×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Szczepionki przeciwko SARS-CoV-2, płodność kobiet i syncytyna

mgr inż. Emilia Skirmuntt
Wirusolożka, doktorantka* w Laboratorium Paleowirusologii
Department of Zoology, University of Oxford
Wielka Brytania
*Praca doktorska dr Skirmuntt dotyczy genów wirusopodobnych w genomie ssaków (tzw. endogennych elementów wirusowych, takich jak te kodujące syncytyny), ich wpływu na kolejne zakażenia wirusowe oraz roli w odpowiedzi immunologicznej gospodarza.

Na forach antyszczepiokowych syncytyna straszy chętnych do szczepień przeciwko COVID-19. Hipoteza o potencjalnym wpływie szczepionek na płodność nie ma jednak wiarygodnych podstaw naukowych.


Fot. istockphoto.com

Pytanie 1. Co to jest syncytyna i endogenne ludzkie retrowirusy (HERV)? Jaką rolę pełnią u ludzi?

Wiele wirusów, które występują naturalnie w środowisku (tzw. wirusy egzogenne), wbudowuje swoje geny podczas zakażenia do genomu gospodarza (nosiciela). Zdarza się – choć rzadko – że do tej integracji dochodzi w linii komórek rozrodczych i informacja genetyczna wirusa jest następnie przekazywana z pokolenia na pokolenie w populacji nosiciela. Dla niektórych wirusów integracja z genomem nosiciela jest niezbędnym krokiem podczas cyklu replikacyjnego i tworzenia potomnych wirionów (np. retrowirusy), inne zaś robią to przypadkowo lub podczas fazy utajenia zakażenia (np. filowirusy), z tego też powodu o wiele częściej w genomach nosicieli obserwujemy się sekwencje retrowirusowe niż pochodzące z innych rodzin wirusowych. Sekwencje wirusowe wpisane w genom nosiciela nazywa się endogennymi elementami wirusowymi (endogenous viral elements – EVEs) lub – jeśli sekwencja pochodzi od retrowirusa – endogennymi retrowirusami (endogenous retroviruses – ERV). ERV są integralną częścią genomu ssaków, tworząc do 8% genomu człowieka (tzw. ludzkie endogenne retrowirusy [human endogenous retroviruses] – HEVR). Niektóre endogenne sekwencje są po prostu ewolucyjnymi „resztkami”, podzielonymi i zmutowanymi pozostałościami dawnych zakażeń, które przechodzili nasi przodkowie, inne zostały zmienione i są używane jako geny w „wyścigu zbrojeń” między nosicielem a wirusem, albo w procesach biologicznych jako samodzielne geny.

Egzogenne wirusy wykorzystują glikoproteiny otoczki (envelope – Env) by oszukać układ immunologiczny nosiciela i wniknąć do komórki, powodują też „zlewanie” się pojedynczych komórek nosiciela w jedną komórkową masę (syncytium), co jest procesem patologicznym. Organizm ludzi lub zwierząt znalazł dla nich rolę także w swoich normalnych procesach biologicznych. Syncytyny są przyswojonymi przez ssaki odwirusowymi genami env, które odgrywają rolę w głównym procesie powstawania łożyska podczas ciąży ssaków – tworzeniu się sycncytiotrofoblastu z jednokomórkowego cytotrofoblastu.

Niedawno udowodniono eksperymentalnie u zwierząt, że syncytyny mogą odgrywać o wiele większą rolę w biologicznych funkcjach i rozwoju organizmu niż wcześniej podejrzewano. Syncytyny biorą udział w fuzji mioblastycznej oraz tworzeniu mięśni u myszy. Myszy pozbawione syncytyn wykazywały opóźnienie w wykształcaniu mięśni i zmniejszoną objętość włókien mięśniowych, przez co samce prezentowały fenotypowe podobieństwo do samic, przy czym samice nie różniły się rozmiarami od próby kontrolnej, która gen nadal posiadała. Dodatkowo możliwe jest, że niektóre syncytyny mogą wykazywać działanie immunosupresyjne i zapobiegać konfliktowi matka-płód, ale brakuje na razie danych naukowych potwierdzających tę hipotezę.

Pytanie 2. Czy jest podobieństwo fragmentów sekwencji w genach syncytyny i glikoproteiny S SARS-CoV-2 („kolca”) i czy to oznacza podobieństwo właściwości antygenowych?

Glikoproteina S („kolec”) znajduje się na powierzchni SARS-CoV-2. Pomaga wirusowi wniknąć do komórki, a także jest jednym z białek rozpoznawanych przez nasz układ odpornościowy, odgrywających kluczową rolę w indukcji swoistych przeciwciał neutralizujących.

Zarejestrowane aktualnie do stosowania szczepionki przeciwko COVID-19 oparte na matrycowym RNA – w Stanach Zjednoczonych jedna firmy Moderna/NIAID, a druga podobna firm Pfizer/BioNtech, którą dopuszczono do stosowania także w Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii – wykorzystują informację genetyczną glikoproteiny S w swoim składzie i mechanizmie działania.

By zacząć cykl replikacyjny wirusy najpierw muszą wniknąć do komórki wykorzystując znajdujące się na niej receptory. Ponieważ glikoproteina „kolca” SARS-CoV-2 i glikoproteina otoczki retrowirusowej, z której powstała syncytyna, są glikoproteinami oddziałującymi z receptorami komórkowymi, mają one podobne funkcje. Jednak sekwencja, która jest podobna pomiędzy syncytynami i glikoproteiną S SARS-CoV-2 jest tylko bardzo niewielkim fragmentem całego białka, dlatego szansa, że sama mogłaby wywołać odpowiedź immunologiczną jest niezwykle mała. Aktualnie nie ma na to żadnych dowodów naukowych.

Szczepionki przeciwko grypie również wykorzystują jako antygen glikoproteinę wirusa grypy, która ma podobne funkcje jak białko S koronawirusów. Dotychczasowe obserwacje dotyczące szczepienia kobiet przeciwko grypie, w tym także ciężarnych, nie wykazały niekorzystnego wpływu na płodność i przebieg ciąży (a nawet potwierdziły zmniejszenie ryzyka poronienia i przedwczesnego porodu).

Pytanie 3. Czy wykazano, że swoiste przeciwciała przeciwko glikoproteinie S SARS-CoV-2 po naturalnym zakażeniu u ludzi reagują krzyżowo z syncytyną w łożysku lub innych narządach?

Nie wykazano takiej zależności. Fragment jaki glikoproteina S dzieli z syncytynami jest zbyt mały, aby wywołać immunologiczną reakcję krzyżową. Nikt nie zaobserwował podobnej reakcji w czasie badań klinicznych chorych na COVID-19 lub u ozdrowieńców.

Pytanie 4. Czy hipoteza o ryzyku negatywnego wpływu szczepień przeciwko SARS-CoV-2 na zdrowie reprodukcyjne kobiet, w kontekście potencjalnej reakcji krzyżowej z syncytyną, jest wystarczająco prawdopodobna?

Hipoteza ta jest oparta na teoretycznych rozważaniach, a nie na wiarygodnych danych naukowych. Aktualnie nie mamy dowodów naukowych, że zakażenie SARS-CoV2 lub szczepienie przeciwko COVID-19 wpływa negatywnie na zdrowie reprodukcyjne kobiet, a swoiste przeciwciała po przechorowaniu COVID-19 reagują krzyżowo z syncytynami człowieka. Od początku pandemii zaobserwowano wiele przypadków zakażenia SARS-CoV-2 u ciężarnych kobiet. Takie pacjentki mogą przechodzić COVID-19 ciężej (z koniecznością mechanicznej wentylacji włącznie), dlatego eksperci uznali ciążę za czynnik ryzyka ciężkiego COVID-19. Do tej pory nie stwierdzono jednak, aby zakażenie SARS-CoV-2 negatywnie wpływało na rozwój wewnątrzmaciczny dziecka lub na płodność kobiet. Zresztą gdyby takie efekty miała dawać szczepionka, to – biorąc pod uwagę jej skład, mechanizm działania i małą dawkę – na znacznie większą skalę i silniej ujawniłyby się one po naturalnym zakażeniu lub przechorowaniu COVID-19 (cała populacja ludzi jest podatna na to zakażenie).

