×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Wirusowe gorączki krwotoczne

Co tą wirusowe gorączki krwotoczne?

Wirusowe gorączki krwotoczne (ang. viral haemorrhagic fevers - VHFs) stanowią grupę kilkunastu chorób zakaźnych o zbliżonym obrazie klinicznym. Wspólne cechy gorączek krwotocznych to nagły początek, ciężki przebieg z gorączką, bólami i uszkodzeniem układu naczyniowego, które objawia się skazą krwotoczną (zaburzeniami krzepnięcia) i niedociśnieniem. Wirusowe gorączki krwotoczne występują głównie w krajach tropikalnych i najczęściej przenoszą się za pośrednictwem stawonogów (ukąszenia komarów i kleszczy), rzadziej drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z materiałem zakaźnym pochodzącym od chorego, jak np. krew, nasienie, kał, mocz i wymiociny. Większość gorączek krwotocznych stanowią choroby odzwierzęce związane z jednym lub dwoma gatunkami zwierząt. Rezerwuarem wirusów mogą być zwierzęta dzikie, w tym małpy, gryzonie, nietoperze, ptaki, kleszcze, a także zwierzęta domowe, np. owce i bydło. Ludzie są naturalnym rezerwuarem jedynie gorączki krwotocznej dengażółtej gorączki w jej postaci miejskiej. Niemniej, pomimo odzwierzęcego charakteru większości gorączek krwotocznych, chorzy ludzie i ozdrowieńcy mogą być źródłem zakażenia dla innych ludzi drogą kropelkową, seksualną lub przez kontakt z materiałem zakaźnym. Dotyczy to na przykład gorączki krwotocznej Marburg, Ebola, Lassa, a także niektórych gorączek południowoamerykańskich - np. boliwijskiej gorączki krwotocznej. W pozostałych gorączkach krwotocznych chory nie jest zakaźny dla otoczenia. Do najbardziej znanych gorączek krwotocznych należą żółta gorączka, najważniejsza gorączka krwotoczna, której można zapobiegać za pomocą szczepień, oraz Ebola, najgroźniejsza gorączka o najwyższym wskaźniku śmiertelności sięgającym 70%. Wirusowe gorączki krwotoczne zwykle występują endemicznie na określonym obszarze.

Jakie wirusy wywołują gorączki krwotoczne? Jak często i gdzie występują wirusowe gorączki krwotoczne?

Gorączki krwotoczne są wywoływane przez wirusy zawierające RNA, które należą do czterech różnych rodzin wirusów: Flaviviridae, Bunyaviridae, ArenaviridaeFiloviridae. Gorączki krwotoczne występują w Polsce sporadycznie przede wszystkim jako choroby przywleczone. W Europie Środkowej zdarzają się przypadki krymsko-kongijskiej gorączki krwotocznej, gorączki krwotocznej z zespołem nerkowym oraz hantawirusowego zespołu płucnego. Jest bardzo prawdopodobne, że liczba przypadków gorączek krwotocznych może się zwiększyć w związku z rozwojem ruchu turystycznego, ociepleniem klimatu, postępującą urbanizacją i napływem imigrantów z krajów rozwijających się. Gorączki krwotoczne zwykle wywołują ogniska zachorowań. Występowanie gorączek krwotocznych w Afryce przedstawiono na mapie. W tabeli przedstawiono klasyfikację i podstawowe informacje o poszczególnych gorączkach krwotocznych.

