Sedacją nazywamy działania farmakologiczne, które mają na celu uspokoić pacjenta, obniżyć poziom lęku, świadomości i czasami wywołać niepamięć. Stosowana jest w procedurach medycznych, które mogą być odbierane jako nieprzyjemne lub trwają długo bądź wymagają od pacjenta pozostania w unieruchomieniu.
Wyróżnia się kilka stopni głębokości sedacji:
- od najpłytszej, w której pacjent zachowuje przytomność, jest uspokojony i ma spowolnioną reakcję na bodźce,
- przez umiarkowaną, w trakcie której pacjent śpi, ale łatwo daje się wybudzić,
- po sedację głęboką, zbliżoną już do znieczulenia ogólnego.
W trakcie płytkiej i umiarkowanej sedacji pacjent oddycha samodzielnie i powinien zachować większość odruchów, takich jak kaszel czy przełykanie. Z kolei w trakcie sedacji głębokiej odruchy z dróg oddechowych mogą być upośledzone, a własny oddech może być zniesiony. W trakcie każdego typu sedacji zachowana jest wydolność krążenia.
Krótkotrwałe dożylne znieczulenie ogólne to rodzaj anestezji stosowanej często w warunkach ambulatoryjnych podczas krótkich, bolesnych zabiegów, takich jak nastawianie złamanej kończyny, zwichniętego stawu, odbarczanie ropnia czy łyżeczkowanie jamy macicy. W trakcie krótkotrwałego znieczulenia ogólnego podaje się anestetyki i silne leki przeciwbólowe, pacjent zazwyczaj jest zabezpieczony oddechowo, a pozostałe odruchy są zniesione.
Jakie są wskazania do sedacji?
Sedacja stosowana jest do mało komfortowych procedur diagnostycznych i leczniczych, takich jak długo trwający rezonans magnetyczny, kolonoskopia oraz zabiegi ortopedyczne na kończynach, które wcześniej znieczulono regionalnie, podczas zmian opatrunków, szczególnie przy oparzeniach, a także punkcjach lędźwiowych i biopsjach szpiku.
Bardzo często stosuje się ją w pediatrii, z uwagi na fakt, że dzieci nie współpracują nawet przy krótkich zabiegach, a także u dorosłych pacjentów z niepełnosprawnością umysłową.
Wskazaniem do zastosowania krótkotrwałego dożylnego znieczulenie ogólnego są krótkie i bolesne procedury.
Przebieg sedacji
Sedację można osiągnąć, podając leki w zasadzie każdą drogą (doustną, podskórną, domięśniową, a nawet doodbytniczą) jednak w praktyce najczęściej stosuje się sedację dożylną, gdyż w ten sposób najłatwiej ją kontrolować.
Z reguły dąży się do podawania krótko działających leków, tak aby pacjent godzinę lub dwie po zabiegu mógł samodzielnie funkcjonować i być wypisanym z oddziału lub poradni. Najkrócej działające leki z powodu ich szybkiego metabolizmu wymagają podawania ciągłego w pompie infuzyjnej. Popularnymi lekami stosowanymi w sedacji są propofol – hipnotyk i midanium, czyli lek uspokajający. Niekiedy stosuje się też ketaminę, etomidad i tiopental.
Niektóre typy sedacji może przeprowadzić lekarz ogólny, niekoniecznie anestezjolog, jak sedacja midanium, czy sedacja wziewna mieszanką tlenu i podtlenku azotu. Jednak w tych przypadkach należy zapewnić monitorowanie czynności życiowych (pulsoksymetr, EKG), a gabinet powinien być wyposażony w urządzenia zabezpieczające drogi oddechowe.
Podczas sedacji głębokiej wymagane są warunki, takie jak przy znieczuleniu ogólnym i konieczna jest obecność anestezjologa.
Krótkotrwałe dożylne znieczulenie ogólne przeprowadza się w warunkach zbliżonych do sali operacyjnej. Jest podobne do ogólnego znieczulenia z wyjątkiem długotrwałej wentylacji respiratorem, w tym wypadku efekt uzyskuje się, podając pojedyncze dawki leków anestetycznych. W tym typie znieczulenia niewymagane jest zwiotczenie mięśni, a wentylacja odbywa się zazwyczaj przez maskę twarzową. Dzięki krótko działającym lekom, pacjent po krótkiej obserwacji zazwyczaj może być wypisany z oddziału.
Jak przygotować się do sedacji i krótkotrwałego dożylnego znieczulenia ogólnego?
Zasady są podobne, jak w przygotowaniu do znieczulenia ogólnego, ale nie tak restrykcyjne względem odstawiania leków u osób cierpiących na przewlekłe choroby. Jednak pacjent musi pozostać na czczo, tzn. sześć godzin bez posiłku i dwie godziny bez przyjmowania płynów. Powinien być też w dobrym stanie ogólnym i bez infekcji (kaszel, katar, gorączka). U pacjentów obciążonych kardiologicznie i w podeszłym wieku, anestezjolog powinien stosować odpowiednio mniejsze dawki leków i zachować szczególną ostrożność.
Przeciwwskazania do sedacji i krótkotrwałego dożylnego znieczulenia ogólnego
Ścisłym przeciwwskazaniem jest nieprzestrzeganie nakazu bycia na czczo, czyli pacjent z pełnym żołądkiem.
Względne przeciwwskazania dotyczą kobiet w ciąży, pacjentów z niewyrównaną cukrzycą, z niewydolnością nerek i wątroby, pacjentów z niewyrównaną nadczynnością tarczycy, stosujących substancje psychoaktywne i dla osób z zaawansowanymi chorobami układu oddechowego, jak astma, rozedma płuc, rozstrzeń oskrzeli.
W każdej z tych sytuacji sedacja czy krótkotrwale dożylne znieczulenie ogólne jest możliwe, ale wymaga szczególnego przygotowania.
Powikłania sedacji i krótkotrwałego dożylnego znieczulenia ogólnego
Powikłania sedacji i krótkotrwałego dożylnego znieczulenia ogólnego obejmują nieprzewidzianą reakcję na konkretne leki, uczulenia, łącznie ze wstrząsem anafilaktycznym. Kolejnym powikłaniem może być niewydolność oddechowa i niedotlenienie. W niektórych sytuacjach, jeżeli pacjent jest nieprzygotowany, czyli nie jest na czczo – może nastąpić przemieszczenie się treści pokarmowej do oskrzeli.
Pamiętajmy jednak, że zabiegi wykonywane są w warunkach ambulatoryjnych z odpowiednim zabezpieczeniem na wypadek nieprzewidzianych zdarzeń, lekarze więc mają możliwość reagowania na powikłania.