Choroby autoimmunologiczne to choroby, w których przebiegu dochodzi do nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego – ataku na własne tkanki. Choroby autoimmunologiczne mogą dotyczyć całego organizmu lub określonych tkanek i narządów. Reakcja układu odpornościowego wywołuje zapalenie, uszkodzenie komórek lub czynności danego narządu i towarzyszące temu objawy.
Co to są choroby autoimmunologiczne?
Choroby autoimmunologiczne to choroby, w których nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna, czyli układu odpornościowego, jest skierowana przeciwko prawidłowej części organizmu (tkance, komórkom). Odpowiedź ta prowadzi do zapalenia, uszkodzenia komórek lub zaburzeń czynności z towarzyszącymi objawami. Ta część organizmu, która stanowi obiekt ataku układu odpornościowego (np. określone białko) jest nazywana autoantygenem (antygenem własnym), natomiast cząsteczkę pochodzącą z zakażającego organizmu (np. bakterii) stymulującą odpowiedź immunologiczną określa się jako obcy antygen. Choroby autoimmunologiczne mogą mieć przebieg ostry lub przewlekły.
Choroby autoimmunologiczne – mechanizm
Chociaż choroby autoimmunologiczne są stanem patologicznym, to jednak autoimmunizacja, czyli odpowiedź układu odpornościowego skierowana przeciwko własnym tkankom (komórkom) wywodzi się z tych samych mechanizmów, które leżą u podstaw normalnej, prawidłowej odpowiedzi immunologicznej na obce antygeny – np. bakterie lub wirusy.
W uproszczeniu można powiedzieć, że układ odpornościowy osoby z chorobą autoimmunologiczną myli własne tkanki i komórki z czynnikami zewnętrznymi (np. wirusami, bakteriami) i kieruje przeciwko nim reakcję, która ma na celu je unieszkodliwić.
Choroby autoimmunologiczne – kto choruje
Choroby autoimmunologiczne mogą wystąpić w każdym wieku u obu płci. Kobiety chorują częściej niż mężczyźni. Czasem u jednej osoby występuje kilka chorób autoimmunologicznych.
U osób, które mają bliskich krewnych chorujących na chorobę autoimmunologiczną, zwykle ryzyko zachorowania jest zwiększone. Nie oznacza to jednak, że każda osoba posiadająca predyspozycję genetyczną do danej choroby autoimmunologicznej zachoruje.
Choroby autoimmunologiczne – przyczyny
Na wystąpienie choroby składa się zwykle wiele czynników. W przypadku części chorób autoimmunologicznych udowodniono, że ryzyko zachorowania zwiększa:
- palenie papierosów
- otyłość
- zakażenie określonymi wirusami
- przyjmowanie niektórych leków.
Choroby autoimmunologiczne – rodzaje
Choroby autoimmunologiczne mogą być uogólnione, takie jak np. układowe choroby reumatyczne lub dotyczyć określonych tkanek i narządów. Choroby autoimmunologiczne mogą mieć charakter ostry lub przewlekły i mogą dotyczyć w zasadzie wszystkich narządów i układów organizmu.
Choroby autoimmunologiczne - lista
Do chorób autoimmunologicznych należą:
- układowe choroby tkanki łącznej (reumatyczne): toczeń rumieniowaty układowy, twardzina, układowe zapalenia naczyń, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), reaktywne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), łuszczycowe zapalenie stawów, zespół Sjögrena
- choroby tarczycy: choroba Hashimoto, choroba Gravesa i Basedowa
- nieswoiste zapalenia jelit: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego i Crohna
- choroby nadnerczy: choroba Addisona
- choroby układu nerwowego: miastenia, stwardnienie rozsiane, ostre rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia
- choroby skóry: łuszczyca, łysienie plackowate
- autoimmunologiczne zapalenie wątroby
- celiakia
- niedokrwistość Addisona i Biermera
- sarkoidoza
- cukrzyca typu 1.
Choroby autoimmunologiczne – objawy
Objawy chorób autoimmunologicznych są bardzo różne, ponieważ nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego może być skierowana przeciwko różnym tkankom i narządom. W wyniku ataku układu odpornościowego na dany narząd może dojść do jego zapalenia, uszkodzenia i upośledzenia funkcji.
Na przykład w przypadku przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, czyli choroby Hashimoto, przeciwciała atakujące tarczycę prowadzą do jej niszczenia i niedoczynności – uszkodzona tarczyca z czasem zwykle nie produkuje już odpowiedniej ilości hormonów. Objawy wynikają wówczas z niedoboru hormonów tarczycy i dotyczą całego organizmu, choć przeciwciała są skierowane jedynie przeciwko tarczycy.
Ze względu na towarzyszące nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego zapalenie, w przebiegu chorób autoimmunologicznych mogą pojawić się objawy ogólne, takie jak gorączka, złe samopoczucie, osłabienie. Często w początkowej fazie choroby objawy są niecharakterystyczne.
Choroby autoimmunologiczne – diagnostyka
Zwykle kluczowym elementem diagnostyki jest identyfikacja autoprzeciwciał, czyli przeciwciał skierowanych przeciwko własnym tkankom. Należy jednak pamiętać, że sama obecność przeciwciał nie zawsze oznacza chorobę. U osób zdrowych we krwi także mogą pojawiać się takie przeciwciała, które nie powodują objawów, czyli wystąpienia choroby. Dlatego w diagnostyce lekarz zawsze bierze pod uwagę obraz kliniczny – objawy, ich przebieg oraz badania dodatkowe.
Choroby autoimmunologiczne – leczenie
Ogólnie leczenie choroby autoimmunologicznej polega na zastosowaniu leków zmniejszających aktywność układu odpornościowego (leki immunosupresyjne) lub hamujących stan zapalny (leki przeciwzapalne), który prowadzi do uszkodzenia tkanek.
Czasem pojawienie się autoimmunizacji, czyli nieprawidłowej odpowiedzi układu odpornościowego jest poprzedzone infekcją i wtedy leczenie obejmie także stosowanie leków leczących daną infekcję.
W niektórych przypadkach leczenie dotyczy zaburzeń czynnościowych, jeśli dany narząd został uszkodzony przez nieprawidłową odpowiedź układu odpornościowego i nie spełnia swojej funkcji – np. leczenie insuliną w przypadku cukrzycy typu 1 albo hormonami tarczycy w chorobie Hashimoto.
Czy można wyleczyć chorobę autoimmunologiczną?
Zwykle leczenie chorób autoimmunologicznych jest objawowe i długotrwałe, ponieważ w większości są to choroby przewlekłe. Choroby autoimmunologiczne mogą mieć jednak bardzo różny przebieg i u części osób występują remisje, czyli okresy wolne od objawów, które mogą trwać bardzo długo, nawet lata.