Tabela. Klasyfikacja wirusowych gorączek krwotocznych
WirusChorobaWystępowanieRezerwuarDroga/wektor zakażeniaOkres wylęgania
RodzinaRodzaj
FlaviviridaeFlavivirusżółta gorączkaAmeryka Południowa, Afryka Subsaharyjskaczłowiek (postać miejska), małpy (postać leśna)komary3–6 dni
gorączka krwotoczna dengaAzja Południowo-Wschodnia, Afryka Subsaharyjska, Ameryka Środkowa i Południowa, wyspy Oceaniiczłowiek, małpy komary?
denga 3-5 dni
gorączka Zachodniego NiluUSA, Afryka Północna i Środkowa, Bliski Wschódptakikomary 
omska gorączka krwotocznaSyberiagryzoniekleszcze 
choroba lasu KyasanurIndiegryzonie, małpykleszcze 
BunyaviridaeNairoviruskrymsko-kongijska gorączka krwotocznaAfryka, Azja Centralna, Europa Wschodniakleszczekleszcze, droga kropelkowa lub kontakt z zakażonymi zwierzętami rzeźnymi3-12 dni
Phlebovirusgorączka doliny RiftAfryka Subsaharyjskaowce, bydłokomary, droga kropelkowa lub kontakt z zakażonymi zwierzętami rzeźnymi2–5 dni
Hantavirusgorączka krwotoczna z zespołem nerkowym, hantawirusowy zespół płucnyAzja, Europa Wschodnia, choroba kosmopolitycznagryzoniedroga kropelkowa lub kontakt z materiałem zakaźnym9-35 dni
ArenaviridaeArenavirus
Lassa
gorączka LassaAfryka Subsaharyjskagryzoniedroga kropelkowa lub kontakt z materiałem zakaźnym5-16 dni
Juninargentyńska gorączka krwotocznaAmeryka Południowagryzoniedroga kropelkowa lub kontakt z materiałem zakaźnym7-14 dni
Machupoboliwijska gorączka krwotocznaAmeryka Południowagryzoniedroga kropelkowa lub kontakt z materiałem zakaźnym9-15 dni
Guanaritowenezuelska gorączka krwotocznaAmeryka Południowagryzoniedroga kropelkowa lub kontakt z materiałem zakaźnym7-14 dni
Sabiabrazylijska gorączka krwotocznaAmeryka Południowagryzoniedroga kropelkowa lub kontakt z materiałem zakaźnym7-14 dni
Lujogorączka krwotoczna LujoAfryka Południowagryzoniedroga kropelkowa lub kontakt z materiałem zakaźnym 
FiloviridaeMarburggorączka krwotoczna MarburgAfryka Subsaharyjskaprawdopodobny (małpy)kontakt z materiałem zakaźnym3-16 dni
Ebolagorączka krwotoczna EbolaAfryka Subsaharyjskaprawdopodobny nietoperze owocożernedroga kropelkowa, płciowa lub kontakt z materiałem zakaźnym3-16 dni
Źródło: WIM, Zakład Epidemiologii i Medycyny Tropikalnej, Wirusowe gorączki krwotoczne, zmodyfikowane

Jest bardzo prawdopodobne, że w przyszłości odkryte zostaną nowe wirusy gorączek krwotocznych. Na przykład ostatnio w 2008 r. w Zambii i w Republice Południowej Afryki wyizolowano nowego wirusa gorączki krwotocznej Lujo z rodziny Arenaviridae.

W jaki sposób dochodzi do zachorowania na gorączkę krwotoczną?

Gorączki krwotoczne są najczęściej chorobami wektorowymi, czyli przenoszą się za pośrednictwem ukłucia przez zakażone stawonogi, np. komary i kleszcze. Niektóre gorączki krwotoczne mogą przenosić się także przez bezpośredni kontakt z chorym człowiekiem lub zwierzęciem lub materiałem biologicznym. Możliwe, choć rzadkie, są zakażenia krwiopochodne (zakłucia) oraz za pośrednictwem przetaczanej krwi.

W jaki sposób wirusy wywołują gorączkę krwotoczną?

Po przedostaniu się do wnętrza organizmu wirusy gorączek krwotoczncyh rozprzestrzeniają się w układzie chłonnym, węzłach chłonnych, wątrobie i śledzionie oraz atakują krwinki białe, komórki układu krwiotwórczego i siateczkowo-śródbłonkowego. Wirusy bardzo intensywnie replikują, osiągając bardzo duże stężenia we krwi i innych płynach ustrojowych. Najważniejszym elementem patomechanizmu gorączki krwotocznej jest uszkodzenie śródbłonka i wzrost pzrepuszczalnosci ścian drobnych naczyń krwionośnych. Zakażenia wirusami gorączek krwotocznych wiążą się z silną aktywacją cytokin prozapalnych, odczynem gorączkowym i immunosupresją. Leukopenia, czyli zmniejszona liczba krwinek białych, oraz małopłytkowość należą do typowych zaburzeń hematologicznych towarzyszących gorączkom krwotocznym.

Jak się objawia się gorączka krwotoczna?

Okres wylęgania gorączek krwotocznych zwykle jest krótki i wynosi od 3 do 21 dni (średnio 7 dni). Choroba rozpoczyna się nagle, wysoką gorączką (39°-41°C), dreszczami, bólami głowy, mięśni, rzadziej kaszlem lub objawami ze strony przewodu pokarmowego, takimi jak bóle brzucha, nudności, wymioty oraz biegunka. Przebieg gorączek krwotocznych zwykle jest dwufazowy. Początkowo dominują niecharakterystyczne objawy grypopodobne: złe samopoczucie, gorączka narastająca powyżej 40°C, dreszcze i silne bóle głowy oraz mięśni. W drugiej fazie choroby dominują objawy skazy krwotocznej i powikłań narządowych. Wysoka gorączka utrzymuje się przez około 4-5 dni. U ciężko chorych mogą również wystąpić zaburzenia neurologiczne i niewydolność nerek, która objawia się wydalaniem niewielkiej ilości moczu, w części przypadków, prowadząc do rozwoju śpiączki mocznicowej. W kolejnej fazie choroby gorączka nieznacznie obniża się, natomiast dołączają się objawy naczyniowej skazy krwotocznej z krwawieniami do różnych narządów, wynikające z uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych. U chorych obserwuje się wybroczyny na skórze i błonach śluzowych, w tym spojówkach. Rozwojowi skazy krwotocznej mogą towarzyszyć: niewydolność nerek, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i znaczny spadek ciśnienia tętniczego krwi, do wstrząsu włącznie. Wirusowe gorączki krwotoczne mogą wywołać u niektórych chorych zespół wykrzepiania śródnaczyniowego (DIC).

W cięższych przypadkach występują krwotoki wewnętrzne do jam ciała. Ciężkie przypadki gorączki krwotocznej mogą prowadzić do zgonu w przebiegu śpiączki i/lub krwawienia do przewodu pokarmowego. Do zgonu dochodzi najczęściej z powodu niewydolności wielonarządowej. Mogą wystąpić żółtaczka lub wysypka. Ciężki przebieg gorączek krwotocznych dotyczy przede wszystkim małych dzieci i osób starszych. Ponadto częściej występuje u chorych z zaburzeniami odporności (zakażeni HIV, pacjenci po przeszczepieniu narządów). Gorzej rokują gorączki afrykańskie: Marburg, Ebola i Lassa oraz zakażenia hantawirusowe. Do czynników niekorzystnych rokowniczo należą: silna skaza krwotoczna, powikłania ogólnoustrojowe (wstrząs, DIC) niewydolność nerek oraz współistnienie chorób przewlekłych. Jeżeli chory przeżyje pierwsze kilkanaście dni choroby, dalsze rokowanie jest na ogół pomyślne. Śmiertelność w gorączkach krwotocznych jest wysoka i wynosi średnio około 10-15%, a w zakażeniach Ebola i Marburg sięga 50-90%. Typowe nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych obejmują leukopenię, małopłytkowość, hiperbilirubinemię i podwyższoną aktywność aminotransferaz. Przebycie zakażenia pozostawia zwykle odporność na całe życie.

Jak lekarz rozpoznaje wirusową gorączkę krwotoczną?

