Dla pacjentów z depresją agresja Rosji na Ukrainę wiązała się ze wzrostem m.in.: poziomu pesymizmu i poczucia winy. Wydarzenie to nasiliło negatywne myślenie o sobie. Swoją specyfikę okazała się także mieć reakcja osób ze schizofrenią, które zareagowały większym odcięciem od rzeczywistości, nasileniem omamów i urojeń – wynika z badań przeprowadzonych przez badaczki Uniwersytetu SWPS. To pierwsze badanie wpływu zbrojnej agresji Rosji na Ukrainę na stan pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.
Dr n. hum. Magdalena Nowicka. Fot. Uniwersytet SWPS
Każda wojna wiąże się z traumatycznymi doświadczeniami dla osób, które w niej uczestniczą. Wiele przeprowadzonych już badań wykazywało silne negatywne reakcje psychiczne zarówno u żołnierzy, jak i wśród cywilnych ofiar wojny. To zarówno napady paniki czy szok, jak i bardziej złożone syndromy, takie jak zespół stresu pourazowego.
Agresja Rosji na Ukrainę, której kolejna faza rozpoczęła się 24 lutego 2022 roku, pociągnęła za sobą konsekwencje dla zdrowia psychicznego i fizycznego nie tylko – w sposób oczywisty – dla obywateli Ukrainy, ale również innych państw. Pokazywały to prowadzone w Polsce badania opinii publicznej. W jednym z nich, w maju i czerwcu ub. r. 70 proc. ankietowanych Polaków deklarowało, że wojna w Ukrainie nasiliła obawy o ich przyszłość. Badania Centrum Badania Opinii Społecznej przeprowadzone w czerwcu i lipcu ub. r. pokazały, że większość Polaków obawiała się wówczas zbrojnego ataku Rosji na Polskę.
Do grupy wysokiego ryzyka ciężkiej reakcji kryzysowej w obliczu zagrożenia wojennego zaliczani są pacjenci z zaburzeniami psychicznymi. Jak dotąd ich reakcja na stres wojenny spotykała się jednak z ograniczonym zainteresowaniem naukowców.
– Sytuacja związana z wojną stworzyła możliwość badania tego specyficznego czynnika kryzysowego, traumatycznego, który rzadko można badać – mówi dr Magdalena Nowicka, psycholożka Uniwersytetu SWPS. – W warunkach wojennych trudno przecież przeprowadzać badanie psychologiczne. Takich badań i danych jest niewiele w literaturze naukowej.
W literaturze opisano jak dotąd trzy hipotetyczne wzorce reagowania osób z zaburzeniami psychicznymi na stres wojenny. – Według pierwszego modelu u osób takich możemy obserwować wzrost natężenia objawów i silną reakcję kryzysową, w tym silny lęk – opisuje dr Nowicka. – Według drugiego, możemy zakładać, że takiej zmiany nie będzie. Chorzy pozostają chorymi i nie obserwuje się u nich zmiany w zakresie natężenia objawów. Ale możemy również mówić o trzecim wzorcu reagowania, dotyczącym w głównej mierze psychozy, kiedy wzrost natężenia objawów stanowi rodzaj odcięcia od rzeczywistości, zamknięcia się w swoim świecie.
Dr Magdalena Nowicka jest pierwszą autorką badania, które już po wybuchu wojny w lutym 2022 roku przeprowadzono na 80 pacjentach: 40 cierpiących na depresję i 40 na schizofrenię. Obie grupy rozpoczęły leczenie psychiatryczne średnio 64 miesiące przed wybuchem wojny i kontynuowały je w trakcie prowadzenia badania. W pracy badawczej uwzględniono cechy socjodemograficzne, postrzeganie ryzyka, cechy temperamentu oraz natężenie objawów depresji i schizofrenii u każdego z badanych. Intensywność objawów mierzoną tuż po wybuchu wojny porównano ze średnią intensywnością objawów obliczonych na podstawie pomiarów objawów z trzech kolejnych miesięcy przed lutym 2022 roku.
Badanie wykazało, że pacjenci z depresją na wydarzenia związane ze zbrojną agresją Rosji na Ukrainę zareagowali wzrostem siedmiu objawów: utratą odczuwania przyjemności, wzrostem poziomu smutku, pesymizmu, poczucia bezwartościowości, utratą zainteresowań, wzrostem samokrytycyzmu i poczucia winy.
– W przypadku osób z depresją to, co dzieje się wokół, bardzo mocno wpływa na przebieg choroby – zauważa dr Nowicka. – U osób chorych na depresję zwykle pogorszeniu ulega własny obraz, wizerunek siebie. Nasileniu podlegają objawy, które wiążą się z negatywnym myśleniem o sobie, zwiększa się poczucie pesymizmu. Dlaczego tak się dzieje, do końca nie wiadomo. Być może osoby te czują się w jakimś sensie odpowiedzialne za zachodzące wydarzenia, być może jest to związane z odczuwanym przez nie poczuciem bezsilności.
Analiza przeprowadzona przez badaczki Uniwersytetu SWPS wykazała, że pacjenci z depresją dostrzegają też większe ryzyko pogorszenia własnego stanu zdrowia z powodu wybuchu wojny w porównaniu do pacjentów ze schizofrenią zarówno teraz, jak w przyszłości.
Inny wzorzec reagowania badaczki zauważyły u osób ze schizofrenią. – U osób chorujących na schizofrenię występują dwie specyficzne dla tej choroby grupy objawów: wytwórcze – związane z generowaniem omamów i urojeń, a z drugiej strony takie, które przypominają objawy depresyjne – lęk, smutek, brak motywacji. Osoby chorujące na schizofrenię – wskutek agresji – przejawiały wzorzec reagowania, który zakłada jeszcze większe odcięcie się od rzeczywistości. U nich nasileniu ulegają objawy, które utrudniają kontakt z rzeczywistością – opisuje wynik badania psycholożka.
Analizy wykazały znaczny wzrost nasilenia urojeń, omamów, zachowań halucynacyjnych, ale nie zanotowano przypadku pogorszenia niespecyficznych objawów psychopatologicznych.
– Osoby cierpiące na schizofrenię w dzieciństwie często doświadczyły traumy. Być może dla tych osób charakterystyczne jest reagowanie na czynnik traumatyczny w postaci rozbudowy świata urojeniowo-omamowego, by kontakt z rzeczywistością był mocno ograniczony. W obliczu zagrożenia wojną osoby ze schizofrenią inwestują swoją energię poznawczą i emocjonalną w swój świat wewnętrzny, tworząc silniejszy i bardziej spójny system urojeń i halucynacji. Proces ten zmniejsza lub maskuje poczucie zagrożenia związanego z realnym światem. Ten swoisty bufor przed ekstremalnym stresem może być rodzajem mechanizmu obronnego wypracowanego przez lata u pacjentów ze schizofrenią – wyjaśnia badaczka.
Analiza reakcji ze względu na właściwości indywidualne pokazała, że znaczenie dla nasilenia objawów miały tylko dwie cechy. Reaktywność emocjonalna, która decyduje o naszej wrażliwości emocjonalnej, odgrywała szczególną rolę w przypadku osób depresyjnych. Znaczenie miała także perseweratywność, rozumiana jako tendencja do powtarzania reakcji, zachowań czy zwrotów. Wysoki poziom obu cech wiązał się z większym nasileniem zmian.
Jak podkreślają autorki analizy, jest to pierwsze badanie wpływu zbrojnej agresji Rosji na Ukrainę na stan pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.
– Badanie to może służyć jako ważny punkt odniesienia dla systemu ochrony zdrowia psychicznego – podsumowuje dr Nowicka. – Z pewnością osoby dotknięte depresją czy schizofrenią należą do grupy, która w takich sytuacjach powinna mieć dostęp do szybkiej pomocy. Warto w modelu ochrony zdrowia rozwijać takie rodzaje interwencji, które byłyby szybko dostępne dla osób szczególnie narażonych na czynniki ryzyka, takie jak stres traumatyczny.
Badanie Response of Polish psychiatric patients to the Russian invasion of Ukraine in february 2022—predictive role of risk perception and temperamental traits opublikowano w International Journal of Environmental Research and Public Health. Autorkami publikacji są: dr Magdalena Nowicka, dr Ewa Jarczewska-Gerc, prof. Magdalena Marszał-Wiśniewska.
