Urlop macierzyński przysługuje po każdym porodzie kobiecie zatrudnionej w ramach umowy o pracę.
Zasiłek macierzyński jest świadczeniem pieniężnym wypłacanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) albo Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) w trakcie urlopu macierzyńskiego lub w innych przewidzianych przepisami sytuacjach, jednak nie przysługuje on każdej kobiecie.
Jak uzyskać urlop macierzyński?
Zgodnie z aktualnym kodeksem pracy (przepisy mogą ulegać zmianie) długość urlopu macierzyńskiego wynosi:
- 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,
- 31 tygodni – gdy urodzisz bliźniaki,
- 33 tygodnie – w przypadku urodzenia trójki dzieci,
- 35 tygodni – gdy urodzisz czwórkę dzieci,
- 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.
Przed porodem Twój ginekolog powinien wypisać dla Ciebie zaświadczenie o przewidywanej dacie porodu (jeżeli planujesz część urlopu wykorzystać przed porodem) lub w szpitalu po porodzie powinnaś otrzymać zaświadczenie o urodzeniu dziecka. Urlopu macierzyńskiego udziela Twój pracodawca na podstawie tego zaświadczenia, dlatego musisz je dostarczyć do swojego zakładu pracy.
Możesz również złożyć wniosek u pracodawcy o tzw. urlop dodatkowy – zrób to najpóźniej 7 dni przed rozpoczęciem urlopu. Od 1 stycznia 2012 roku po urodzeniu jednego dziecka przysługują Ci 4 tygodnie takiego urlopu (w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka jest to 6 tygodni). Od 1 stycznia 2014 roku dodatkowy urlop wydłuży się odpowiednio do 6 i 8 tygodni.
Po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego masz prawo zrezygnować z pozostałej jego części; w takim przypadku niewykorzystana część urlopu macierzyńskiego przysługuje pracującemu ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek. Ty musisz w takiej sytuacji poinformować pisemnie swojego pracodawcę o rezygnacji z pozostałej części urlopu.
Od 1 stycznia 2012 roku wydłużył się okres urlopu ojcowskiego. Jest to urlop płatny – tata dziecka, chcąc z niego skorzystać, musi tylko złożyć wniosek u swojego pracodawcy.
Od 1 stycznia 2012 roku ojciec dziecka, niezależnie od urlopu przysługującego matce, może skorzystać z 2 tygodni takiego urlopu, nie później jednak niż do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. Z urlopu tego mogą również skorzystać ojcowie adopcyjni w okresie roku od dnia uprawomocnienia się postanowienia o adopcji dziecka.
Rodzicowi (matce lub ojcu) zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę łącznie co najmniej przez 6 miesięcy przysługuje również urlop wychowawczy w wymiarze do 3 lat, jednak nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 4. roku życia. Nie musisz go wykorzystywać w całości, możesz podzielić urlop na 4 części lub wykorzystać częściowo. Urlop wychowawczy jest bezpłatny, jednak w niektórych sytuacjach możesz się starać o świadczenia pieniężne. Zapytaj w urzędzie miasta lub gminy, czy Ci one przysługują.
Jak uzyskać zasiłek macierzyński?
Ogólne przepisy stanowią, że aby otrzymać zasiłek macierzyński, kobieta w momencie porodu musi być objęta ubezpieczeniem chorobowym. Starając się o ten zasiłek, należy obowiązkowo złożyć:
- zaświadczenie lekarskie stwierdzające przewidywaną datę porodu (ubiegając się o zasiłek macierzyński za okres przed porodem),
- skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (ubiegając się o zasiłek macierzyński po porodzie),
- zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego (jeżeli zasiłek macierzyński płaci ZUS).
Jeżeli jesteś zatrudniona na podstawie umowy o pracę lub jakiejkolwiek innej umowy, z tytułu której jesteś objęta ubezpieczeniem chorobowym, dokumenty zanieś swojemu pracodawcy i zapytaj go o dalsze postępowanie. W innym przypadku (jeśli samodzielnie opłacasz składki) należy je złożyć w oddziale ZUS lub KRUS.
Zasiłek macierzyński (poza osobami ubezpieczonymi w KRUS) wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku (przeciętne miesięczne wynagrodzenie za 12 miesięcy w razie umowy o pracę lub kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek za 12 miesięcy w przypadku działalności gospodarczej). Poniżej omówiono kilka najczęstszych sytuacji. Jeżeli Cię one nie dotyczą, zgłoś się do najbliższego oddziału ZUS w celu uzyskania szczegółowych informacji.
- Jeżeli jesteś zatrudniona na podstawie umowy o pracę, która nadal obowiązuje w dniu porodu, sprawa jest względnie prosta. Dokumenty należy dostarczyć do zakładu pracy, który załatwi wszelkie dalsze formalności związane z urlopem i zasiłkiem macierzyńskim lub poinformuje Cię co dalej robić.
- Jeżeli prowadzisz działalność rolniczą i jesteś ubezpieczona w KRUS co najmniej od roku, przysługuje ci jednorazowy zasiłek w wysokości 3,5 -krotności podstawowej emerytury, obowiązującej po ostatniej waloryzacji świadczeń. Podstawą do jego przyznania jest złożenie w oddziale KRUS skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka. Jeżeli nie jesteś ubezpieczona w KRUS, a ubezpieczony jest w nim ojciec dziecka wymieniony w akcie urodzenia, to on może się starać o zasiłek macierzyński (Tobie świadczenie to nie przysługuje).
- Jeżeli prowadzisz pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracujesz z osobą prowadzącą taką działalność, zasiłek macierzyński przysługuje Ci wyłącznie wtedy, gdy będziesz opłacać dobrowolną składkę na ubezpieczenie chorobowe. W takiej sytuacji nie przysługuje Ci formalny urlop macierzyński lub wychowawczy. Aby otrzymać zasiłek macierzyński, oprócz wymienionych wcześniej dokumentów musisz złożyć do ZUS wypełniony formularz ZUS-3a. W okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego nie musisz zawieszać działalności, ale wówczas będziesz zobowiązana opłacać jedynie składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Jeżeli nie jesteś zatrudniona na podstawie umowy o pracę, a prowadzisz działalność gospodarczą, dowiedz się, czy możesz opłacać dobrowolną składkę na ubezpieczenie chorobowe. Regularne płacenie składki na ubezpieczenie chorobowe (jej wysokość wynosi 2,45% podstawy wymiaru) wiąże się z pewnymi korzyściami. Jedną z nich jest możliwość (zgodnie z niedawnym orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego) otrzymywania przez kobietę prowadzącą działalność gospodarczą zasiłku opiekuńczego w razie zachorowania dziecka.
Zasiłek macierzyński przysługuje także ojcu, który przebywa na urlopie ojcowskim (2 tygodnie).
Czy mogę otrzymać jeszcze inne świadczenia pieniężne?
Kobietom w złej sytuacji materialnej przysługują także inne formy pomocy pieniężnej. Jeżeli uważasz, że możesz spełniać te warunki (generalnie związane z małymi dochodami na członka rodziny), zwróć się z zapytaniem do najbliższego miejskiego lub gminnego ośrodka pomocy społecznej.
Artykuł pochodzi z przewodnika dla rodziców Pierwsze 2 lata życia dziecka wydanego przez Medycynę Praktyczną, Kraków 2012
