×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Fiasko Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego

NIK

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego (NPOZP) zakończył się fiaskiem. Wyznaczonych celów i wytyczonych zadań nie zrealizowała ani administracja rządowa, ani samorządowa. Nie udało się ograniczyć występowania zagrożeń dla zdrowia psychicznego ani polepszyć jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bliskich. Nie poprawiła się też dostępność świadczeń opieki psychiatrycznej w latach 2011-2015 - stwierdziła Najwyższa Izba Kontroli.


Fot. pixabay.com

W ocenie NIK główne przyczyny fiaska Programu to niezaplanowanie środków finansowych przez realizatorów poszczególnych zadań, nieskuteczna koordynacja Programu, a także ogólnikowość części celów i zadań.

O zagrożeniu realizacji Programu Najwyższa Izba Kontroli alarmowała już w 2012 r. po kontroli „Przestrzegania praw pacjenta w lecznictwie psychiatrycznym”.

W opinii ekspertów z dziedziny ochrony zdrowia niski poziom finansowania i zła organizacja opieki psychiatrycznej są głównymi barierami powodującymi ograniczony dostęp do leczenia pacjentów z zaburzeniami psychicznymi. NPOZP miał zapoczątkować proces tworzenia optymalnych rozwiązań organizacyjnych w leczeniu psychiatrycznym.

W Programie założono odejście od dominującego dotychczas modelu azylowego (izolacyjnego) postępowania z chorymi psychicznie na rzecz środowiskowego modelu psychiatrii, który jest bardziej przyjazny dla pacjentów i ich rodzin, łatwiej dostępny, skuteczniejszy oraz tańszy. Podstawę funkcjonowania środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej miały stanowić Centra Zdrowia Psychicznego (CZP) jako jeden z najistotniejszych elementów Programu.

NIK wskazuje i negatywnie ocenia nieosiągnięcie założonych celów i niezrealizowanie większości zadań zaplanowanych w NPOZP, zarówno przez administrację rządową, jak i samorządową. NIK zwraca uwagę, że tym samym nie doprowadzono do ograniczenia występowania zagrożeń dla zdrowia psychicznego, nie osiągnięto poprawy jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bliskich oraz lepszej dostępności świadczeń opieki zdrowotnej w latach 2011-2015.

Fiasko NPOZP uniemożliwiło tworzenie spójnego i  zróżnicowanego systemu skutecznej prewencji i leczenia zaburzeń psychicznych, a także poprawę jakości życia oraz integrację społeczną osób z zaburzeniami psychicznymi.

NPOZP przewidywał m.in. działania mające ograniczyć problem samobójstw. W okresie realizacji NPOZP nastąpił jednak wzrost liczby zamachów samobójczych zakończonych zgonem o ponad 60% - z 3839 w 2011 r. (pierwszy rok obowiązywania Programu) do 6165 w 2014 r.

Realizacja zadań NPOZP

Ustalenia kontroli wskazują, że nie powstawały kluczowe projekty NPOZP - Centra Zdrowia Psychicznego, spełniające kryteria określone w Programie. Za ich tworzenie miały być odpowiedzialne samorządy, te jednak nie otrzymały niezbędnego wsparcia (także finansowego), ponieważ Ministerstwo Zdrowia nie ustaliło m.in. zasad tworzenia i finansowania modelu środowiskowej opieki psychiatrycznej.

NIK zwraca uwagę, że dodatkową barierą w tworzeniu i funkcjonowaniu CZP może być niedobór pracowników w opiece psychiatrycznej, o czym świadczą zalecane minimalne docelowe wskaźniki zatrudnienia w wybranych zawodach istotnych dla psychiatrycznej opieki zdrowotnej. W 2015 r. liczba psychiatrów wynosiła 3584, przy oczekiwanej 7800 i odpowiednio liczba: psychiatrów dzieci i młodzieży 380 (780), pielęgniarek i terapeutów środowiskowych 10 500 (23 400), terapeutów zajęciowych, rehabilitantów 560 (1560), specjalistów i instruktorów terapii uzależnień 608 (1900).

W większości zadania ujęte w NPOZP przypisane poszczególnym podmiotom nie były realizowane. Jednostki samorządu terytorialnego realizowały tylko pojedyncze zadania, nie zawsze w całości, częściej tylko w niepełnym zakresie. Ze swoich zadań nie wywiązywały się też ministerstwa, np. Minister Zdrowia nie zrealizował 29 zadań spośród 32 określonych w harmonogramie Programu. Z kolei Minister Edukacji Narodowej zrealizował tylko dwa zadania, spośród dziewięciu przypisanych do wykonania: opracowano i rozpoczęto, choć z  czteroletnim opóźnieniem, m.in. realizację programu zapobiegania samobójstwom wśród dzieci i młodzieży.

NIK wskazuje, że samorządy województw nie wdrożyły m.in. planu stopniowego zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych. Plan ten był szczególnie istotny przede wszystkim z uwagi na nieodpowiednie warunki sanitarne i techniczne panujące w części tych placówek. Na ten problem NIK zwrócił uwagę w 2012 r. po kontroli „Przestrzegania praw pacjenta w lecznictwie psychiatrycznym”. Stan techniczny i  sanitarny obiektów budowlanych w 14 skontrolowanych wówczas szpitalach był niezadowalający. We wszystkich placówkach stwierdzono odstępstwa od obowiązujących wymagań, a w 7 służby nadzoru budowlanego oraz państwowej straży pożarnej wydały decyzje w sprawie ich usunięcia.

W żadnej gminie, spośród 6 objętych kontrolą, nie powołano zespołu koordynującego realizację NPOZP ani nie opracowano lokalnego programu ochrony zdrowia psychicznego, mimo iż do podjęcia tych działań zobowiązywał je harmonogram NPOZP.

Z kolei Narodowy Fundusz Zdrowia nie przygotował projektu finansowania świadczeń dla pilotażowego programu wdrożenia modelu opieki psychiatrycznej. Nie mógł jednak zrealizować tego zadania, ponieważ wcześniej MZ nie określił zasad tego pilotażu.

Finansowanie NPOZP

Zalecane nakłady na realizację NPOZP w latach 2011-2015 ustalono w kwocie ogółem 1,271 mld zł, w tym z budżetu państwa i samorządów - miały wynieść 611 mln zł, a z NFZ (na finansowanie świadczeń zdrowotnych udzielanych w Centrach Zdrowia Psychicznego) 660 mln zł. Nakłady MZ na realizację Programu w latach 2011-2015 wyniosły 114 tys. zł przy zalecanym milionie złotych.

Coroczne sprawozdania realizatorów zadań zapisanych w Programie były nierzetelne i uniemożliwiały właściwe przyporządkowanie poniesionych wydatków do postulowanych nakładów. Większość jednostek samorządu terytorialnego w ogóle nie podawała takich danych, sygnalizując brak środków finansowych w swoich budżetach na realizację Programu. Minister Zdrowia nie poinformował Rady Ministrów o niezrealizowaniu pilotażowego programu wdrożenia środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej. Przekazywał natomiast dane o wartości umów zawartych na świadczenia opieki psychiatrycznej i  leczenia uzależnień sfinansowanych przez NFZ, co nie było działaniem wynikającym z  realizacji Programu.

Minister Zdrowia - który odgrywał główną rolę w realizacji Programu - nie zabezpieczył w projektach kolejnych ustaw budżetowych środków na realizację nowej edycji NPOZP na lata 2016-2020, mimo że stosownie do wydanego przez siebie rozporządzenia z dnia 21 sierpnia 2009 r. w sprawie priorytetów zdrowotnych uznał zapobieganie, leczenie i rehabilitację zaburzeń psychicznych za priorytet zdrowotny.

Kolejna edycja NPOZP

Minister Zdrowia nie przygotował do końca 2015 r. nowej edycji NPOZP na lata 2016-2020, pomimo że Zespół do spraw opracowania projektu Programu powołano 15 października 2015 r.

Dopiero w kwietniu 2016 r. Minister Zdrowia powołał Zespół ds. wdrożenia pilotażu programu psychiatrii środowiskowej w ramach NPOZP, przy czym jeszcze w sierpniu 2016 r. nie posiadał informacji o przewidywanej liczbie ośrodków i populacji objętej pilotażem, rozmieszczeniu Centrów Zdrowia Psychicznego i skorelowaniu ich liczby z mapami potrzeb zdrowotnych oraz możliwością finansowania ze środków UE.

Wnioski NIK

Sposób organizacji opieki psychiatrycznej w naszym kraju, obok niskiego poziomu finansowania, stanowi główną barierę ograniczającą dostęp do świadczeń dla pacjentów z  zaburzeniami psychicznymi. Dlatego niezbędne jest jak najszybsze wdrożenie nowej edycji NPOZP na lata 2017-2022 i wyeliminowanie stwierdzonych przez NIK nieprawidłowości, które uniemożliwiły skuteczną realizację NPOZP w latach 2011-2015.

W ocenie NIK kluczowe znaczenie dla wdrożenia Narodowego Programu Zdrowia Psychicznego na lata 2017-2020 ma zabezpieczenie źródeł finansowania zadań zaplanowanych w  nowej edycji Programu, gdyż w przeciwnym wypadku powtórzy się sytuacja z lat 2011-2015 i  założone cele nie zostaną osiągnięte.

Ponadto NIK uznaje za wskazane podjęcie przez Ministra Zdrowia następujących działań:
• dokonanie analizy realizacji NPOZP w celu identyfikacji wszystkich problemów, które wystąpiły w latach 2011-2015 i na podstawie uzyskanych wyników podjęcie działań w celu sprawnej realizacji nowej edycji NPOZP
• przeprowadzenie programów pilotażowych w celu przetestowania nowych rozwiązań i przygotowania regulacji prawnych dla sprawnego funkcjonowania i  finansowania środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej
• podjęcie działań w celu przygotowania kadr dla planowanych CZP
• zapewnienie skutecznej koordynacji, monitorowania i oceny realizacji zadań NPOZP w nowej edycji, m.in. poprzez określenie wartości docelowych wskaźników monitorujących.

W Polsce co roku ginie śmiercią samobójczą więcej osób niż w wypadkach komunikacyjnych. Samobójstwo jest zjawiskiem wielowymiarowym, ale czynnikiem dominującym jest występowanie zaburzeń psychicznych (głównie psychotycznych i depresyjnych), a dzięki wczesnemu wykrywaniu problemów psychicznych można efektywniej leczyć i zapobiec wielu próbom samobójczym. W Polsce wskaźnik liczby zgonów z powodu samobójstw, przypadających na 100 tys. mieszkańców, znacznie przekracza średnią wartość dla państw Unii Europejskiej. Według danych Eurostatu wskaźnik ten wyniósł 16,35 w 2013 r., podczas gdy w średnia dla UE osiągnęła 11,67.

Z trzyletniego badania EZOP (epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostępność psychiatrycznej opieki zdrowotnej), którego wyniki ogłoszono pod koniec 2012 r., wynika, że u 23,4% Polek i Polaków w wieku produkcyjnym rozpoznano w ciągu życia przynajmniej jedno zaburzenie psychiczne. Głównie były to zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych, zaburzenia nastroju i nerwicowe oraz zaburzenia kontroli impulsów i zachowań autodestrukcyjnych. Wśród tych osób co czwarta doświadczała więcej niż jednego zaburzenia, a co dwudziesta piąta - trzech i więcej. Grupę tych ostatnich pacjentów, mających doświadczenia z kilkoma zaburzeniami, można szacować na blisko ćwierć miliona.
27.01.2017
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta