Czy interwencje internetowe mogą zastąpić psychoterapeutów?
Dr Monika Kornacka Fot. SWPS
Interwencje mogą mieć bardzo różną formę. Część z nich przybiera postać self guided – oznacza to, że zostały stworzone przez ekspertów, ale później korzysta się z nich bez dodatkowego wsparcia. Ich zaletą jest to, że po umieszczeniu na oficjalnych, np. rządowych stronach, bardzo dużo ludzi ma do nich dostęp. Natomiast wyzwaniem, z którym interwencje internetowe muszą się zmierzyć, jest to, że część osób porzuca program przedwcześnie, jeśli nie mają wsparcia ze strony profesjonalistów.
Występują także formaty mieszane – jedna sesja psychoterapii odbywa się w gabinecie, a druga z użyciem odpowiedniej technologii. Badania pokazują, że ten sposób zdobywa większą akceptację zarówno specjalistów, jak i pacjentów.
– Badania Gerharda Anderssona, który będzie gościem konferencji EACLIPT 2022, pokazują, że akceptacja takich rozwiązań jest większa w krajach, w których nowe technologie są powszechnie używane w systemie zdrowia – mówi dr Kornacka. – W Polsce e-recepty czy internetowe konto pacjenta zostały wprowadzone stosunkowo niedawno. Dlatego ludzie są mniej przyzwyczajeni do używania takich rozwiązań w ochronie zdrowia. Niektóre kraje decydują się na wprowadzenie stopniowanej terapii – zaczynają od interwencji self guided, w których pacjent jest całkowicie niezależny, a jeśli one nie pomogą, to kolejnym krokiem jest wsparcie terapeuty.
Zaufajmy technologii
Do wprowadzenia interwencji internetowych konieczne jest zdobycie zaufania odbiorców, którzy mogą nie wiedzieć, na czym one polegają, albo nie wierzyć w skuteczność takich metod. Istnieją jednak badania, które pokazują, że skuteczność takich działań jest podobna do skuteczności tradycyjnej terapii. Osoby korzystające z tych propozycji mogą też martwić się o bezpieczeństwo danych, dlatego każdy twórca powinien dokładnie wytłumaczyć, co dzieje się z danymi i w jaki sposób są one chronione.
Trzeba również zdobyć zaufanie terapeutów i lekarzy, którzy często podchodzą sceptycznie do proponowanych rozwiązań. Częściowo łączy się to z tym, że w Polsce wciąż nie ma odgórnych rekomendacji dla korzystania z interwencji internetowych.
– Ludzie różnie reagują na te innowacje – mówi dr Smoktunowicz. – Z jednej strony może pojawić się opór, że znowu trzeba spędzać czas przed ekranem komputera i nie ma się bezpośredniego kontaktu z człowiekiem. Jednak z drugiej strony dostęp do pomocy psychologicznej wciąż nie jest powszechny. Specjaliści i specjalistki pracują przede wszystkim w dużych miastach, a koszty uzyskania pomocy są wysokie. W mniejszych miastach nie dość, że psychologów i psycholożek jest mniej, to może się jeszcze pojawiać problem stygmatyzacji. To jeden z powodów, dla których rozwijamy nowe technologie w psychologii – chcemy dotrzeć do szerszego grona odbiorców.
Nie tylko dla młodych
Istnieje przekonanie, że z interwencji internetowych mogą skorzystać tylko młode osoby, które nie mają problemu z używaniem nowych technologii. To mit. Badania pokazują, że osoby starsze również radzą sobie bardzo dobrze. W przypadku takich rozwiązań jak wirtualna rzeczywistość łatwość korzystania z technologii nie ma aż tak dużego znaczenia, bo dla większości ludzi jest ona nowością. Nie występuje więc ograniczenie związane z wiekiem, ale istnieją utrudnienia związane z dostępnością. Żeby móc korzystać z tych rozwiązań, musimy mieć odpowiednie urządzenia, np. smartfon, który spełnia pewne wymagania technologiczne. Próg wejścia jest dostępny dla coraz większej populacji osób, ale cały czas istnieje.
Nowe technologie oprócz tego, że pomagają tworzyć interwencje, to dodatkowo są atrakcyjne, przyciągają różne osoby, które nie zawsze chcą skorzystać z tradycyjnej pomocy psychologicznej. Wyzwaniem dla osób zajmujących się tym obszarem badań jest takie zaprojektowanie aplikacji, żeby jej użytkownicy zrealizowali do końca program interwencji internetowych.
Nowe trendy w interwencjach internetowych
Podstawą do wprowadzania nowych rozwiązań technologicznych są badania empiryczne, które pozwalają na wybranie tylko skutecznych interwencji internetowych. Na rynku komercyjnym pojawia się dużo rozwiązań, które nie zawsze przeszły badania empiryczne. Dlatego warto szukać odpowiednich źródeł wiedzy. Takim źródłem mogą być prelekcje na konferencjach naukowych, takich jak realizowana na Uniwersytecie SWPS konferencja EACLIPT 2022, która pozwala na dostęp do międzynarodowych badań, zarówno tych, które są już opublikowane, jak i tych, które jeszcze nie są szeroko znane i czekają na publikację.
– Obecnie dużo badań prowadzi się w temacie użycia sensorów nie tylko w kontekście zaburzeń psychicznych, ale też na przykład przez osoby w spektrum autyzmu czy doświadczające chronicznego bólu – tłumaczą psycholożki. – Drugim trendem jest używanie nie tylko samej wirtualnej rzeczywistości, ale też okulografii zintegrowanej z wirtualną rzeczywistością. Czyli takiego systemu, który pozwala na śledzenie ruchu oka osoby badanej, dzięki niemu możemy np. śledzić procesy uwagowe. Pamiętajmy jednak, że ważne jest to, aby dzięki nowym technologiom odpowiadać na zapotrzebowanie pacjentów i dopasowywać je do stanu aktualnej wiedzy psychologicznej, a nie szukać na siłę zastosowań dla konkretnego typu nowej technologii.
Wykorzystanie nowych technologii w psychologii będzie jednym z tematów poruszanych podczas międzynarodowej konferencji EACLIPT 2022 „Clinical psychology now!”, która odbędzie się na Uniwersytecie SWPS w dniach 11–12 listopada. Konferencja została objęta honorowym patronatem marszałka senatu RP, honorowym patronatem prezydenta m.st. Warszawy oraz patronatem prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Aktualny program wydarzenia oraz szczegóły dotyczące rejestracji znajdują się na stronie internetowej swps.pl.
Dr Ewelina Smoktunowicz – psycholożka. Zajmuje się projektowaniem i testowaniem skuteczności interwencji internetowych, w szczególności skierowanych na ochronę zdrowia w pracy. W swoich badaniach koncentruje się na roli jaką pełnią zasoby psychologiczne, takie jak wsparcie społeczne i przekonania o własnej skuteczności, w radzeniu sobie ze stresem w pracy i w domu oraz z wymaganiami związanymi z pełnieniem wielu ról życiowych. Interesuje się metodologią badań, dzięki której uzyskane wyniki można uznać za rzetelne i w konsekwencji za podstawę decyzji skierowanych na ulepszanie systemu opieki zdrowotnej. Kieruje StresLabem: Centrum Badań nad Stresem oraz projektami MED-STRES oraz Med-Stres SOS, które mają na celu zwiększenie umiejętności radzenia sobie ze stresem zawodowym wśród przedstawicieli zawodów medycznych.
Dr Monika Kornacka – Zastępca Dyrektora Instytutu Psychologii, adiunkt na Wydziale Psychologii w Katowicach, kierownik Emotion Cognition Lab (Interdyscyplinarne Laboratorium Regulacji Emocjonalnej i Procesów Poznawczych).
Psycholog. Zajmuje się regulacją emocjonalną w zaburzeniach nastroju, procesami transdiagnostycznymi (w szczególności powtarzającymi się myślami negatywnymi i dywagacją myśli) oraz terapią poznawczo-behawioralną. Interesuje się również treningami funkcji wykonawczych oraz użyciem nowych technologii w praktyce psychologa klinicznego i w badaniach nad psychopatologią.
Kieruje laboratorium „Emotion Cognition Lab”, gdzie wykorzystuje najnowsze metody i rozwiązania technicznie (aplikacje na urządzenia mobilne, wirtualną i rozszerzoną rzeczywistość, okulografię) do pomiarów procesów psychologicznych, a także testuje, w jaki sposób nowe technologie mogą być użyte w interwencjach psychologicznych. Zainteresowanie to przekłada się bezpośrednio na interdyscyplinarny charakter laboratorium łączący m.in. psychologów, informatyków i inżynierów, a także badaczy zajmujących się doświadczeniami użytkownika (users experience) i projektowaniem partycypacyjnym z udziałem użytkowników końcowych.
W projektach finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki i Narodową Agencję Wymiany Akademickiej bada, jakie czynniki sprawiają, że powtarzające się myśli negatywne czy nieadaptacyjne dzienne marzenia mogą zwiększać ryzyko zaburzeń psychicznych, takich jak depresja i zaburzenia lękowe oraz jak efektywnie pracować nad tymi procesami w terapii.
