Podobnie jak w innych dziedzinach medycyny, także i w laryngologii oglądanie i badanie dotykiem (inaczej palpacyjne) pełnią istotną funkcję.
Badanie oglądaniem
Patrząc na nos pacjenta, lekarz zwraca uwagę na skórę, jej zabarwienie, sieć naczynek (jeśli jest widoczna) i ewentualne otarcia naskórka, blizny czy rany mogące świadczyć o przebytym aktualnie lub w przeszłości urazie. Istotne jest również stwierdzenie czy występuje obrzęk (jak to ma miejsce np. przy złamaniu nosa), czy nie (jak w przypadku nowotworu wywodzącego się z nosa). Podczas badania lekarz ocenia również kości jarzmowe i ruchomość gałek ocznych, a także ewentualny wytrzeszcz. Oglądając pacjenta, lekarz może szybko zauważyć zewnętrzne deformacje rusztowania nosa, np. nos siodełkowaty, garbaty lub skrzywiony.
Badanie palpacyjne
Badanie dotykiem pozwala na wyczucie ruchomości nosa w przypadku złamania. Jeśli uraz jest niewielki, możliwe bywa nastawienie ręczne bezpośrednio po badaniu. W przypadku zatok przynosowych lekarz może ocenić bolesność uciskową w rzucie zatok szczękowych i czołowych przy ostrym stanie zapalnym. Zdarza się, że lekarz stwierdza dotykiem obecność zgrubień czy guzów, które nie są widoczne w trakcie oglądania pacjenta.
Rynoskopia przednia
Kolejnym etapem badania nosa jest wykonanie rynoskopii przedniej. Jest to oglądanie jamy nosowej przez wziernik za pomocą lampy czołowej lub lusterka czołowego i zewnętrznego źródła światła.
Fot. 1. Rynoskopia przednia za pomocą wziernika nosowego
Wziernik nosowy lekarz wkłada zamknięty przez nozdrza przednie, rozszerzając go dopiero w środku. Przy prostym ustawieniu głowy pacjenta lekarz widzi przewód nosowy dolny, małżowiny nosowe dolne oraz okolice dna nosa. Odginając głowę pacjenta do tyłu, może zobaczyć górną część jamy nosowej z przewodem nosowym środkowym oraz małżowiną nosową środkową. W przypadku znacznego obrzęku błony śluzowej, można ją najpierw obkurczyć poprzez założenie setonów nasączonych, np. lignokainą z dodatkiem adrenaliny. Spowoduje to obkurczenie i miejscowe znieczulenie błony śluzowej nosa, a co za tym idzie lepszą widoczność dla lekarza.
Rynoskopia tylna
Rynoskopia tylna, podobnie jak przednia, wymaga użycia lampy czołowej. Dodatkowe narzędzia to lusterko laryngologiczne niedużych rozmiarów i szpatułka. Lekarz najpierw podgrzewa lusterko zapalniczką, palnikiem lub elektryczną ogrzewarką, żeby nie parowało i upewnia się, czy nie jest zbyt ciepłe. Następnie, kładąc szpatułkę na języku przytrzymuje go, a lusterko skierowane ku górze wkłada w kierunku tylnej ściany gardła. Rynoskopia tylna umożliwia oględziny okolicy nozdrzy tylnych, tylnych części małżowin nosowych i przegrody, części nosowej gardła (łącznie z migdałkiem gardłowym – tzw. trzecim migdałkiem) oraz ujścia trąbek słuchowych. Badanie jest trudne i wymaga znacznej współpracy pacjenta oraz doświadczenia lekarza. Obecnie w znacznym stopniu zostało wyparte przez badanie endoskopowe.
Badanie endoskopowe
Endoskopia jest obecnie najlepszym sposobem oceny jamy nosowej. Na początkowym etapie lekarz obkurcza i miejscowo znieczula błonę śluzową nosa, np. sączkami z lignokainą i adrenaliną. Badanie polega na wprowadzeniu endoskopu sztywnego lub giętkiego do jamy nosowej wzdłuż jej dna i dokładnej ocenie warunków anatomicznych czy stanu patologicznego. W odróżnieniu od rynoskopii przedniej lekarz ma możliwość obejrzenia naturalnych ujść zatok obocznych nosa i sitowia. Lekarz ma możliwość podglądu przez okular na końcu endoskopu lub na ekranie monitora, jeśli jest on podłączony. W trakcie badania endoskopem giętkim (fiberoskopem) możliwa jest również ocena struktur gardła i krtani, łącznie z fałdami głosowymi.
Badania obrazowe
Diagnostyka obrazowa wnosi wiele informacji i jest niezwykle pomocna przy stawianiu rozpoznania choroby, a także w planowaniu zabiegów oraz monitorowaniu postępów w leczeniu.
Zdjęcie rentgenowskie
Najprostszym i najbardziej dostępnym badaniem jest zdjęcie rentgenowskie (inaczej radiogram, RTG). W przypadku otolaryngologii najczęściej wykonuje się RTG nosa i zatok przynosowych. W przypadku urazu nosa RTG wykonuje się celem wykluczenia lub potwierdzenia złamania nosa i oceny rozległości uszkodzenia, co razem z badaniem palpacyjnym pomaga w doborze metody leczenia. Ta metoda diagnostyczna znajduje również zastosowanie w przypadku poszukiwania ewentualnego ciała obcego w przewodzie nosowym. Przy podejrzeniu stanu zapalnego zatok przeglądowe zdjęcie RTG zatok pozwala uwidocznić na przykład poziom płynu w zatoce, który jest wskazaniem do wykonania punkcji. Można również w ten sposób obserwować postępy w leczeniu stanu zapalnego.
Tomografia komputerowa
Obecnie tomografia komputerowa wypiera przeglądowe zdjęcie rentgenowskie zatok, ponieważ stała się łatwo dostępna dla większości pacjentów i stanowi źródło wielu informacji dla lekarza. Pozwala ona na ocenę struktur anatomicznych, umiejscowienie patologii i często określenie jej zakresu. Wykorzystywana jest do zaplanowania rozległości zabiegu, a także np. w przypadku nowotworów do oceny jej zasadności. Należy pamiętać, że wykonywanie tomografii w celu zaplanowania leczenia zabiegowego nie powinno się odbywać w czasie trwania aktywnego stanu zapalnego, ponieważ nie odzwierciedla ona wtedy rzeczywistych zmian błony śluzowej nosa i zatok.
Rezonans magnetyczny
Przy poważniejszych chorobach lub w razie wątpliwości diagnostycznych można wykonać rezonans magnetyczny. Używa się go przy diagnostyce chorób nowotworowych, a także powikłań wewnątrzczaszkowych i wewnątrzoczodołowych.
Pozostałe metody diagnostyczne
W przypadku zaburzeń powonienia można wykonać olfaktometrię. Istnieją liczne subiektywne i obiektywne metody oceny identyfikacji, odróżnienia oraz intensywności zapachów. Nie są to jednak badania wykonywane standardowo w każdym gabinecie laryngologicznym.
Można również oceniać drożność nosa za pomocą rynomanometrii, która polega na pomiarze przepływu powietrza przez nos przy swobodnym oddychaniu przez przepływomierz zamontowany do maski. Innym badaniem używanym w tym celu jest rynometria akustyczna. Pomiar wykonuje się od przedsionka nosa aż do części nosowej gardła za pomocą odbicia akustycznego.
