Problemy transplantologii. Działania MZ

Działania MZ skupiły się na potrzebie rozwiązania najważniejszych problemów zidentyfikowanych w obszarze medycyny transplantacyjnej, do których należy przede wszystkim problem zbyt małej liczby dawców narządów – zaznaczył resort zdrowia w odpowiedzi na interpelację poselską.

Fot. Adobe Stock / gpointstudio

• Wskaźnik liczby przeszczepień nerek od żywych dawców jest w Polsce jednym z najniższych w Europie
• W latach 2016–2020 sukcesywnie spadał również wskaźnik donacji – w 2016 r. wynosił on 14,1, a w 2020 r. spadł do poziomu 10,2 i była to najniższa wartość od 2007 r.
• Fundamentalnym problemem w dziedzinie medycyny transplantacyjnej jest zbyt mała liczba dawców – zaznaczył wiceminister zdrowia Waldemar Kraska
• Dodał, że w ocenie ministra zdrowia problem zbyt małej liczby dawców narządów nie jest możliwy do rozwiązania poprzez mechanizmy legislacyjne

Poseł Marek Hok w interpelacji do ministra zdrowia przywołał dane z raportu Najwyższej Izby Kontroli, zgodnie z którymi wskaźnik liczby przeszczepień nerek od żywych dawców jest w Polsce jednym z najniższych w Europie, wynosząc 0,8 na milion mieszkańców. – Trzy razy częściej nerki przeszczepia się w Czechach, siedem razy częściej w Niemczech, Hiszpanii i Francji, nie wspominając o Holandii, gdzie takie operacje wykonuje się 27 razy częściej – zaznaczył poseł.

Marek Hok poruszył również kwestię dostępności tego rodzaju świadczeń. – Z ustaleń NIK wynika, że w latach 2016–2021 (I półrocze) czas oczekiwania na przeszczepienie narządu sukcesywnie się wydłużał. W 2016 r. rekordziści na transplantację czekali ponad 4 lata (1599 dni), a w 2020 r. – nawet 12 lat (4382 dni). W latach 2016–2020 sukcesywnie spadał również wskaźnik donacji – w 2016 r. wynosił on 14,1, w 2018 r. – 13, a w 2020 r. wskaźnik ten spadł do poziomu 10,2 i była to najniższa wartość od 2007 r. – wskazał poseł.

Dodał, że z ustaleń NIK wynikało również, że Ministerstwo Zdrowia bezterminowo wstrzymało prace nad projektem ustawy Prawo transplantacyjne, rozpoczęte z inicjatywy MZ w 2017 r. – Resort zdrowia zdecydował również o braku retaryfikacji świadczeń z zakresu opieki transplantologicznej, które nie zmieniły się od dekady. Skutkuje to pogorszeniem sytuacji finansowej ośrodków oraz brakiem zachęty do rozwijania działalności w tej dziedzinie – wskazał poseł.

Poseł Marek Hok zwrócił się do MZ z następującymi pytaniami:

1. Czy MZ wyznaczyło mierzalne cele dotyczące poprawy systemu opieki transplantologicznej, np. poprawy wskaźnika liczby przeszczepień nerek, wskaźnika donacji lub innych?
2. Ile wynosi obecnie czas oczekiwania na przeszczepienie narządu? Jakie działania są podejmowane, aby uległ skróceniu?
3. Z jakiego powodu wstrzymano prace nad projektem ustawy Prawo transplantacyjne?
4. Czy zaplanowano retaryfikację świadczeń z zakresu przeszczepiania narządów? Czy uwzględniono ten obszar w pracach Rady ds. Taryfikacji?
5. Czy Krajowa Rada Transplantacyjna wnioskowała o zmianę wycen świadczeń transplantologicznych? Jakie było stanowisko resortu zdrowia odnośnie do przedstawionych propozycji w tym zakresie?

Wiceminister zdrowia Waldemar Kraska zaznaczył w odpowiedzi na interpelację, że Ministerstwo Zdrowia, we współpracy z Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnym ds. Transplantacji „Poltransplant”, „monitoruje i analizuje dane statystyczne dotyczące szeroko rozumianej przestrzeni transplantacyjnej, w tym wskaźniki dotyczące donacji oraz przeszczepienia narządów i tkanek”.

Kraska dodał, że pełen zakres monitorowanych danych, które opisują wydolność systemu medycyny transplantacyjnej, ujęty jest w Biuletynie Informacyjnym „Poltransplantu”, gdzie publikowane są dane zbiorcze za poszczególne lata. Uproszczone dane statystyczne, w ujęciu miesięcznym, dostępne są na stronie internetowej Centrum, w zakładce „statystyka”. Jednocześnie, w zakresie narzędzia dedykowanego rozwojowi medycyny transplantacyjnej w Polsce, tj. Narodowego Programu Transplantacyjnego (NPT), wskazano dodatkowe mierniki – wskaźnikiem podstawowym NPT jest liczba przeszczepień narządowych (odpowiednio od dawców żywych i zmarłych) w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców.

* Wskaźnik dotyczy żywych dawców nerki i wątroby.

Kraska zaznaczył, że w ramach zaprojektowanego systemu monitorowania realizacji NPT, który jest oparty przede wszystkim na porównaniu uzyskiwanych efektów do bazowych wskaźników, opisano dodatkowe wskaźniki, zgodnie z poniższą tabelą:

Dane dotyczące średnich czasów oczekiwania na przeszczepienie poszczególnych narządów, tkanek lub komórek, wg danych z 2022 r., przedstawiono w poniższej tabeli.

– Fundamentalnym problemem w dziedzinie medycyny transplantacyjnej jest zbyt mała liczba dawców, która wprost determinuje liczbę wykonywanych przeszczepień narządów oraz czas oczekiwania na przeszczepienie, co dodatkowo zostało spotęgowane w okresie pandemii, podczas której widać było zauważalne spadki w zakresie liczby dawców i liczby wykonywanych przeszczepień – zaznaczył Kraska.

Wiceminister przedstawił też działania podejmowane przez MZ, które są nakierowane na zwiększenie liczby dawców, a tym samym na zwiększenie liczby wykonywanych przeszczepień oraz skrócenie czasu oczekiwania na jego wykonanie:

1. W celu pełnego wykorzystania potencjału dawstwa w zakresie narządów i tkanek pobieranych od dawców zmarłych realizowany jest projekt, współfinansowany ze środków unijnych w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, „Wsparcie procesów dotyczących dawstwa narządów i tkanek poprzez opracowanie i wdrożenie szpitalnego systemu jakości dawstwa i standardów akredytacyjnych oraz wzmocnienie kompetencji szpitalnych koordynatorów dawstwa i kadry zarządzającej podmiotami leczniczymi”. Projekt ma na celu zwiększenie liczby zmarłych dawców narządów i tkanek, w tym tkanek oka, poprzez poprawę możliwości identyfikacji i kwalifikacji potencjalnych dawców zmarłych w oddziałach intensywnej terapii i oddziałach udarowych. Projekt jest realizowany od 1 czerwca 2021 r., a jego zakończenie planowane nastąpi 31 grudnia 2023 r. Jednym z kluczowych wskaźników monitorujących skuteczność projektu jest liczba rzeczywistych dawców narządów i tkanek.
2. W ramach Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej (NPRMT) podjęto działania mające na celu rozwój i poprawę efektywności funkcjonowania sieci koordynatorów transplantacyjnych. Wynagrodzenie koordynatorów, w zasadniczej części, powiązane zostało z efektywnością ich pracy, z pobranymi w wyniku prowadzonych przez nich koordynacji narządami i tkankami, co pozwoliło adekwatnie wynagrodzić aktywność koordynatorów oraz zmotywować ich do dalszej efektywnej pracy. Jednocześnie od 2021 r. zreorganizowano sieć koordynatorów transplantacyjnych finansowanych ze środków programów wieloletnich, tj. w ramach NPRMT i NPT, włączając do niej koordynatorów centralnych i regionalnych, co pozwoliło ujednolicić system wynagrodzeń i zapewnić skuteczny nadzór nad spójnością i efektywnością działania całej sieci koordynatorów transplantacyjnych. Jednocześnie corocznie organizowane są szkolenia koordynatorów, w tym również szkolenia nowych koordynatorów. Rozwój sieci koordynatorów będzie kontynuowany w latach 2023–2032.
3. W odniesieniu do działań dot. budowania i rozwijania potencjału donacyjnego podmiotów leczniczych, aktywnych lub z potencjałem donacyjnym, od 2021 r. Minister Zdrowia włączył do katalogu podmiotów, które mogą otrzymywać środki inwestycyjne w ramach programów wieloletnich także Oddziały Anestezjologii i Intensywnej Terapii. Początkowo wsparciem objętych zostało 21 podmiotów leczniczych, które w latach 2017–2019 wykazały się największą aktywnością donacyjną, przy czym algorytm wyboru beneficjentów uwzględniał liczbę zgłoszonych dawców potencjalnych, dawców rzeczywistych oraz pobranych do przeszczepiania narządów. Oddziały te mogły wybrać sprzęt niezbędny do ich działalności w ramach środków, których wysokość uzależniona była od ich aktywności. Celem tego działania jest promowanie wdrażania rozwiązań efektywnościowych. W 2022 r. analogicznym wsparciem zostało objętych 17 podmiotów leczniczych z największą aktywnością donacyjną w latach 2020-2021, natomiast w 2023 r. grupę beneficjentów rozszerzono do 50 podmiotów leczniczych z największą aktywnością donacyjną w 2022 r.
4. W 2021 r. Minister Zdrowia podjął decyzję o sfinansowaniu zakupu sprzętu i aparatury medycznej dla ośrodków przeszczepiających nerki, w tym te pobrane od dawców żyjących. Dwóm ośrodkom, które wykonują największą w kraju liczbę takich procedur, zapewnione zostały środki na kompleksowe wyposażenie w sprzęt umożliwiający pobieranie nerek od dawców żywych z wykorzystaniem metod laparoskopowych. Celem zadania było zapewnienie dostępu do najnowszych osiągnięć technologicznych w zakresie procedur pobierania nerek, co przełoży się zarówno na bezpieczeństwo dawców, jak i jakość i liczbę wykonywanych świadczeń. Koszt kompleksowego wyposażenia jednego ośrodka wyniósł ok. 1,5 mln zł. W ramach NPT, w latach 2023–2032, również planuje się działania zmierzające do zwiększenia liczby przeszczepień narządów pobranych od dawców żyjących.

Kraska odniósł się również do kwestii zmiany ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. – Zaznaczyć należy, że działania Ministra Zdrowia skupiły się na potrzebie rozwiązania najważniejszych problemów zidentyfikowanych w obszarze medycyny transplantacyjnej, do których należy przede wszystkim problem zbyt małej liczby dawców narządów, który wprost determinuje liczbę wykonywanych przeszczepień – nowelizacja ustawy w tym zakresie nie miałaby zastosowania. W ocenie Ministra Zdrowia problem zbyt małej liczby dawców narządów nie jest możliwy do rozwiązania poprzez mechanizmy legislacyjne – stwierdził.

Wiceminister wskazał, że działania MZ skupiają się aktualnie na poprawie wydolności systemu w zakresie dawstwa komórek, tkanek i narządów, gdyż niewystarczająca liczba narządów do przeszczepienia jest główną przyczyną długiego czasu oczekiwania na przeszczepienie. – Ponadto, w zakresie działań legislacyjnych, jak również tych o charakterze finansowym i organizacyjnym, przyjęty został dokument strategiczny, tj. uchwała Rady Ministrów z dnia 9 maja 2023 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego na lata 2023–2032 pod nazwą „Narodowy Program Transplantacyjny”, którego celem jest zwiększenie liczby pobieranych i przeszczepianych komórek, tkanek i narządów, poprzez inwestycje w pacjenta, system, jak również poprzez zwiększenie społecznej świadomości na temat leczenia z wykorzystaniem przeszczepienia komórek, tkanek i narządów, wraz z jednoczesnym uwzględnieniem akcji edukacyjnych w zakresie obowiązujących rozwiązań prawnych dotyczących dawstwa – stwierdził.

Dodał, że obecnie opracowywane jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie norm jakości i bezpieczeństwa substancji pochodzenia ludzkiego przeznaczonych do zastosowania u ludzi oraz uchylające dyrektywy 2002/98/WE i 2004/23/WE, które po wejściu w życie będzie wymagało odpowiedniego, kompleksowego dostosowania prawa krajowego w obszarze medycyny transplantacyjnej do nowych regulacji UE.

W odniesieniu do kwestii wycen związanych z kwalifikacją do przeszczepienia nerki i nerki z trzustką wiceminister poinformował, że Stanowisko Rady ds. Taryfikacji nr 9/2021 z dnia 9 grudnia 2021 r. jest dostępne w Biuletynie Informacji Publicznej Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. W zakresie wycen dot. przeszczepiania pozostałych narządów obecnie prowadzone są konsultacje i analizy. Jednocześnie, we współpracy z Krajową Radą Transplantacyjną prowadzona jest analiza konieczności zmiany wycen procedur przeszczepienia w zakresie pozostałych narządów. Obecnie trwają prace nad oszacowaniem kosztów przeszczepienia wątroby i serca. Po ukończeniu ww. prac Minister Zdrowia wystąpi z odpowiednim wnioskiem do AOTMiT.

Kraska dodał, że 5 czerwca 2023 r. zostało opublikowane obwieszczenie Prezesa AOTMiT w sprawie zmiany sposobu lub poziomu finansowania świadczeń opieki zdrowotnej. W ramach prac przeprowadzonych na potrzeby opracowania przedmiotowej rekomendacji Agencja przeanalizowała zmiany:

• związane ze wzrostem wynagrodzeń pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych na podstawie umów innych niż umowa o pracę
• związane z prognozą wskaźnika inflacji w latach 2023–2024
• uwzględniające symulację zmniejszenia różnic pomiędzy świadczeniodawcami w poszczególnych zakresach świadczeń wartości jednostek rozliczeniowych stosowanych w umowach zawieranych przez NFZ
• uwzględniające odrębne rozwiązania dla obszarów świadczeń zidentyfikowanych jako wymagające pilnej interwencji w zakresie zwiększenia poziomu.

– Mając na uwadze powyższe, decyzją Ministra Zdrowia opublikowane zostało obwieszczenie, na podstawie którego Narodowy Fundusz Zdrowia zaktualizował wyceny świadczeń gwarantowanych, w tym świadczeń z zakresu przeszczepiania – poinformował Kraska.