Przebieg ciąży: od 13. do 40. tygodnia

Dr n. med. Andrzej Bacz

13.–16. tydzień ciąży

W tym okresie ciąży płód znacznie zwiększa swoją masę (od 25 do prawie 100 g) i wzrost (od 7 do 12 cm). Zmieniają się proporcje ciała; głowa – dotąd dominująca – staje się mniejsza w stosunku do reszty ciała. Rozwijają się oczy i uszy, szyja się wydłuża, a broda nie styka się już z klatką piersiową. Serce dziecka tłoczy około 2,5 l krwi na godzinę i kurczy się dwukrotnie częściej niż u dorosłego. Pojawiają się włosy na łukach brwiowych oraz rzęsy, rozwijają się paznokcie u rąk i stóp. Zaczynają się rozwijać struny głosowe. Tarczyca rozpoczyna produkcję hormonów. Na skórze, nadal bardzo przezroczystej, przez którą prześwitują naczynia krwionośne, tworzy się delikatne owłosienie zwane meszkiem płodowym (lanugo). Rozpoczyna się tworzenie tkanki tłuszczowej podskórnej.

Zewnętrzne narządy płciowe są już dobrze wykształcone i doświadczony ultrasonografista może pokusić się o rozpoznanie płci. Dziecko potrafi już ssać i połykać. Wykonuje ruchy oddechowe klatką piersiową, ale zamiast powietrza w czasie wdechu i wydechu aspiruje niewielką objętość płynu owodniowego. Objętość płynu owodniowego pod koniec 16. tygodnia wynosi około 175 ml. Wszystkie składniki odżywcze przechodzą już przez łożysko.

17.–20. tydzień ciąży

Zwiększa się aktywność ruchowa dziecka (opisano 17 typów ruchów płodu!). Zmniejsza się liczba epizodów czkawki, nagłych ruchów wyprostnych wszystkich kończyn oraz ruchów rozciągających. Nadal następuje szybki wzrost i rozwój. Zmienia się sylwetka ciała, która coraz bardziej upodabnia się do sylwetki człowieka. W ośrodkach mózgowych tworzą się komórki nerwowe odpowiedzialne za rozpoznawanie smaku, zapachu, dźwięku, światła i dotyku. W jelitach zaczyna się gromadzić smółka, składająca się ze złuszczonych komórek, wydzieliny jelitowej oraz połkniętego płynu owodniowego. Układ szkieletowy, dotąd o budowie głównie chrząstkowej, przeistacza się w kości. Serce jest już dobrze wykształcone i można je ocenić w badaniu ultrasonograficznym. Nadal rozwijają się płuca, tworzą się zalążki pęcherzyków płucnych. Struny głosowe są już uformowane. Tworzą się linie papilarne. W jajnikach u płodów żeńskich są już wszystkie komórki jajowe (6 mln), ale tylko co szósta z nich przetrwa do porodu.

Płód staje się zdolny do reakcji na dźwięk. Wykazuje naprzemienne okresy snu i czuwania, podobnie jak noworodek, i przybiera najlepszą dla siebie pozycję w macicy. Na nerwach tworzy się osłonka mielinowa, która warunkuje prawidłowe przesyłanie impulsów nerwowych. Przez łożysko do płodu przenikają przeciwciała klasy IgG (wyprodukowane przez układ immunologiczny matki przed ciążą jako odpowiedź na przebyte zakażenia wirusowe), które będą stanowić ochronę dla noworodka nawet do 6. miesiąca życia. Dziecko połyka płyn owodniowy i produkuje mocz. U niemal wszystkich płodów w badaniu ultrasonograficznym można uwidocznić wypełniony moczem pęcherz moczowy. Pod koniec tego okresu na skórze dziecka zaczyna się pojawiać maź płodowa (vernix caseosa). Masa dziecka niemal się podwaja i wynosi około 300 g. W tym czasie większość kobiet (zwłaszcza te rodzące po raz kolejny) zaczyna już odczuwać ruchy swojego dziecka.

21.–24. tydzień ciąży

Aktywność ruchowa płodu nie słabnie, ale ruchy stają się coraz bardziej skoordynowane. Najczęściej obserwuje się ruchy zginające głowy ku tyłowi, a z ruchów twarzy ssanie. Poprawia się koordynacja ruchowa ręki Okresy snu i czuwania są coraz wyraźniejsze. W miarę odkładania się podskórnej tkanki tłuszczowej skóra przestaje być bardzo przezroczysta.

Następuje szybki rozwój mózgu. Rozwija się zmysł dotyku. Uważa się, że w tym okresie dziecko zaczyna odczuwać bodźce bólowe. Powieki są jeszcze zamknięte, ale płód odróżnia już ciemność od światła. Oczy są już dobrze rozwinięte, pojawiają się szybkie ruchy gałek ocznych. Język jest dobrze wykształcony, tworzą się kubki smakowe i gruczoły potowe. U płodów płci żeńskiej macica i jajniki znajdują się już w ostatecznym położeniu. U chłopców kończy się pierwsza faza zstępowania jąder w jamie brzusznej (cały proces zakończy się dopiero w 35. tyg. ciąży).

Zaczyna się produkcja białych krwinek (leukocytów). Rozwijają się płuca, pojawiają się pęcherzyki płucne i rozpoczyna się produkcja surfaktantu, substancji umożliwiającej oddychanie po narodzinach. Na głowie rosną prawdziwe włosy. Dziecko połyka coraz więcej płynu owodniowego, którego smak może zależeć od spożywanych przez matkę pokarmów. Pod koniec tego okresu dziecko waży około 600 g i mierzy 30 cm (pomiar w tym okresie dotyczy już całego ciała dziecka, tzn. od głowy do stóp) i ma 15% szansę na przeżycie poza łonem matki.

25.–28. tydzień ciąży

Zwiększenie masy ciała wynika głównie ze zwiększenia masy mięśniowej i kości. Poprawia się napięcie mięśni. W szybko rozwijającym się mózgu kończy się (w 26. tyg.) powstawanie ważnych dróg nerwowych przenoszących impulsy z oka, ucha, mięśni lub skóry (sensoryczne i motoryczne) do kory mózgowej. Na powierzchni kory rozpoczyna się proces tworzenia się rowków i bruzd.

Rozwija się odruch ssania. Płód ma zdolność utworzenia pięści i schwytania przedmiotu. Oczy otwierają się i zamykają, zaczyna się tworzyć siatkówka. Obserwuje się aktywność mózgu związaną ze słuchem i światłem. Reakcja na dźwięk jest coraz bardziej stała, pod koniec tego okresu sieć nerwowa odpowiedzialna za przenoszenie impulsów z ucha jest kompletna. Dziecko słyszy i reaguje na głos matki. Płuca nadal się rozwijają, tworzą się pęcherzyki płucne, zwiększa się produkcja surfaktantu.

Każdy dzień przebywania w łonie matki zwiększa znacznie szanse na przeżycie w przypadku przedwczesnego porodu. Brwi i rzęsy są bardzo wyraźnie widoczne. Nadal rosną włosy na głowie. Pod koniec 28. tygodnia dziecko waży 1200 g i mierzy około 38 cm.

29.–32. tydzień ciąży

W ciągu tego miesiąca masa ciała płodu zwiększy się o połowę: z 1200 do około 1850 g; dziecko urośnie 3 cm. Dziecko wypełnia coraz bardziej macicę, rusza się nieco mniej niż w poprzednich miesiącach. Na skutek gromadzenia się tkanki tłuszczowej skóra zmienia kolor z czerwonego na różowy. Następuje dalszy szybki rozwój mózgu, który potrafi kontrolować pierwotne oddechy i temperaturę ciała. Rozpoczyna się proces fałdowania kory mózgowej, który zakończy się w 36. tygodniu. W czasie snu płodu pojawiają się szybkie ruchy gałek ocznych (REM). Wszystkie zmysły już działają. Jedynym narządem, który jeszcze nie zakończył rozwoju, są płuca. Powoli zaczyna zanikać meszek płodowy. Dziecko ma zdolność wytwarzania łez, a jego szpik kostny kontroluje produkcję krwinek czerwonych. Kości wzrastają i stają się twardsze wskutek odkładania się w ich strukturze wapnia.

33.–36. tydzień ciąży

Pod koniec tego okresu płód osiąga praktycznie pełnią dojrzałość do życia pozamacicznego; waży 2800 g i ma 47 cm wzrostu. Szybko zwiększa się masa ciała, na rękach i nogach odkłada się tkanka tłuszczowa. Płód reaguje już jak noworodek, otwierając oczy w okresach czuwania i zamykając je w czasie snu. Źrenice oka kurczą się oraz rozszerzają i wykrywają światło dobiegające do oczu. Objętość płynu owodniowego jest w tym okresie największa (ok. 800 ml). W efekcie szybkiego rozwoju mózgu zwiększa się objętość głowy. Powstaje i rozwija się wiele neuronów i synaps. Narząd słuchu jest w pełni rozwinięty. Większość kości twardnieje, ale kości czaszki pozostają bardziej plastyczne i nie są kompletnie ze sobą połączone.

W tym miesiącu dzieci najczęściej przybierają pozycję do porodu, obracając się główką w dół. Większość urodzonych w tym czasie dzieci przeżyje i to bez odległych niekorzystnych następstw związanych z wcześniactwem.

37.–40. tydzień ciąży

Dziecko jest w pełni przygotowane do życia pozamacicznego. Wszystkie narządy pracują już normalnie. Płuca produkują dużą ilość surfaktantu, przygotowując się do czynności poporodowej. Od matki przez łożysko przechodzą w dużej ilości przeciwciała IgG. Dziecko reaguje na światła dochodzące z zewnątrz. Często pojawia się czkawka, która może być odczuwalna dla matki (czkawkę obserwuje się już od 9. tyg. ciąży). W jelitach gromadzi się smółka, która zostanie wydalona po porodzie jako pierwszy stolec. Większość meszka płodowego już zanikła, część pozostanie na ramionach i nogach. Zanika również maź płodowa. W miarę zbliżania się porodu zmniejsza się aktywność ruchowa dziecka, a także objętość płynu owodniowego, średnio około 125 ml w tygodniu. Nadal gromadzi się tkanka tłuszczowa, spełniająca po porodzie ważną rolę w regulacji temperatury. W okresie okołoporodowym płód produkuje 500–700 ml moczu dziennie, a przed porodem waży około 3500 g i ma 51 cm długości.

Pod koniec ciąży dziecko rozróżnia głos matki oraz język, w jakim się do niego mówi. Wzmaga się aktywność skurczowa macicy – skurcze Braxtona i Hicksa, które w końcu przybiorą postać skurczów porodowych.

Piśmiennictwo:

1. Bartel H.: Embriologia kliniczna. PZWL, Warszawa 2009.
2. Brace R.A., Wolf E.J.: Normal amniotic fluid volume changes throughout pregnancy. Am. J. Obstet. Gynecol. 1989; 161: 382–388.
3. Byers-Heinlein K., Burns T.C., Werker J.F.: The roots of bilingualism in newborns. Psychol. Sci. 2010; 21: 343–348.
4. Challi D., Chanoufi B.: Fetal audition. Myth or reality. J. Gynecol. Obstet. Biol. Reprod. (Paris) 2008; 37: 554–558.
5. http://embryology.med.unsw.edu.au/wwwhuman/Stages/Stages.htm.
6. Fenton T.: A New growth chart for preterm babies: Babson and Benda,s chart uptaed with recent data and a new format. BMC Pediatrics 2003; 3: 13.
7. Fischer R.: Amniotic fluid: physiology and assessment. Glob. Libr. Women's Med. 2008; doi: 10.3843/GLOWM.10208
8. Gerhardt K.J., Abrams R.M.: Fetal exposures to sound and vibroacoustic stimulation. J. Perinatol. 2000; 8: S21–30.
9. Hadlock F.P., Shah Y.P., Kanon D.J. i wsp.: Fetal crown rump length: reevaluation of relation to menstrual age (5-18 weeks) with high resolution real-time US. Radiology 1992; 182: 501–505.
10. Harms W.R. i wsp.: Pregnancy week by week. http://www.mayoclinic.com/health/fetal-development.
11. Kisilevsky B.S., Hains S.M.J., Brown C.A. i wsp.: Fetal sensitivity to properties of maternal speech and language. Infant. Behav. Dev. 2009; 32: 59–71.
12. Klonisch T.M., Fowler P.A., Hombach-Klonisch S.: Molecular and genetic regulation of testis descent and external genitalia development. Dev. Biol. 2004; 270: 1–18.
13. Kosińska-Kaczyńska K., Wielgoś M.: Czy płód może odczuwać ból. Ginekol. Pol. 2011; 82: 133–136.
14. Kurjak A., Azumendi G., Andonotopo W.,  Salihagic-Kadic A.: Three- and four-dimensional ultrasonography for the structural and functional evaluation of the fetal face. Am. J. Obstet. Gynecol. 2007; 196: 16–28.
15. Kurjak A., Stanojevic M., Azumendi G., Carrera J.M.J.::: The potential of four-dimensional (4D) ultrasonography in the assessment of fetal awareness. Perinat. Med. 2005; 33: 46–53.
16. Kurjak A., Tikvica A., Stanojevic M. i wsp.: The assessment of fetal neurobehavior by three-dimensional and four-dimensional ultrasound. J. Matern. Fetal Neonatal Med. 2008; 21: 675–684.
17. Lan L.M., Yamashita Y., Tang Y.: Normal fetal brain development: MR imaging with a half-Fourier rapid acquisition with relaxation enhancement sequence. Radiology 2000; 215: 205–210.
18. Lee S.J., Ralston H.J., Drey E.A. i wsp.: Fetal pain: a systematic multidisciplinary review of the evidence. Front. Neurol. Neurosci. 2010; 28: 32–41.
19. Molina F.S., Faro C., Sotiriadis A. i wsp.: Heart stroke volume and cardiac output by four-dimensional ultrasound in normal fetuses. Ultrasound Obstet. Gynecol. 2008; 32: 181–187.
20. Mielke G., Benda R.: Cardiac output and central distribution of blood flow in the human fetus. Circulation 2001; 103: 1662–1668.
21. Stiles J., Jernigan L.: The basics of brain development. Neuropsychol. Rev. 2010; 20: 327–348.
22. Walusinski O.: Fetal yawning. Front. Neurol. Neurosci. 2010; 28: 32–41.
23. Cunningham F.G., Gant N.F., Leveno K.J., Gilstrap L.C., Hauth J.C., Wenstrom K.D.: Wiliams obstetrics. Mc Graw-Hill Comp. 2001.
20.02.2017
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Stan przedrzucawkowy i rzucawka
  • Nowotwór złośliwy a ciąża
  • Zakażenie narządów płciowych wirusem opryszczki u kobiet w ciąży
  • Nadciśnienie tętnicze u ciężarnych
  • Ostre stłuszczenie wątroby ciężarnych
  • Zakażenie wirusem cytomegalii w ciąży
  • Zakażenie bakterią Chlamydia trachomatis w ciąży
  • Podwyższone ciśnienie tętnicze krwi u kobiet w ciąży
  • Toksoplazmoza w ciąży
  • Ospa wietrzna u kobiet w ciąży
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta