Z epidemią nadwagi i otyłości polskich nastolatków borykamy się od lat – przyznał w odpowiedzi na interpelację poselską Waldemar Kraska. Wiceminister zdrowia wymienił programy i działania podejmowane w celu przeciwdziałania problemowi nadwagi i otyłości.
Fot. Element5 Digital/ Unsplash.com
Tendencja wzrostowa
Posłanka Urszula Nowogórska w interpelacji do ministra zdrowia zwróciła uwagę, że od kilku lat zauważalna jest tendencja wzrostowa dotycząca liczby osób chorych na otyłość w Polsce. Jak dodała, szczególnie dotyczy to dzieci, które są najszybciej tyjącą grupą w Polsce.
– Prognozy przeprowadzone przez specjalistów w dziedzinie epidemiologii i powikłań otyłości wskazują, że corocznie przybywać będzie około 400 tys. dzieci z nadwagą, z czego 80 tys. cierpieć będzie na otyłość. Należy zauważyć, że do powikłań otyłości zalicza się również poważne problemy psychiczne, w tym depresję, stany lękowe lub zaburzenia odżywiania – czytamy w interpelacji poselskiej.
Posłanka zwróciła się do ministra zdrowia z pytaniem, czy resort analizuje główne przyczyny tak szybkiego wzrostu otyłości wśród dzieci i młodzieży i czy planowane są programy mające na celu walkę z tym zjawiskiem.
Epidemia, z którą borykamy się od lat
Jak poinformował Waldemar Kraska, sekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia, w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat wiele państw Regionu Europejskiego odnotowało w populacji wzrost wskaźników nadwagi i otyłości. W 2020 r. 38,9 mln dzieci w wieku poniżej 5. roku życia miało nadwagę lub otyłość, podczas gdy w 2016 r. ponad 340 mln dzieci i młodzieży w wieku od 5 do 19 lat zmagało się z nadwagą lub otyłością.
Wiceminister stwierdził, że znaczenie problemu, jaki stanowi otyłość dziecięca jest podkreślane w licznych analizach i publikacjach, a wnioski płynące z dostępnych prac na temat potrzeby podjęcia pilnych i strategicznych działań na rzecz osiągnięcia globalnych celów dotyczących ograniczenia otyłości u dzieci, pozostają wciąż aktualne. Jak dodał, przy projektowaniu rozwiązań systemowych ważne jest, aby wziąć pod uwagę zarówno krótkoterminowe, jak i długoterminowe konsekwencje zdrowotne diety spożywanej przez dzieci oraz znaczenie skutecznych interwencji wdrażanych we wczesnym okresie życia jako elementów ochronnych przed chorobami niezakaźnymi w życiu dorosłym.
– Z epidemią nadwagi i otyłości polskich nastolatków borykamy się od lat. Należy podkreślić, że rozpowszechnienie zbyt wysokiej masy ciała wśród uczniów w wieku 11–16 lat zwiększyło się w ostatnich latach (między rokiem 2014 a 2018 o prawie 2 punkty procentowe – 16,5% vs 14,8%). Problem nadmiaru masy ciała dotyczy prawie 1/3 polskich 8-latków, co piąte dziecko w wieku 8 lat charakteryzuje się zbyt dużym obwodem talii, a co piąty 8-latek w Polsce ma podwyższone skurczowe ciśnienie tętnicze krwi – zaznaczył Kraska.
Dodał, że najkorzystniejsze zachowania żywieniowe reprezentują 11-latki. W kolejnych grupach wieku obniża się spożycie produktów korzystnych dla zdrowia (w większym stopniu zmiany dotyczą owoców niż warzyw) i wzrasta spożycie produktów niekorzystnych (w większym stopniu dotyczy to słodyczy niż napojów z dodatkiem cukru). – W grupie 17-latków obserwuje się kontynuację spadkowej tendencji regularnego spożywania owoców i warzyw. Spożycie słodyczy stabilizuje się po 15. roku życia, a częstość picia słodkich napojów nawet obniża się. Ogółem, odsetek 17-latków reprezentujących deficyt właściwych zachowań żywieniowych waha się od 43,8% (częste picie słodkich napojów) do 72,7% (zbyt rzadkie jedzenie owoców) – zaznaczył wiceminister.
Ponadto odsetek nastolatków, którzy spożywają owoce codziennie, co najmniej 1 raz, zmniejsza się wraz z wiekiem. W najmłodszej grupie wieku codzienne jedzenie owoców deklaruje prawie połowa badanych nastolatków (46,6%), a wśród najstarszych uczniów zaledwie 1/4 z nich. Częste spożywanie słodyczy dotyczy prawie 3/4 uczniów klas II szkół ponadpodstawowych (71,4%). Częściej niż 1 raz w tygodniu po napoje z dodatkiem cukru sięgało 43,8% uczniów klas II szkół ponadpodstawowych. Odsetek nastolatków, którzy często pili dosładzane napoje, wzrastał pomiędzy 11. a 13. rokiem życia.
– Jako główny czynnik obserwowanego wzrostu otyłości w prawie wszystkich krajach – co z kolei przyczynia się do wzrostu globalnego obciążenia chorobami związanymi z otyłością – wymienia się środowiska żywieniowe, które charakteryzują się rosnącą dostępnością, ale także przystępnością cenową i intensywnym marketingiem żywności wysoko przetworzonej (o wysokiej zawartości tłuszczów nasyconych, tłuszczów trans, cukrów i/lub soli) – podkreślił wiceminister.
Kraska poinformował również, że w ostatnim czasie powołano Zespół do spraw koordynowanej opieki nad pacjentami z rozpoznaną otyłością, do którego zadań należy m.in. przygotowanie propozycji programu pilotażowego dotyczącego kompleksowej opieki nad pacjentem w wieku poniżej 18. roku życia, u którego stwierdzono występowanie otyłości lub wysokie ryzyko jej rozwoju. – Ponadto, zgodnie z zapowiedzią ministra zdrowia powstanie zespół międzyresortowy, którego zadaniem będzie opracowanie założeń strategii działań na rzecz zdrowia dzieci w Polsce, stanowiącej podstawę do przygotowania uchwały Rady Ministrów w przedmiotowym zakresie – dodał Kraska.
Działania i programy edukacyjne
Sekretarz stanu w MZ zaznaczył, że programy i działania dotyczące poprawy tej sytuacji wpisują się w szeroko rozumianą promocję zdrowia, obejmującą m.in. zachęcanie i motywowanie dzieci i młodzieży do zmiany stylu życia w różnych jego aspektach. Działania te realizowane są w szczególności w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025, ale także innych programów i projektów, z których korzystają dzieci i młodzież, a także ich rodzice i opiekunowie.
Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej
W 2017 r. w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016–2020 zostało powołane Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (NCEŻ). NCEŻ ma za zadanie edukować różne grupy populacji na podstawie wiarygodnych dowodów naukowych. Na portalu dostępne są wyniki najnowszych badań, artykuły edukacyjne, materiały video i inne praktyczne narzędzia pomagające w zmianie nawyków na prozdrowotne. Projekt jest kontynuowany w ramach nowej edycji NPZ na lata 2021-2025.
Centrum Dietetyczne Online
W ramach NCEŻ funkcjonuje także Centrum Dietetyczne Online (CDO) – internetowa poradnia, oferująca bezpłatne konsultacje dietetyczne online, w tym konsultacje rodzinne. Specjaliści CDO oferują pomoc zarówno osobom zdrowym, które chcą sprawdzić, czy ich sposób żywienia jest właściwy, jak i chorym, dla których dieta powinna być elementem skutecznego leczenia. Dietetyk podczas konsultacji przekazuje pacjentowi odpowiednie zalecenia i narzędzia, które pomagają w zmianie nawyków żywieniowych na zdrowsze. Pacjenci mają możliwość skorzystania z dwóch rodzajów konsultacji dietetycznych – indywidualnej bądź rodzinnej, jeśli problem dotyczy kilku jej członków. Konsultacje mogą mieć charakter jednorazowej porady lub stałej opieki dietetycznej, psychologicznej/psychodietetycznej i dotyczącej aktywności fizycznej. Platforma CDO i udzielane przez nią bezpłatne porady online stanowią narzędzie w prewencji oraz wspomaganiu chorób dietozależnych.
Warsztaty kulinarne NIZP PZH-PIB
W ramach realizacji NPZ na lata 2021–2025 Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy (NIZP PZH-PIB) organizuje warsztaty kulinarne dla dzieci. – Udowodniono, że dzieci które uczestniczą w takich warsztatach kulinarnych chętniej sięgają po warzywa i jedzą ich więcej. Praktyczne zajęcia – nauka poprzez lekcje gotowania – są jedną ze skutecznych form edukacji żywieniowej wśród dzieci w szkołach – czytamy w odpowiedzi na interpelację poselską.
Konkurs „Rodzinna Akcja. Zdrowa Rywalizacja”
W ramach NCEŻ realizowany jest Konkurs „Rodzinna Akcja. Zdrowa Rywalizacja” pod hasłem: „Zdrowie od kuchni”, którego celem jest aktywizacja rodzin do poprawy nawyków żywieniowych oraz stylu życia. Organizatorem projektu jest NIZP PZH-PIB w ramach NPZ na lata 2021-2025.
Opracowanie „ZDROWE DZIECIAKI TO MY!”
Opracowanie „ZDROWE DZIECIAKI TO MY!” jest narzędziem dla nauczycieli i rodziców, które ma pomóc w wyzwaniu, jakim jest edukacja prozdrowotna w szkole. Zawiera bezpłatne materiały edukacyjne dotyczące zdrowego stylu życia, w tym zdrowego żywienia. Materiały zostały przygotowane przez Ministerstwo Zdrowia we współpracy z ekspertami NIZP PZH-PIB oraz Ministerstwem Edukacji i Nauki oraz metodykami z Ośrodka Rozwoju Edukacji. Materiały zostały przygotowane w formie online i są dostępne na stronie Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej.
Program JEŻ – Junior-Edu-Żywienie
Ministerstwo Edukacji i Nauki oraz Ministerstwo Zdrowia wspólnie przygotowało program edukacji żywieniowej uczniów szkół podstawowych w klasach I-VI pod nazwą Junior-Edu-Żywienie (JEŻ). Projekt obejmie swoim zasięgiem 2170 szkół z całej Polski i potrwa do czerwca 2023 r. Głównym celem projektu jest opracowanie i wdrożenie programu edukacji żywieniowej uczniów klas I-VI w szkołach podstawowych w całej Polsce. Nauczyciele ze szkół zgłoszonych do programu wezmą udział w certyfikowanych szkoleniach oraz otrzymają materiały edukacyjne, w tym scenariusze lekcji z kartami do ćwiczeń dla uczniów w grupach wiekowych 7–9 oraz 10–13 lat. Program będzie realizowany przez specjalistów w dziedzinie żywienia i dietetyki z Instytutu Nauk o Żywieniu Człowieka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego i NIZP PZH-PIB.
Projekt „Zdrowy styl życia dzieci i młodzieży”
Projekt jest współfinansowany z Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2014-2021. Składa się z 3 modułów – tematyce zdrowego odżywiania i zdrowego trybu życia dzieci poświęcony jest Moduł 1 pn.: Odżywianie i sport. W ramach projektu w latach 2022-2024 planuje się wdrożenie programu szkoleniowego dot. zdrowego stylu życia w żłobkach i przedszkolach, m.in. w formie wystąpień teatralnych czy warsztatów plastycznych o zdrowym stylu życia promujących nawyki żywieniowe (głównie w przedszkolach i żłobkach), warsztatów kulinarnych dla dzieci i ich rodzin, zajęć sportowych dla dzieci, pikników rodzinnych. Planowany jest także zakup drobnego sprzętu dla przedszkoli i żłobków niezbędnego do prowadzenia warsztatów kulinarnych i aktywności ruchowej oraz prowadzenie warsztatów dietetycznych i psychologicznych na temat zdrowego stylu życia skierowanych do rodziców, trenerów sportowych i opiekunów w przedszkolach.
Program „Trzymaj Formę!”
Ogólnopolski program edukacyjny od 2006 r. realizuje Państwowa Inspekcja Sanitarna, we współpracy z Polską Federacją Producentów Żywności. Celem Programu jest kształtowanie prozdrowotnych nawyków młodzieży szkolnej i ich rodzin. Program „Trzymaj formę!” to inicjatywa propagująca zdrowy styl życia o dwukierunkowym podejściu: propagującym zbilansowane odżywianie połączone z regularną aktywnością fizyczną. Program skierowany jest do uczniów klas V–VIII szkół podstawowych.
Program „Skąd się biorą produkty ekologiczne?”
Ogólnopolski program dla przedszkoli realizuje Główny Inspektorat Sanitarny. Program został opracowany wspólnie z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Program przeznaczony jest dla dzieci w wieku 5–6 lat oraz ich rodziców. Ogólnym założeniem programu jest zwiększanie świadomości i wiedzy na temat rolnictwa ekologicznego oraz budowanie właściwych nawyków higienicznych i żywieniowych wśród najmłodszych.
Żywienie zbiorowe w jednostkach systemu oświaty
Jak zaznaczył wiceminister Kraska, jednym z rozwiązań na rzecz ograniczenia występowania nadwagi i otyłości w grupie dzieci i młodzieży jest wdrożenie tzw. „rozporządzenia sklepikowego”. Zasadniczym celem rozporządzenia jest wzmocnienie ochrony zdrowia dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, poprzez ograniczenie dostępu na terenie przedszkoli i szkół do środków spożywczych zawierających znaczne ilości składników niezalecanych dla ich rozwoju, tj. cukru, tłuszczu oraz soli. Środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty muszą również spełniać odpowiednie wymagania dla danej grupy wiekowej, wynikające z aktualnych norm żywienia dla populacji polskiej.
Opłata cukrowa
– Dotychczasowe wysiłki na rzecz walki z nadwagą i otyłością zostały wzmocnione wprowadzeniem tzw. „opłaty cukrowej” od napojów z dodatkiem substancji o właściwościach słodzących oraz kofeiny lub tauryny – stwierdził Kraska. Celem ustawy jest wykorzystanie polityki fiskalnej jako narzędzia służącego promocji prozdrowotnych wyborów konsumentów. Wprowadzenie dodatkowej opłaty na napoje bezalkoholowe, w których składzie znajduje się co najmniej jedna substancja o właściwościach słodzących lub aktywnych ma na celu poprawę jakości diety przez ograniczenie spożycia produktów, których ilość w diecie powinna być ściśle limitowana.
