×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Krwotok podpajęczynówkowy

Co to jest krwotok podpajęczynówkowy i jakie są jego przyczyny?


Fot. pixabay.com

W czasie krwotoku podpajęczynówkowego krew przedostaje się do płynu mózgowo-rdzeniowego, wypełniającego przestrzeń między oponą miękką, która bezpośrednio pokrywa mózg, a oponą pajęczą. Przyczyną krwotoku podpajęczynówkowego jest najczęściej pęknięcie tętniaka, czyli nieprawidłowo zbudowanego naczynia tętniczego lub (znacznie rzadziej) pęknięcia naczyniaka tętniczo-żylnego. Inne bardzo rzadkie przyczyny takiego krwawienia to uraz głowy lub skaza krwotoczna. Najczęściej pierwszym objawem tętniaka jest krwotok podpajęczynówkowy o burzliwym przebiegu, natomiast naczyniak częściej powoduje napady padaczkowe, osłabienie siły mięśni a do krwawienia dochodzi rzadziej.

Jak często występuje krwotok podpajęczynówkowy?

Krwotok podpajęczynówkowy stanowi przyczynę 5% wszystkich udarów mózgu, a więc jest rzadki w porównaniu z udarem niedokrwiennym czy udarem krwotocznym. Stanowi jednak bardzo istotny problem kliniczny, ze względu na poważne skutki, jakie powoduje. W Polsce rejestruje się około 3 tysiące nowych przypadków krwotoku podpajęczynówkowego rocznie.

Jak się objawia krwotok podpajęczynówkowy?

Objawy podmiotowe (czyli dolegliwości odczuwane przez pacjenta) to nagły silny ból głowy o charakterze piorunującym, określany przez pacjentów, jako „najsilniejszy ból głowy w życiu”, najczęściej w okolicy potylicy i karku, niekiedy jednostronny. Ból głowy ma charakter narastający w ciągu minut. Niekiedy silny ból głowy występuje w okolicznościach sugerujących związek ze wzrostem ciśnienia tętniczego: podczas wysiłku, kaszlu, defekacji, emocji, ale w przeważającej liczbie przypadków okoliczności poprzedzające nie mają znaczenia.

Bólowi głowy może towarzyszyć nadwrażliwość na światło i hałas, występują nudności, wymioty. Niekiedy dochodzi do napadów padaczkowych, utraty świadomości, przytomności, a nawet do zgonu przed przybyciem pomocy.

Objawy przedmiotowe (czyli stwierdzane przez lekarza podczas badania) są wynikiem podrażnienia opon mózgowo-rdzeniowych przez krew i są to tzw. objawy oponowe, w tym sztywność karku (niemożność przygięcia karku w pozycji leżącej, tak aby broda sięgała klatki piersiowej). Objawy oponowe niekiedy mogą się pojawić dopiero w ciągu kilku godzin od zachorowania, stąd ważna jest obserwacja pacjenta przez pewien czas i kontrolne badanie objawów oponowych. Objawy oponowe mogą być jedynym objawem stwierdzanym u pacjenta. Jeśli podczas krwawienia dojdzie do uszkodzenia nerwów czaszkowych, występuje podwójne widzenie, stwierdza się opadanie powieki, zez, zaburzenia ruchów gałek ocznych. W krwotoku podpajęczynówkowym o ciężkim przebiegu krew dostaje się nie tylko do przestrzeni podpajęczynówkowej, ale także do półkul mózgu i wtedy występują zaburzenia czucia, niedowłady kończyn i/lub zaburzenia mowy.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów krwotoku podpajęczynówkowego?

Wystąpienie nagłego, bardzo silnego bólu głowy u osoby, która do tej pory nie miała takich dolegliwości budzi podejrzenie krwotoku podpajęczynówkowego. Jeśli występują takie objawy jak nudności, wymioty lub pojawiają się objawy uszkodzenia układu nerwowego, chorego należy przewieźć do szpitala na Oddział Ratunkowy i poddać obserwacji oraz dodatkowym badaniom diagnostycznym. Osoby, które wcześniej miały bóle głowy o charakterze migrenowym lub innym najczęściej potrafią zorientować się, że ból głowy, który jest wywołany krwotokiem podpajęczynówkowym ma inny charakter i zgłaszają to lekarzowi. One także powinny być poddane obserwacji. Należy jednak zwrócić uwagę, że bóle głowy są jedną z najczęstszych dolegliwości a jedynie 1% osób zgłaszających się na oddziały pomocy doraźnej to pacjenci z krwotokiem podpajęczynówkowym. Po rozpoznaniu krwotoku podpajęczynówkowego konieczna jest hospitalizacja pacjenta na oddziale, który ma możliwość przeprowadzenia dalszych badań diagnostycznych i odpowiedniego leczenia.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie krwotoku podpajęczynówkowego?

Rozpoznanie krwotoku podpajęczynówkowego ustala się na podstawie wywiadu i objawów klinicznych oraz badań dodatkowych. Najważniejszym badaniem dodatkowym jest tomografia komputerowa głowy, która w pierwszej dobie pozwala u 95% chorych stwierdzić krew w przestrzeni podpajęczynówkowej, a u pewnej części chorych wykrywa przyczynę krwawienia, czyli tętniaka lub naczyniaka.

Po tygodniu od krwawienia czułość tomografii komputerowej wyraźnie się zmniejsza – do około 60%. Dlatego w przypadku ujemnego wyniku badania głowy techniką tomografii komputerowej u chorego z objawami klinicznymi sugerującymi krwotok podpajęczynówkowy konieczne jest badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Jest to najczulsza metoda diagnostyczna służąca wykluczeniu krwawienia podpajęczynówkowego. Płyn mózgowo-rdzeniowy pobiera się wykonując nakłucie lędźwiowe (określane też jako punkcja lędźwiowa).

Po rozpoznaniu krwawienia podpajęczynówkowego kolejnym etapem diagnostycznym jest znalezienie jego przyczyny. Wykonuje się nieinwazyjne badania naczyniowe: angiografię tomografii komputerowej czy angiografię rezonansu magnetycznego. Niemniej, inwazyjna angiografia kontrastowa jest nadal najczulszą metodą wykrywania tętniaków.

Na podstawie analizy wyników badań klinicznych wiadomo, że ból głowy w krwotoku podpajęczynówkowym, zwłaszcza o niewielkim nasileniu, może być mylony z innymi rodzajami bólu głowy wtórnego (w przebiegu innych chorób) lub pierwotnego, takiego jak migrena czy napięciowy ból głowy. Szczególnej uwagi wymagają pacjenci, którzy zgłaszają „najsilniejszy w życiu ból głowy” lub „ból głowy inny, niż wszystkie dotychczas odczuwane w życiu”.

Jakie są metody leczenia krwotoku podpajęczynówkowego?

Rokowanie w przypadku krwotoku podpajęczynówkowego jest poważne, przebieg choroby niekiedy jest dramatyczny. Mogą wystąpić wczesne groźne powikłania, jak powtórne krwawienie, skurcz naczyniowy, wodogłowie. Dlatego konieczna jest szybka diagnostyka, ocena stanu klinicznego pacjenta, rozpoznanie chorób współistniejących (na oddziale neurochirurgicznym, neurologicznym lub oddziale intensywnej terapii) i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Z powodu możliwości wczesnego nawrotu krwawienia, do jakiego dochodzi u 25% osób, i które znacznie pogarsza stan i rokowanie u pacjenta, ogromne znaczenie ma jak najszybsze wyłączenie tętniaka z krążenia.

Do kwalifikacji do dalszego leczenia chorego po krwotoku podpajęczynówkowym stosowana jest pięciostopniowa skala Hunta i Hessa, w której ocenia się stan świadomości, nasilenie objawów oponowych, ew. uszkodzenia nerwów czaszkowych i obecność niedowładów kończyn. Do leczenia operacyjnego kwalifikowani są pacjenci z krwotokiem ocnenionym w skali Hessa jako lekki lub średnio ciężki. Pacjenci z ciężkim krwotokiem (powodującym zaburzenia świadomości, porażenie kończyn i zaburzenia oddychania) są poddawani leczeniu zachowawczemu, ponieważ w takim przypadku operacja jest związana z dużą śmiertelnością okołooperacyjną. Jeśli dochodzi do poprawy, pacjenci z tej grupy są ponownie poddawani kwalifikacji do leczenia operacyjnego. Wyłączenie tętniaka z krążenia polega na operacyjnym założeniu klipsa na szypułę tętniaka. Taki zabieg wymaga otwarcia czaszki i dotarcia do pękniętego naczynia. Inną metodą leczenia jest embolizacja, która polega na wprowadzeniu specjalnych sprężynek (ang. coil) przez naczynie krwionośne do uszkodzonego naczynia. Zabieg ten wykonuje radiolog interwencyjny. Wybór metody zależy od stanu chorego i umiejscowienia tętniaka.

Bardzo poważnym powikłaniem krwotoku podpajęczynówkowego jest skurcz naczyń. Występuje on nawet u 70% pacjentów z krwotokiem podpajęczynówkowym i powoduje pojawienie się niedowładów, porażeń kończyn, zaburzeń mowy i zaburzeń świadomości u pacjentów, u których bezpośrednio po krwawieniu nie było takich objawów. Skurcz naczyń jest we wczesnym okresie choroby przyczyną śmierci lub niepełnosprawności. Jedynym lekiem który może zapobiegać skurczowi naczyń jest nimodypina, którą podaje się doustnie od czasu krwotoku podpajęczynówkowego przez kolejne 3–4 tygodnie. U części chorych rozwija się ostre wodogłowie objawiające się pogarszaniem się stanu świadomości. Wodogłowie wymaga założenia zastawki obarczającej.

Pacjenci, u których nie znaleziono przyczyny krwawienia lub którzy nie wyrazili zgody na leczenie operacyjne czy embolizację, powinni pozostawać w łóżku przez 4 tygodnie i przyjmować leki regulujące ciśnienie tętnicze.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie krwotoku podpajęczynówkowego?

Jedynie 25% pacjentów po krwotoku podpajęczynówkowym może wrócić do dobrego stanu zdrowia. Najczęściej są to chorzy z lekkim krwawieniem, bez powikłań. Przed przybyciem pomocy medycznej umiera około 15% pacjentów, a w ciągu 30 dni około 45% pacjentów. U chorych, którzy przeżyli, może występować niepełnosprawność fizyczna, zaburzenia poznawcze, zaburzenia nastroju, przewlekłe zmęczenie.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia krwotoku podpajęczynówkowego?

Dalsze funkcjonowanie pacjenta po krwotoku podpajęczynówkowym zależy od ciężkości samego krwawienia i od jego ewentualnych powikłań. Pacjenci po leczeniu operacyjnym lub embolizacji nie mogą wykonywać ciężkich prac fizycznych ani dźwigać ciężkich przedmiotów. Chorzy z niedowładami, zaburzeniami chodu wymagają wielomiesięcznej rehabilitacji, która może poprawić ich stan neurologiczny. Pacjenci powinni pozostawać pod kontrolą neurologa, ponieważ niekiedy dochodzi do późnych powikłań po krwotoku podpajęczynówkowym. Jednym z takich powikłań jest padaczka, inne to zaburzenia pamięci, depresja, przewlekłe wodogłowie. Po zdiagnozowaniu jest możliwe leczenie objawowe tych powikłań.

Co robić, aby uniknąć krwotoku podpajęczynówkowego?

Uważa się, że tętniak czyli z nieprawidłowa budowa ściany naczynia tętniczego jest zaburzeniem wrodzonym. Zmiana ta w ciągu życia może się powiększać. Ocena populacji dużego ryzyka wystąpienia krwotoku podpajęczynówkowego jest trudnym zadaniem i w związku z tym nie można zalecić (jako postępowania rutynowego) badań przesiewowych ukierunkowanych na poszukiwanie tętniaka czy naczyniaka, także u osób obciążonych rodzinnym występowaniem tętniaków. Z badań obserwacyjnych wiadomo, że odpowiednie opanowanie czynników ryzyka, czyli leczenie nadciśnienia tętniczego i niepalenie tytoniu może zmniejszyć częstość występowania krwawienia podpajęczynówkowego oraz korzystnie wpłynąć na rokowanie w razie wystąpienia takiego krwawienia. Niekiedy niepęknięty tętniak powoduje objawy, które są związane z miejscowym uciskiem. Ich charakter zależy od umiejscowienia. Najczęściej są to ubytki w polu widzenia, wystąpienie zeza, zaburzenia ruchów gałek ocznych wywołane uszkodzeniem jednego z nerwów poruszających gałką oczną. Niekiedy pojawiają się zaburzenia endokrynologiczne spowodowane uciskiem tętniaka na podwzgórze. Jeśli w badaniach wykryje się niepęknięty tętniak, to pacjent wymaga konsultacji neurochirurgicznej i ewentualnej kwalifikacji do zabiegu operacyjnego lub dalszej obserwacji.

25.05.2017
Zobacz także
  • Udar mózgu
Wybrane treści dla Ciebie
  • Ropniak podtwardówkowy
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta