Co to są pneumokoki?
Pneumokoki to bakterie należące do najczęstszych przyczyn poważnych zakażeń bakteryjnych u dzieci. Często osiedlają się w gardle lub nosie, nie wywołując objawów choroby u zdrowych dzieci (tzw. nosicielstwo, zwłaszcza u dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola).
Nosiciele (także osoby dorosłe) mogą jednak stanowić źródło zakażenia dla innych osób wrażliwych na zachorowanie, a w pewnych sytuacjach także sami chorują.
Pneumokoki najczęściej wywołują zapalenia górnych dróg oddechowych (ostre zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok przynosowych), ale u niektórych dzieci i osób dorosłych mogą powodować ciężkie, zagrażające życiu zakażenia inwazyjne (bakterie przełamują bariery ochronne i przedostają się do krwi), do których należą:
- posocznica (sepsa) - uogólnione zakażenie z ciężkimi objawami ze strony wielu narządów,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zapalenie płuc, zapalenie stawów,
- inne zakażenia (np. wewnątrzbrzuszne).
Zakażenia inwazyjne powodują poważne powikłania (również trwałe), mogą też prowadzić do zgonu.
Jakie jest ryzyko, że nieszczepione dziecko zachoruje?
Zakażenie przenosi się poprzez wdychanie drobnych kropelek wydzieliny dróg oddechowych i śliny unoszących się w powietrzu oraz przez kontakt bezpośredni z chorym lub nosicielem. Ryzyko zakażenia znacznie się zwiększa, gdy dziecko przebywa w żłobku, przedszkolu lub innej większej grupie dzieci.
Na poważne choroby wywołane przez pneumokoki chorują najczęściej dzieci do 5. roku życia, ale najwięcej powikłań i ciężkich zakażeń inwazyjnych występuje w pierwszych 2 latach życia.
Znacznie większym ryzykiem ciężkiego zakażenia pneumokokowego obarczone są:
- dzieci urodzone przedwcześnie (wcześniaki),
- dzieci i dorośli chorzy na niektóre choroby przewlekłe (należący do tzw. grup ryzyka), takie jak niedobory odporności, brak śledziony, choroby układu krwiotwórczego, serca, płuc, nerek, cukrzyca, wady lub urazy czaszki albo mózgu, przewlekłe choroby ucha środkowego i głuchota.
Jak można zapobiec chorobom wywołanym przez pneumokoki?
Jedyną skuteczną metodą zapobiegania zakażeniom pneumokokowym jest szczepienie ochronne, ponieważ bakteria ta występuje powszechnie i kontakt z nią jest nieunikniony.
Jakie są szczepionki przeciwko pneumokokom?
Szczepionki przeciwko pneumokokom zawierają jedynie mały fragment komórki bakteryjnej. W Polsce są dostępne dwa rodzaje szczepionek przeciwko pneumokokom.
Szczepionki skoniugowane (10-walentna i 13-walentna) nadają się do podawania dzieciom od ukończenia 6 tygodnia zycia. Szczepionkę 10-walentna mozna podawać do ukończenia 5. roku życia, a szczepionkę 13-walentną mozna stosować zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, w tym także u osób w podeszłym wieku. Są specjalnie przygotowane, aby stymulować niedojrzały jeszcze układ odpornościowy niemowlęcia i małego dziecka w celu uzyskania trwałej odporności nawet u najmłodszych dzieci. Chronią przed zakażeniem typami pneumokoków, które najczęściej wywołują choroby inwazyjne.
Szczepionki polisacharydowe można stosować dopiero po 2. roku życia u osób z grup ryzyka (niektórych przewlekle chorych lub wszystkich po 65. rż.). Chronią przed zakażeniem 23 najczęstszymi typami pneumokoków, które w Polsce odpowiadają za około 80% zakażeń inwazyjnych (w tym wszystkie wywołane przez pneumokoki oporne na antybiotyki).
Szczepionki polisacharydowe są aktualnie niedostępne w Polsce.
Czy szczepionki przeciwko pneumokokom są skuteczne?
Tak. Badania kliniczne i obserwacyjne wykazały, że wśród dzieci, które przeszły kompletne szczepienie szczepionkami skoniugowanymi doszło do zmniejszenia częstości zachorowań na inwazyjną chorobę pneumokokową, zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego, a także zmniejszenia częstości nosicielstwa pneumokoków w jamie nosowo-gardłowej.
W krajach, w których szczepienie jest obowiązkowe (powszechne), efekty są jeszcze lepsze, gdyż szczepionki skoniugowane chronią także przed nosicielstwem, co dodatkowo ogranicza szerzenie się zakażenia.
Czy szczepionki przeciwko pneumokokom są bezpieczne i dobrze tolerowane?
Szczepionki pneumokokowe są bezpieczne i nie powodują poważnych problemów zdrowotnych. W wielu krajach niemowlętom i dzieciom do 2. roku życia podano już wiele milionów dawek skoniugowanych szczepionek, nie obserwując poważnych reakcji niepożądanych.
U niektórych dzieci szczepionka pneumokokowa może wywołać przemijające, łagodne niepożądane odczyny poszczepienne w ciągu 1-3 dni po szczepieniu. Najczęściej (<2%) są to reakcje w miejscu wstrzyknięcia, takie jak obrzęk, zaczerwienienie i bolesność. Rzadko pojawia się niewysoka gorączka (<39°C), złe samopoczucie, brak apetytu oraz płacz częstszy niż zazwyczaj, a bardzo rzadko (<0,5%) - gorączka powyżej 39°C.
Kogo szczepić przeciwko pneumokokom?
W roku 2017 dodano do listy szczepień obowiązkowych (nieodpłatnych) szczepienie przeciwko pneumokokom dla wszystkich dzieci urodzonych po 31 grudnia 2016 roku (patrz kalendarz szczepień).
Ponadto dla niektórych dzieci urodzonych przed 31 grudnia 2016 należących do grup ryzyka określonych w Programie Szczepień Ochronnych szczepionka skoniugowana jest także bezpłatna. Zapytaj o to lekarza.
Szczepienie jest zalecane wszystkim pozostałym dzieciom do ukończenia 5 roku życia.
Kiedy i jak szczepić przeciwko pneumokokom?
Szczepienie przeciwko pneumokokom należy rozpocząć w 2. miesiącu życia.
Szczepionkę podaje się w postaci zastrzyku domięśniowego.
Szczepionki skoniugowane można bezpiecznie podać podczas jednej wizyty wraz z innymi szczepieniami przewidzianymi w programie szczepień ochronnych (należy je wstrzyknąć w różne okolice ciała).
Które dzieci nie powinny być szczepione?
Nie należy szczepić, gdy występują uniwersalne przeciwwskazania do szczepień.
