Rozmowa z chatbotem, który udziela porad psychologicznych, czy oglądanie swojego awatara, który nas pociesza, wydają się scenami z filmu science fiction. Jednak coraz częściej techniki te są stosowane w badaniach psychologicznych. O ich wykorzystaniu mówią dr Monika Kornacka, psycholożka z Uniwersytetu SWPS w Katowicach, oraz dr Ewelina Smoktunowicz, psycholożka i koordynatorka specjalności e-zdrowie: interwencje internetowe na Uniwersytecie SWPS.
Dr Ewelina Smoktunowicz. Fot. SWPS
- Interwencje internetowe mogą być odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie na psychoterapię i jej ograniczoną dostępność
- Obecnie w Polsce nowe technologie najczęściej są wykorzystywane do monitorowania przebiegu terapii
- Jednym z najbardziej popularnych oddziaływań terapeutycznych w wirtualnej rzeczywistości jest terapia ekspozycji
- Wyzwaniem, z którym interwencje internetowe muszą się zmierzyć, jest to, że część osób porzuca program przedwcześnie
Nowe technologie na rynku zdrowia są coraz częściej używane, np. przy rezerwacji wizyty online, wypisywaniu e-recept czy dostępie do internetowego konta pacjenta. Jednak w psychologii interwencje internetowe wciąż jeszcze nie są powszechnie stosowane.
– Rozwój tych technologii przypada na ostatnie kilka lat i jest bardzo szybki, a w przypadku terapii i interwencji, które mogą być stosowane przez pacjentów, trzeba mieć pewność, że są one dobrze przebadane – tłumaczy dr Monika Kornacka. – Nie możemy zastosować identycznych działań jak w gabinecie terapeutycznym. Musimy zaprojektować specyficzne rozwiązania, z których pacjenci będą mogli skorzystać online. Wymaga to badań empirycznych i zajmuje dużo czasu. W Polsce jesteśmy właśnie w tym momencie – na etapie badania interwencji.
– Profesor Claudi Bockting, która będzie gościem międzynarodowej konferencji EACLIPT 2022, prowadziła badania pokazujące, że w krajach o niskich i średnich przychodach szczególnie ważny jest dostęp do działań terapeutycznych online, zwłaszcza tych, które nie wymagają stałego kontaktu ze specjalistą, który zazwyczaj jest tam utrudniony – dodaje dr Ewelina Smoktunowicz. – Oczywiście nie rozwiązujemy w ten sposób szczególnych problemów danych osób, ale jesteśmy w stanie zaadresować te, które są najbardziej palące dla całej populacji.
Jakie technologie są wykorzystywane w psychoterapii?
Obecnie w Polsce nowe technologie najczęściej są wykorzystywane do monitorowania przebiegu terapii. W gabinecie terapeutycznym dzieje się to za pomocą papierowych dzienniczków. W przypadku interwencji internetowych, ale również tradycyjnej terapii, możemy to zrobić w prostszy sposób, dzięki aplikacji, w której pacjent prowadzi obserwację swoich objawów, emocji i wydarzeń, które te emocje wywołały.
Do psychoterapii wprowadza się też całkowicie nowe protokoły terapeutyczne, stworzone specjalnie dla aplikacji, w których stosowane są na przykład interwencje behawioralne. Polegają one na tym, że pacjenci mogą zaprojektować eksperyment, dzięki któremu zmierzą się z wydarzeniami, które są dla nich dużym wyzwaniem i powodują lęk. Mogą namacalnie zweryfikować, co się stanie, kiedy wydarzy się stresująca sytuacja, i sprawdzić, czy ich przewidywania się spełnią, czy nie. Dzięki używaniu aplikacji mogą podsumować to, co się wydarzyło i wyciągnąć istotne dla nich wnioski.
– Coraz częściej wykorzystujemy w interwencjach sensory, które pacjenci noszą na ciele, np. zegarek umożliwiający pomiar jakości snu i tętna. Te fizjologiczne pomiary mogą podpowiadać pacjentom, które sytuacje są dla nich stresujące – tłumaczą psycholożki. – W zaburzeniach lękowych czy w zaburzeniach nastroju czasem pojawiają się trudności w zidentyfikowaniu, czy nasze pobudzenie na poziomie fizjologicznym jest związane z bardzo stresującą sytuacją, czy wynika ono z tego, że przypomnieliśmy sobie o jakiejś trudnej sytuacji, czy są to czynniki związane z naszym otoczeniem – na przykład w pomieszczeniu zrobiło się nagle gorąco. Dzięki takim pomiarom pacjentkom i pacjentom może być prościej. Oczywiście łączy się to z psychoedukacją i odpowiednimi ćwiczeniami w aplikacji. Sensory możemy też wykorzystywać do technik relaksacyjnych czy treningu uważności.
Wirtualna rzeczywistość – bezpieczna przestrzeń do ćwiczeń
Często w interwencjach internetowych wykorzystywana jest również wirtualna rzeczywistość. Badania pokazują, że można w niej ćwiczyć, np. self compassion, czyli samowspółczucie, w grupach, w których do tej pory było to trudne, np. wśród osób z depresją.
– Może to wyglądać tak, że pacjenci w wirtualnej rzeczywistości pocieszają małą dziewczynkę, okazują jej współczucie, a potem zmieniają perspektywę. Oglądają świat z perspektywy tej dziewczynki i widzą swojego awatara, który mówi do nich i pociesza ich – mówi dr Kornacka. – Dla niektórych ta zmiana perspektywy jest bardzo trudna, więc możemy to zrobić dzięki rozwojowi technologii. To rozwiązanie jest na etapie badań, ale pierwsze wyniki wydają się obiecujące.
Jednym z najbardziej popularnych oddziaływań terapeutycznych w wirtualnej rzeczywistości jest terapia ekspozycji, czyli odpowiednio przygotowana i zaplanowana konfrontacja z bodźcami, które budzą w nas lęk. Wirtualna rzeczywistość z jednej strony zapewnia bezpieczniejsze warunki niż ekspozycja w warunkach naturalnych, a z drugiej strony umożliwia ekspozycję w sytuacjach, w których jest ona kosztowna lub trudna do przeprowadzenia, np. u osób, które boją się latać samolotami czy u pacjentów ze stresem pourazowym.
