FAST, który pozwala ocenić stan asymetrii twarzy, czyli opadnięcia kącika ust; niezbędna jest także ocena zaburzeń mowy (o ile występują) czy niedowładu kończyn.
Objawy udaru dziecięcego pojawiają się nagle i ostro, wobec czego mogą być wiązane z różnymi stanami chorobowymi ośrodkowego układu nerwowego, mającymi różną, nie tylko naczyniową, etiologię. Co istotne – im młodszy pacjent, tym objawy udaru mniej charakterystyczne, a samo rozpoznanie – trudniejsze.
– Do nieswoistych objawów udaru należą bóle głowy zgłaszane przez starsze dzieci, jak również nudności czy wymioty; są to objawy wskazujące na obecność zespołu wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego. Natomiast deficyty ruchowe, czyli niedowłady bądź porażenia kończyn czy nerwów czaszkowych, a także zaburzenia mowy o typie afazji lub ataksja to objawy wskazujące na lokalizację ogniska niedokrwiennego w zakresie przedniego lub tylnego kręgu unaczynienia mózgu – wyjaśniają prof. Ewa Pilarska (Klinika Neurologii Rozwojowej, Gdański Uniwersytet Medyczny) i dr hab. Ilona Kopyta (Katedra i Klinika Neurologii Dziecięcej Śląski Uniwersytet Medyczny), autorki pionierskiej publikacji pt: „Udar mózgu u dzieci i młodzieży”. – Rozpoznanie udaru jest możliwe tylko po przeprowadzeniu odpowiednich badań neuroobrazowych, które pozwalają na ustalenie przyczyny objawów obserwowanych u dziecka, jak również umożliwiają ustalenie lokalizacji i zakresu zmian niedokrwiennych mózgu. W przypadku podejrzenia udaru mózgu u dziecka niezbędna jest natychmiastowa pomoc lekarska.
– Pomoc dziecku z objawami ostrego uszkodzenia mózgu powinna być udzielona możliwie jak najszybciej, optymalnie do 60 minut od przybycia do szpitala; powinna zmierzać do przeprowadzenia natychmiastowych badań neuroobrazowych, które mają na celu ustalenie przyczyny objawów u pacjenta – tłumaczy dr hab. I. Kopyta. – Badaniami, które umożliwiają rozpoznanie udaru niedokrwiennego, a także przeprowadzenie różnicowania z innymi patologiami w obrębie mózgowia, takimi jak na przykład udar krwotoczny, są tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny. Warto pamiętać, że kolejnym utrudnieniem diagnostycznym wynikającym z wieku pacjentów poddanych tym badaniom, jest konieczność przeprowadzenia ich w znieczuleniu ogólnym; tak więc placówki, które zajmują się diagnozowaniem dzieci z podejrzeniem udaru niedokrwiennego mózgu muszą dysponować nie tylko całodobowym dostępem do badań neuroobrazowych, ale także opieki anestezjologicznej. Nie do przecenienia jest również doświadczenie radiologa oceniającego uzyskane wyniki.
– Rozwój dzieci po przebytym udarze noworodkowym jest zagrożony występowaniem opóźnienia w zakresie osiągania „kamieni milowych” charakterystycznych dla przebiegu rozwoju zdrowego dziecka. Ponad połowa dzieci po przebytym zachorowaniu wykazuje zaburzenia funkcji poznawczych, zaburzenia koncentracji, zaburzenia wzrokowe, zaburzenia mowy, czy zachowań i emocji, pozostają także trwałe deficyty ruchowe – wskazuje.
– Do najczęstszych trwałych następstw udaru noworodkowego oraz tak zwanego „domniemanego udaru płodowego” należą niedowłady kończyn; zgodnie z definicją, w wieku wczesnego dzieciństwa u pacjentów tych zostanie rozpoznane mózgowe porażenie dziecięce – wyjaśnia ekspertka. – W zakresie funkcjonowania intelektualnego dzieci te jednak zwykle osiągają wyniki nie gorsze lub niewiele gorsze od zdrowych równolatków – dodają autorki książki.
– Pacjent z podejrzeniem udaru mózgu powinien być zawsze traktowany jak pacjent w stanie bezpośredniego zagrożenia życia – ocenia prof. Ewa Pilarska. – Po wykluczeniu udaru krwotocznego należy natychmiast wdrożyć leczenie antyagregacyjne (podawanie leków przeciwzakrzepowych), przeciwobrzękowe, przeciwdrgawkowe oraz leczenie towarzyszące infekcji, jeśli istnieje taka konieczność. Pacjent musi mieć zapewnioną właściwą ilość płynów, trzeba kontrolować u niego poziom glikemii i monitorować ciśnienie tętnicze krwi.
U 40% dzieci i młodzieży lekarze nie rozpoznają wstępnie udaru niedokrwiennego mózgu, głównie z powodu utrudnionego dostępu do badań radiologicznych, zwłaszcza rezonansu z koniecznością zastosowania znieczulenia u dziecka.
– Według przeprowadzonych badań, czas między wystąpieniem objawów u dziecka a poszukiwaniem przez rodziców opieki wynosi od 1,7 do 21 godzin, natomiast potwierdzenie diagnozy z wykonaniem badania neuroobrazowego następuje często po 15, a nawet 24 godzinach – wyjaśnia dr hab. Ilona Kopyta.