Szczepionka mRNA produkowana przez firmę Moderna przeszła pierwsze fazy testów na szczurach, które nie wykazały niepokojących sygnałów w zakresie wpływu na płodność, przebieg ciąży lub rozwój potomstwa. Wyniki te analizował już amerykański Urząd ds. Żywności i Leków (FDA) na etapie wydawania zezwolenia na użycie w praktyce. Dane te sugerują, że jest ona potencjalnie bezpieczna dla kobiet ciężarnych. Z nieoficjalnych informacji wynika, że także w przypadku szczepionki mRNA Pfizera/BioNTech w przeprowadzonych do połowy grudnia podobnych doświadczeniach na zwierzętach nie zaobserwowano niepokojących sygnałów. Jak dotąd w badaniach klinicznych żadnej z tych szczepionek nie uczestniczyły kobiety ciężarne.

Piśmiennictwo:

1. Aswad A., Katzourakis A.: Paleovirology and virally derived immunity. Trends in ecology & evolution, 2012; 27 (11): 627–636
2. Lavialle C., Cornelis G., Dupressoir A. i wsp.: Paleovirology of ‘syncytins’, retroviral env genes exapted for a role in placentation. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 2013; 368 (1626): 20120507
3. Patel M.R., Emerman M., Malik H.S.: Paleovirology – ghosts and gifts of viruses past. Current opinion in virology, 2011; 1 (4): 304–309
4. Mi S., Lee X., Li X. i wsp.: Syncytin is a captive retroviral envelope protein involved in human placental morphogenesis. Nature, 2000; 403 (6771): 785–789; doi: 10.1038/35001608. PMID: 10693809
5. Oostvogels L., Kremsner P., Kreidenweiss A. i wsp.: Phase 1 assessment of the safety and immunogenicity of an mRNA-lipid nanoparticle vaccine candidate against SARS-CoV-2 in human volunteers. medRxiv, https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.11.09.20228551v1
6. Polack F.P., Thomas S.J., Kitchin N. i wsp.: Safety and efficacy of the BNT162b2 mRNA Covid-19 vaccine. The New England Journal of Medicine, 2020; doi: 10.1056/NEJMoa2034577
7. Corbett K.S., Flynn B., Foulds K.E. i wsp.: Evaluation of the mRNA-1273 vaccine against SARS-CoV-2 in nonhuman primates. N. Engl. J. Med., 2020; 383 (16): 1544–1555; doi: 10.1056/NEJMoa2024671
8. Corbett K.S., Edwards D.K., Leist S.R. i wsp.: SARS-CoV-2 mRNA vaccine design enabled by prototype pathogen preparedness. Nature, 2020; 586 (7830): 567–571; doi: 10.1038/s41586-020-2622-0
9. FDA: Fact sheet for healthcare providers administering vaccine (vaccination providers). https://www.fda.gov/media/144637/download
10. Protocol: A study to evaluate efficacy, safety, and immunogenicity of mRNA-1273 vaccine in adults aged 18 years and older to prevent COVID-19. https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04470427
11. Mohammed H. i wsp.: Safety and protective effects of maternal influenza vaccination on pregnancy and birth outcomes: a prospective cohort study. EClinicalMedicine, 2020; doi: 10.1016/j.eclinm.2020.100522 (p. także: https://www.mp.pl/szczepienia/przeglad/grypa/252570)
12. American College of Obstetricians and Gynecologists: Vaccinating pregnant and lactating patients against COVID-19. Practice advisory. https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/practice-advisory/articles/2020/12/vaccinating-pregnant-and-lactating-patients-against-covid-19 (dostęp: 22.12.2020)

23.12.2020
Zobacz także
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta