Próby samobójcze nieletnich to naprawdę krzyk rozpaczy i wyraźny apel do nas, dorosłych, abyśmy zmienili świat, jaki fundujemy naszym dzieciom – powiedziała konsultant krajowa ds. psychiatrii dzieci i młodzieży dr Aleksandra Lewandowska, ordynator oddziału dziecięcego w szpitalu im. Babińskiego w Łodzi.
Dr Aleksandra Lewandowska. Fot. Tomasz Stańczak/ Agencja Gazeta
– Często zastanawiam się, co jeszcze mają zrobić dzieci, aby pokazać nam, dorosłym, że nie ma w nich zgody na taki świat, który my tworzymy i że radzą sobie w nim coraz gorzej? – powiedziała konsultant krajowa ds. psychiatrii dzieci i młodzieży dr Aleksandra Lewandowska, która jest też ordynatorem oddziału dziecięcego w szpitalu im. Babińskiego w Łodzi. – Porównując dane z roku 2020 i 2021, widzimy, że o 77 proc. wzrosła liczba dzieci i nastolatków podejmujących próby samobójcze. To naprawdę krzyk rozpaczy i wyraźny apel do nas, dorosłych, abyśmy zmienili świat, jaki fundujemy naszym dzieciom.
Zdaniem ekspertki skala problemów psychicznych, z jakimi borykają się najmłodsi Polacy, jest alarmująca. W grupie wiekowej do 6. roku życia blisko pół miliona dzieci przejawia różnego rodzaju zaburzenia rozwojowe. Jeśli chodzi o dzieci starsze i nastolatki, tyle samo (ok. 500 tys.) ma zaburzenia internalizacyjne, a ponad 350 tys. – eksternalizacyjne.
Jak zaznaczyła psychiatra, są to tylko dane uzyskane na podstawie analizy świadczeń udzielanych w ramach publicznej ochrony zdrowia – nie uwzględniono w nich informacji z komercyjnych ośrodków. Dodatkowo, są to dane sprzed pandemii, natomiast już teraz wiadomo, że po niej w placówkach psychiatrycznych liczba małoletnich pacjentów zwiększyła się dwukrotnie.
W opinii dr Lewandowskiej pewne pozytywne zmiany można zaobserwować, odkąd wdrażana jest psychiatryczna opieka środowiskowa. Tylko 20 proc. ze wszystkich dzieci trafiających do centrów środowiskowych, gdzie wstępna diagnostyka i pomoc świadczona jest przez psychologów, terapeutów środowiskowych czy psychoterapeutów, wymaga opieki lekarza psychiatry.
– Zmieniamy mentalność w społeczeństwie i zwracamy uwagę, że nie każde dziecko, które ma problemy, od razu wymaga konsultacji u psychiatry i jego opieki – wyjaśniła. – Często rodzice się gubią – mylą psychologa, psychoterapeutę z lekarzem psychiatrą. Jeśli na początku nie ma tego rozróżnienia, potem w efekcie mamy bardzo długie terminy oczekiwania do psychiatry. Tymczasem okazuje się, że tylko 20 proc. pacjentów takiej właśnie opieki wymaga.
Po pandemii gwałtownie wzrosło zapotrzebowanie na pomoc psychiatryczną i psychologiczną, co dotyczy nie tylko nastolatków i dzieci – także osoby dorosłe są w gorszej kondycji psychofizycznej.
– Wszyscy mierzymy się ze stratami różnego rodzaju – związanymi z utratą bliskich, w przypadku dorosłych z utratą pracy, zmianami w zakresie bezpieczeństwa finansowego. To wpływa na funkcjonowanie całych środowisk. Dziecko nie jest bowiem samotną wyspą – reaguje na to, co dzieje się w jego otoczeniu – zaznaczyła psychiatra.
Ekspertka odniosła się również do kwestii odziaływania na najmłodszych mediów elektronicznych: – Szkodliwe używanie elektroniki to temat, który mocno wybrzmiewa zwłaszcza po okresie lockdownu. Dlatego uruchomiono pilotaż dotyczący uzależnień behawioralnych, bo po pandemii przybyło nam takich pacjentów – głównie nastoletnich. Jeżeli jednak byłyby wdrożone systematyczne i systemowe działania profilaktyczne, ukierunkowujące dziecko i nastolatka na uważność na siebie i na drugiego człowieka, uczące również, jak konstruktywnie spędzać czas, jak sobie radzić z trudnościami, to skala problemu byłaby mniejsza.
Według dr Lewandowskiej za wiele problemów młodego pokolenia odpowiada szybkie tempo współczesnego życia i zagubienie niektórych rodziców. – Rodzice mają niekiedy absolutnie dobre intencje – mówiła. – Pamiętam jedną z mam, która zwierzyła mi się, że jeden poradnik sugerował jej to, drugi – coś zupełnie innego, w rezultacie doprowadzając do całkowitego zagubienia w kontaktach z dzieckiem. Dlatego mówiąc o profilaktyce, nie mam na myśli jedynie dzieci, ale także rodziców. Ważne jest, aby być z dzieckiem. Chodzi o to, by rodzic zaczął od siebie, od dawania dobrego przykładu.
– Brakuje rzetelnego przekazywania wiedzy, jak być dobrym rodzicem, ale także – o czym mówią nauczyciele – jak pracować z dziećmi i młodzieżą. Pedagodzy uważają, że profil ucznia się zmienia – sposób zarówno uczenia, jak i podejścia do młodego człowieka powinny być inne niż kilka czy kilkanaście lat temu – dodała.
Pracujący z młodymi pacjentami psychiatrzy obserwują kryzys w relacjach międzyludzkich. Szczególnie wstrząsające wydaje się to, że dzieci i młodzież narażone są na przemoc – i domową, i rówieśniczą.
– Jeżeli dziecko od przedszkola byłoby uczone, w jaki sposób zadbać o siebie, wtedy łatwiej mu będzie być w uważności z drugim człowiekiem, budować bezpieczną dla siebie relację partnerską i być uważnym rodzicem. Tego nam bardzo brakuje – zaznaczyła dr Lewandowska. – Niekiedy rodzice ze strachu wolą pewnych rzeczy nie widzieć. A to nie sprawi, że problem zniknie, on będzie narastał.
Środowisko psychiatrów i psychologów dziecięcych apeluje od dawna do Ministerstwa Edukacji, aby do podstawy programowej włączone zostały zajęcia poświęcone zdrowiu, na których uczniowie dowiadywaliby się, jak rozpoznawać swoje emocje, radzić sobie z trudnościami, w bezpieczny sposób komunikować się z drugim człowiekiem i funkcjonować w społeczeństwie.
– Oczywiście, nie mam na myśli, aby do już przeciążonego systemu dołączyć kolejny przedmiot. Wprost przeciwnie, musimy odchudzić podstawę programową, wprowadzić równowagę, wypośrodkować – podkreśliła ekspertka. – Stawiane często za wzór skandynawskie systemy edukacyjne funkcjonują w oparciu o ucznia, podążają za indywidualnymi predyspozycjami i kompetencjami dziecka. Jest w nich dużo zajęć rozwijających obszary dotyczące zdrowia psychicznego. To przynosi efekty, bo uczniowie z tych krajów bardzo dobrze zdają testy podsumowujące zdobytą wiedzę. U nas system edukacji opiera się na odtwarzaniu wiedzy, a dla współczesnych dzieci i młodzieży to nie jest atrakcyjne.