W ostrej, niecharakterystycznej fazie choroby rozpoznanie opiera się na wywiadzie. Podejrzenie gorączki krwotocznej można wysunąć na podstawie nagłego wystąpienia objawów grypopodobnych u osób, które przebywają lub powróciły z rejonów endemicznego występowania gorączek krwotocznych lub miały kontakt z chorymi lub wirusem gorączki krwotocznej, np. w laboratorium. W takich przypadkach obowiązuje natychmiastowa hospitalizacja osoby podejrzanej o zakażenie i zastosowanie ścisłej izolacji pacjenta. Dąży się do możliwie najszybszego zweryfikowania rozpoznania za pomocą metod laboratoryjnych. Najczęściej stosuje się metody molekularne (PCR) lub oznaczenie swoistych przeciwciał przeciw wirusom gorączek krwotocznych. Z kolei w zaawansowanej fazie choroby, gdy występują już charakterystyczne zaburzenia krzepnięcia manifestujące się jako wybroczyny na skórze i błonach śluzowych oraz krwawienia, np. krwawe wymioty czy biegunka, rozpoznanie gorączki krwotocznej nadal jest trudne, gdyż wirusowe gorączki krwotoczne bardzo rzadko występują w Polsce. Nawet pełnoobjawowa gorączka krwotoczna także wymaga potwierdzenia mikrobiologicznego. Jedynie pomocnicze znaczenie mają badania laboratoryjne. W większości gorączek krwotocznych występuje małopłytkowość i leukopenia oraz zwiększenie aktywności aminotransferaz, które nie są charakterystyczne i mogą towarzyszyć, np. ostrym wirusowym zapaleniom wątroby. Najprościej rozpoznanie gorączki krwotocznej ustalić, jesli wystąpiło ognisko zachorowań. Wówczas decydujące znaczenie ma narażenie na kontakt z chorym lub materiałem zakaźnym. W razie jakichkolwiek niepokojących objawów lekarz zleci badania mikrobiologiczne, które zweryfikują podejrzenie gorączki krwotocznej.

Jakie powikłania mogą powodować gorączki krwotoczne?

U chorych, którzy przeżyją ostry okres gorączki krwotocznej objawy choroby najczęściej ustępują samoistnie w ciągu od kilku do kilkunastu dni bez pozostawienia trwałych następstw. Do najczęstszych powikłań gorączek krwotocznych należą powikłania zaburzeń krzepnięcia, w tym krwotoki wewnętrzne, rozwój DIC i wtórna niedokrwistość, które wynikają z charakterystycznego dla gorączek krwotocznych uszkodzenia naczyń krwionośnych oraz małopłytkowości. Możliwe są krwawienia do przewodu pokarmowego i krwotoki wewnętrzne. U części chorych mogą wystąpić ciężkie powikłania, takie jak niewydolność nerek, zespół ostrej niewydolności oddechowej, zapalenie mięśnia sercowego, rozpad mięśni poprzecznie prążkowanych oraz wtórne zakażenia bakteryjne i grzybicze.

Jak leczy się wirusowe gorączki krwotoczne?

Podstawowe znaczenia ma leczenie objawowe, które polega na wyrównywaniu zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, substytucji czynników krzepnięcia, postępowaniu przeciwwstrząsowym i leczeniu powikłań, takich jak niewydolność nerek czy niewydolność oddechowa. Ponadto stosuje się leki objawowe - np. przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, unikając przy tym leków hamujących funkcje płytek krwi, np. kwasu acetylosalicylowego (aspiryny). Leczenie przeciwwirusowe ogranicza się do dożylnego podawania rybawiryny, analogu nukleozydowego, który blokuje replikację wirusa gorączki Lassa, gorączki krwotocznej z zespołem nerkowym oraz krymsko-kongijskiej gorączki krwotocznej. Ponadto w leczeniu zwykle stosuje się osocze ozdrowieńców.

Jak można zapobiegać wystąpieniu gorączek krwotocznych?

Żółta gorączka pozostaje jak dotąd jedyną gorączką krwotoczną, której można skutecznie zapobiegać za pomocą szczepień ochronnych. Wszystkie osoby, które wybierają się na tereny endemicznego występowania żółtej gorączki (Afryka, Ameryka Południowa) podlegają obowiązkowym szczepieniom przeciw żółtej gorączce. Pojedyncza dawka szczepionki uodparnia na 10 lat. Profilaktyka wektorowych gorączek krwotocznych polega ponadto na zapobieganiu ukąszeniom przez komary i inne stawonogi, które przenoszą wspomniane choroby. Zapobieganie ukąszeniom przez komary i pluskwiaki , w tym kleszcze, polega na unikaniu pobytu na terenach zwiększonego ryzyka ukąszeń w okresie największej aktywności wektorów (np. komarów od zmierzchu do świtu), gdy prawdopodobieństwo ukąszenia jest największe. W razie pobytu na terenie występowania przenosicieli choroby ważne jest możliwie szczelne osłonięcie skóry za pomocą odpowiedniego ubrania z długimi rękawami i nogawkami, założenie wysokich skarpet naciągniętych na nogawki, butów z wysoką cholewką i czapki z daszkiem lub kapelusza, które chronią przed ukąszeniami. Wskazane jest także stosowanie repelentów, czyli środków odstraszających kleszcze i owady, najlepiej zawierające DEET lub permetrynę, które należy rozpylać na ubranie i odsłoniętą skórę, z wyjątkiem twarzy. Permetrynę stosuje się tylko na ubranie. W rejonach endemicznego występowania gorączek krwotocznych przenoszonych przez komary konieczne jest stosowanie moskitier i siatek w oknach wszystkich pomieszczeń. Kolejnym działaniem profilaktycznym jest unikanie kontaktu z lokalną fauną będącą rezerwuarem patogenów (małpy, gryzonie, nietoperze, ptaki) oraz unikanie spożywania dzikich zwierząt, które mogą być zakażone wirusami gorączek krwotocznych, np. małp, szczurów i nietoperzy. W przypadku gorączek krwotocznych, które są przenoszone drogą kropelkową oraz przez kontakt z materiałem zakaźnym, podstawowym działaniem profilaktycznym jest unikanie kontaktu z chorymi i materiałem biologicznym (wydalinami i płynami ustrojowymi chorych). Rozwojowi epidemii zapobiega izolowanie chorych, kwarantanna osób skontaktowanych, przestrzeganie zasad ochrony osobistej podczas opieki nad chorymi oraz właściwa dezynfekcja sprzętu wielokrotnego użytku. W przypadku ekspozycji na niektóre gorączki krwotoczne, na przykład gorączkę krymsko-kongijską, zakażenia hantawirusowe z zespołem nerkowym i gorączkę Lassa zalecana jest chemioprofilaktyka poekspozycyjna za pomocą rybawiryny przyjmowanej doustnie przez 7 dni.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie gorączki krwotocznej?

Całkowite wyzdrowienie z gorączki krwotocznej jest możliwe. Objawy kliniczne choroby ustępują zwykle samoistnie w ciągu kilku-kilkunastu dni, jedynie u części chorych dochodzi do ciężkiego przebiegu choroby i rozwoju powikłań. Przechorowanie pozostawia trwałą odporność.

Co robić w przypadku wystąpienia gorączki krwotocznej?

W przypadku podejrzenia gorączki krwotocznej należy pozostać w domu, unikać kontaktów z ludźmi oraz wezwać pogotowie, informując o podejrzeniu zachorowania na gorączkę krwotoczną. Zdecydowana większość chorych na gorączki krwotoczne wymaga leczenia szpitalnego oraz ścisłej izolacji celem zapobieżenia przeniesieniu zakażenia i rozprzestrzenieniu zachorowań. Chociaż gorączki krwotoczne występują w Polsce bardzo rzadko, osoby wyjeżdżające w rejony endemiczne są narażone na realne ryzyko zakażenia.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Jeżeli gorączka krwotoczna przebiegała łagodnie, zwykle wymaga jedynie oszczędzającego trybu życia do czasu powrotu dobrego samopoczucia. W rzadkich przypadkach ciężkich powikłań powrót do pełni zdrowia może wymagać długotrwałej rekonwalescencji. Po przechorowaniu niektórych gorączek krwotocznych konieczne jest unikanie zachowań, które mogą prowadzić do przeniesienia wirusa, np. drogą stosunków seksualnych w gorączce Ebola.

08.06.2017
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta