×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Obrzęk - jakie są rodzaje obrzęków i w jakim przypadku należy zgłosić się do lekarza

lek. Daria Boboryk
Zakład Dydaktyki Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego
Oddział Ratunkowy Szpitala Powiatowego im. bł. Marty Wieckiej w Bochni

Obrzęk to objaw, który potocznie jest nazywany opuchlizną, ponieważ polega właśnie na „spuchnięciu” lub „gromadzeniu się wody” w danym miejscu lub części ciała. Jeśli wynika ze stanu zapalnego, towarzyszy mu zaczerwienienie i ból.

Co to jest obrzęk? Jakie są przyczyny obrzęku?

Obrzęk powstaje, kiedy płyn zawarty we krwi i chłonce w nadmiarze „wycieka” z naczynia (krwionośnego - włosowatego lub chłonnego) i gromadzi się między komórkami. W zależności od jego składu nazywamy go przesiękiem lub wysiękiem. Prawidłowe naczynie włosowate ma ścianę zbudowaną w ten sposób, że przypomina bardzo drobne sitko, które przepuszcza płyn w dwie strony (z tkanek do naczynia i z naczynia do tkanek) – w ten sposób w prawidłowych warunkach tlen i substancje odżywcze są rozprowadzane z krwi do komórek, a z powrotem wchłaniają się produkty przemiany materii i dwutlenek węgla. Przepływ ten prawidłowo pozostaje w pewnej równowadze (tzn. tyle samo płynu przesiąka z naczynia i do niego, tak że nie gromadzi się on w tkankach), ponieważ jest regulowany przez kilka czynników, jak m.in. odpowiednia budowa i działanie ściany naczynia, ciśnienie wewnątrz i na zewnątrz naczynia, obecność wewnątrz naczyń i w tkankach odpowiednich proporcji białek i elektrolitów (tzw. ciśnienie onkotyczne i osmotyczne). Jeśli zbyt dużo płynu gromadzi się poza naczyniem, powstaje obrzęk. Może się tak dziać, kiedy:

  1. zwiększy się przepuszczalność ściany naczynia (np. w stanie zapalnym lub w alergii) – wówczas na ścianę naczynia działają substancje, które ją uszkadzają, a naczynie się rozszerza, przez co „oczka sitka” robią się większe i płyn łatwiej wydostaje się na zewnątrz;
  2. rośnie ciśnienie w części naczynia na skutek obecności przeszkody, która tamuje przepływ krwi w naczyniu (np. w zakrzepicy, długotrwały ucisk z zewnątrz), przez co więcej płynu jest wyciskane przez ścianę na zewnątrz naczynia;
  3. przepływ w naczyniu zwalnia, a ciśnienie wewnątrz całego naczynia rośnie przez niewydolność serca lub niewydolność żylną,
  4. sam płyn jest „rozrzedzony”, tzn. jego skład jest nieprawidłowy, ubogi w białka (tzn. niskie ciśnienie onkotyczne) i/lub z nieprawidłowym stężeniem elektrolitów (tzn. niskie ciśnienie osmotyczne) – np. w niektórych chorobach wątroby i nerek lub niedożywieniu, anoreksji.

Jak lekarz ustala rozpoznanie w razie wystąpienia obrzęku?

Obrzęk to objaw, który może być spowodowany przez wiele różnych przyczyn. Większość z nich lekarz może ustalić po rozmowie z pacjentem i badaniu obrzękniętego miejsca. Każdy obrzęk, który nie ma oczywistej przyczyny i utrzymuje się dłużej niż 2–3 tygodnie powinien być skonsultowany z lekarzem!

Jeśli obrzęk jest niewielki i obejmuje mały odcinek skóry lub pojedynczą część ciała, mówimy wówczas o obrzęku miejscowym. Obrzęk miejscowy może wynikać z:

  1. reakcji alergicznej – takiemu obrzękowi często towarzyszy swędzenie i drobna wysypka, która dość szybko pojawia się i znika (pokrzywka);
  2. reakcji zapalnej – taki obrzęk jest czerwony, ciepły i bolesny. Może wystąpić po urazie, dookoła rany, w miejscach ukąszeń owadów, oparzeń posłonecznych, a także w niektórych chorobach autoimmunologicznych (jak np. reumatoidalne zapalenie stawów);
  3. niewydolności żylnej – takie obrzęki wynikają z cofania się krwi i utrudnionego przepływu w niewydolnych, poszerzonych żyłach. Najczęściej w takiej sytuacji obrzęk jest największy wieczorem, po długim staniu, a znika po nocy, towarzyszą mu poszerzone żyły powierzchowne kończyn dolnych (żylaki);
  4. zakrzepicy – najczęściej dochodzi do zakrzepicy żył powierzchownych kończyn dolnych (żylaków), która nie jest niebezpieczna dla życia. Może też jednak wystąpić tzw. zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych (żylna choroba zakrzepowo-zatorowa), która stanowi poważne niebezpieczeństwo i w razie jej podejrzenia należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem (objawy opisano niżej);
  5. utrudnionego odpływu chłonki – może tak się zdarzyć, jeśli przepływ przez naczynia jest utrudniony przez guz (nowotwór) lub zrosty (po operacji lub radio- czy chemioterapii). Powodują go też niektóre rzadkie choroby zakaźne;
  6. obrzęku naczynioruchowego – jest to nagły, często niejasnego pochodzenia, miejscowy obrzęk okolic np. twarzy, bez zaczerwienienia, wysypki ani bólu, który pojawia się i znika. Może być wywołany wrodzonym defektem genetycznym lub przyjmowaniem niektórych leków.

Szczególną sytuacją obrzęku miejscowego jest obrzęk całego narządu. Jak już wspomniano, obrzęknięty organ przestaje prawidłowo działać. Obrzęk może więc być groźny dla życia, jeśli dotyczy niezbędnego do życia narządu. Przykładami takich sytuacji są obrzęk płuc i obrzęk mózgu. Niebezpieczny jest też obrzęk krtani, który w skrajnych przypadkach może spowodować uduszenie.

Jeśli obrzęk dotyka całego ciała, nazywa się obrzękiem uogólnionym. Ponieważ obrzęk uogólniony jest gromadzeniem się płynu poza naczyniami w całym ciele, towarzyszy im przyrost masy ciała. Obrzęki uogólnione mogą wynikać z:

  1. niewydolności serca – powoduje to zastój w całym układzie krążenia. Miękkie w dotyku obrzęki, w których po uciśnięciu zostaje ślad (tzw. ciastowate) zwykle najbardziej widoczne są na kończynach dolnych lub – u osób leżących – wokół kości krzyżowej. Jeżeli u osoby z niewydolnością krążenia rośnie ciśnienie tętnicze, pojawia się uczucie zmęczenia, dochodzi do przyrostu masy ciała, a także narastają obrzęki nóg, to najprawdopodobniej dotychczasowe leczenie jest niewystarczające – należy udać się do lekarza;
  2. niewydolności wątroby – może im towarzyszyć wodobrzusze, czyli gromadzenie płynu w jamie brzusznej oraz poszerzenie żył na skórze brzucha;
  3. zespołu nerczycowego – to choroba nerek, w której stopniowo pojawiają się masywne obrzęki całego ciała;
  4. zaburzeń hormonalnych – najczęściej w niedoczynności tarczycy. Charakterystyczny dla niedoczynności tarczycy (choć nie zawsze obecny) obrzęk dotyczy twarzy i powiek. Inne objawy niedoczynności tarczycy to nagły przyrost masy ciała, duża senność, spowolnienie reakcji, łatwe marznięcie;
  5. niedożywienia – występują w skrajnych przypadkach anoreksji oraz u osób z ciężkimi chorobami przewodu pokarmowego i po innych ciężkich, wyniszczających chorobach;
  6. ciąży;
  7. polekowe – najczęściej dotyczy to długotrwałego leczenia glikokortykosteroidami (potocznie sterydami).

Czy obrzęk może być niebezpieczny?

W wyjątkowych sytuacjach obrzęk może stanowić niebezpieczny sygnał i należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Niepokój powinny budzić następujące sytuacje:

  1. Obrzęk (nieraz wyłącznie pogrubienie obwodu!) dotyczący tylko jednej z kończyn dolnych, często łydki, czasem z towarzyszącym bólem. Mogą to być objawy zakrzepicy żył głębokich;
  2. Narastający obrzęk w okolicy rany lub otarcia, bolesny i czerwony. Z rany często sączy się biaława treść. Można podejrzewać zakażenie rany, szczególnie pilnej interwencji wymaga gdy towarzyszy mu gorączka;
  3. Nadmierny obrzęk po ukąszeniu owadów. Szczególnie niebezpieczne są:
    • ukąszenie wewnątrz jamy ustnej i gardła (obrzęk krtani zagraża życiu),
    • ukąszenie u osoby uczulonej na jad owada (najczęściej pszczoły i osy),
    • obrzęki pojawiające się daleko od miejsca użądlenia, uczucie gorąca, duszności i nagłe, pogorszenie samopoczucia.
    W każdym z tych przypadków należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe, a dopiero potem zająć się chorym (np. szukać dostępnych leków, uspokoić ukąszone dziecko, itp.), istnieje bowiem bezpośrednie zagrożenie życia!
  4. Obrzęk, któremu towarzyszą zmiany skórne (zaczerwienienie skóry, czyli rumień, wysypka, grudki, miejscowe podskórne guzki i stwardnienia tkanki) – mogą wskazywać na rozpoczynającą się chorobę autoimmunologiczną;
  5. Pojawienie się znacznego i bolesnego obrzęku po urazie danej okolicy (zwykle kończyny), może świadczyć o złamaniu kości lub uszkodzeniu stawu.
  6. Obrzęk okolicy twarzy, jamy ustnej, szyi – może być to nagle występujący obrzęk alergiczny (np. spowodowany spożyciem czegoś, na co ktoś jest uczulony, jak orzeszki ziemne) lub naczynioruchowy oraz szybko narastający obrzęk spowodowany przez choroby przebiegające z zablokowaniem żyły szyjnej górnej – znaczny obrzęk tych okolic, w szczególności taki, który narasta szybko, utrudnia oddychanie i połykanie, jest niebezpieczny dla zdrowia i życia i wymaga natychmiastowego wezwania pogotowia ratunkowego (tel. 999 lub 112). Jednak także mniej nagłe i mniejsze obrzęki wymagają kontaktu z lekarzem – często mniejszy obrzęk twarzy (zwłaszcza warg, policzków) może towarzyszyć poważnym zakażeniom okolicy zębów, w tym ropniom, które są niebezpieczne dla zdrowia i muszą być pilnie leczone (pogotowie stomatologiczne).

08.02.2022
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta