Zespół hemolityczno-mocznicowy oraz atypowy zespół hemolityczno-mocznicowy to choroby, w przebiegu których dochodzi do tworzenia się zakrzepów w drobnych naczyniach krwionośnych. Mimo różnych przyczyn, objawy HUS i aHUS są podobne, a leczenie prowadzi się w warunkach szpitalnych. Po jego zakończeniu pacjent powinien pozostawać pod opieką poradni specjalistycznej – hematologicznej lub nefrologicznej
Co to jest zespół hemolityczno-mocznicowy i jakie są jego przyczyny?
Zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS) oraz atypowy zespół hemolityczno-mocznicowy (aHUS) to choroby zaliczane do mikroangiopatii zakrzepowych. W ich przebiegu dochodzi do powstawania zakrzepów w drobnych naczyniach krwionośnych różnych narządów wewnętrznych, najczęściej nerek. Podobnie jak w pozostałych mikroangiopatiach zakrzepowych rozwija się niedokrwistość hemolityczna (anemia hemolityczna), spowodowana rozpadem czerwonych krwinek (hemoliza) w trakcie przepływu przez zwężone naczynia krwionośne.
90% przypadków zespołu hemolityczno-mocznicowego wiąże się z zakażeniem bakteriami Escherichia coli (szczep enterokrwotoczny, czyli powodujący krwistą biegunkę) lub Shigella dysenteriae. Rzadziej czynnikiem sprawczym jest infekcja Streptococcus pneumoniae. Toksyny bakteryjne uszkadzają wewnętrzną powierzchnię naczyń krwionośnych (tzw. śródbłonek) w nerkach lub innych narządach, co sprzyja powstawaniu zakrzepów. Zakrzepy zbudowane m.in. z płytek krwi powodują niedokrwienie tkanek. To z kolei prowadzi do niewydolności danego narządu.
Atypowy zespół hemolityczno-mocznicowy to choroba o bardzo zbliżonych objawach. Jednak jej przyczyna jest inna. Za tworzenie mikrozakrzepów w naczyniach krwionośnych odpowiedzialna jest nadmierna aktywacja tzw. układu dopełniacza. Dopełniacz to zespół białek obecnych we krwi, wchodzących w skład układu odpornościowego. W warunkach prawidłowych dopełniacz bierze udział w zwalczaniu infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych. W przebiegu atypowego zespołu hemolityczno-mocznicowego nieprawidłowa, nadmierna aktywacja układu dopełniacza wynika z wrodzonych mutacji genetycznych lub znacznie rzadziej z tworzenia przeciwciał przeciwko białkom hamującym układ dopełniacza. Procesy te prowadzą w konsekwencji do uszkodzenia śródbłonka i powstania mikrozakrzepów, podobnie jak w typowym zespole hemolityczno-mocznicowym.
Jak często występuje zespół hemolityczno-mocznicowy i atypowy zespół hemolityczno-mocznicowy?
Są to choroby rzadkie. Zespół hemolityczno-mocznicowy najczęściej występuje u dzieci do 5. roku życia. Atypowy zespół hemolityczno-mocznicowy może pojawić się w każdym wieku, przeważnie występuje rodzinnie.
Zespół hemolityczno-mocznicowy – objawy
Objawy zespołu hemolityczno-mocznicowego często poprzedzone są krwistą biegunką, infekcją dróg moczowych lub skóry.
W przebiegu zespołu hemolityczno-mocznicowego występują następujące objawy:
- gorączka,
- podwyższone wartości ciśnienia tętniczego,
- żółtaczka,
- osłabienie – związane zarówno z niedokrwistością, jak i z niewydolnością nerek,
- wybroczyny na skórze lub krwawienia z błon śluzowych,
- nudności i wymioty,
- zmniejszenie ilości wydalanego moczu aż do całkowitego bezmoczu,
- krwiomocz lub obecność białka w moczu,
- obrzęki kończyn dolnych lub powiek.
Rzadko występują objawy niedokrwienia innych narządów np. mózgu.
Atypowy zespół hemolityczno-mocznicowy objawia się podobnie. Jednak jego przebieg jest znacznie cięższy. Częściej występuje także uszkodzenie innych narządów np. serca, mózgu czy płuc co powoduje dodatkowe objawy, np. bóle w klatce piersiowej, duszności, kołatania serca lub objawy neurologiczne (zaburzenia świadomości, drgawki i inne).
Co robić w przypadku wystąpienia objawów zespołu hemolityczno-mocznicowego?
W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów konieczna jest konsultacja z lekarzem. Jeśli dolegliwości są słabo nasilone, w pierwszej kolejności należy się udać do poradni POZ, gdzie lekarz zaplanuje dalszą diagnostykę. Natomiast jeśli stan pacjenta dynamicznie i szybko się pogarsza, należy niezwłocznie zgłosić się na SOR lub wezwać pogotowie ratunkowe.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie zespołu hemolityczno-mocznicowego?
Lekarz rozpoznaje mikroangiopatię zakrzepową na podstawie występowania u pacjenta określonych objawów w połączeniu z nieprawidłowymi wynikami badań krwi i moczu.
U pacjenta z zespołem hemolityczno-mocznicowym stwierdza się niedokrwistość oraz małopłytkowość, obecność fragmentów czerwonych krwinek (tzw. schistocytów) oraz niedojrzałych form czerwonych krwinek (erytroblasty, retikulocyty) we krwi. Ponadto występuje zwiększone stężenie bilirubiny i duża aktywność dehydrogenazy mleczanowej (LDH), zmniejszone stężenie haptoglobiny (białka odpowiedzialnego za wychwyt i transport hemoglobiny). W związku z rozwijającą się niewydolnością nerek dochodzi do zwiększenia się stężenia kreatyniny we krwi. Obserwuje się także nieprawidłowości w badaniu ogólnym moczu np. obecność krwinek czerwonych lub białka w moczu.
Badaniem potwierdzającym zespół hemolityczno-mocznicowy jest badanie kału. Poszukuje się bakterii odpowiedzialnych za rozwój tego zespołu (E. coli o określonym serotypie, S. dysenteriae) lub toksyny bakteryjnej (tzw. toksyny Shiga) w kale.
Atypowy zespół hemolityczno-mocznicowy potwierdza się, badając aktywność składowych dopełniacza we krwi lub wykonując badanie genetyczne w kierunku określonych mutacji genów.
Zespół hemolityczno-mocznicowy – leczenie
Nie ma skutecznego leczenia przyczynowego zespołu hemolityczno-mocznicowego. Pacjent z takim rozpoznaniem wymaga ścisłej obserwacji w warunkach szpitalnych oraz częstej kontroli badań laboratoryjnych. W zależności od objawów i wyników badań stosuje się przetoczenia krwinek czerwonych, podaje leki obniżające ciśnienie tętnicze, a w niektórych przypadkach konieczne są także dializy.
W leczeniu atypowego zespołu hemolityczno-mocznicowego stosuje się ekulizumab. Jest to przeciwciało monoklonalne skierowane przeciwko jednemu z białek układu dopełniacza. Lek podaje się w formie dożylnej. W Polsce ekulizumab jest dostępny dla pacjentów w ramach programu lekowego NFZ. Ponadto w leczeniu atypowego zespołu hemolityczno-mocznicowego wykorzystuje się plazmaferezy (wymiana osocza), przetoczenia koncentratu krwinek czerwonych oraz dializy. U niektórych pacjentów z nieodwracalnym uszkodzeniem nerek rozważa się przeszczepienie nerki. Nawet po przeszczepieniu nerki istnieje potrzeba przewlekłego leczenia przeciwciałem monoklonalnym w celu zapobiegnięcia nawrotowi choroby i uszkodzenia przeszczepionej nerki.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zespołu hemolityczno-mocznicowego?
U większość pacjentów z rozpoznanym zespołem hemolityczno-mocznicowym objawy ustępują po leczeniu. Możliwe są jednak powikłania, najczęściej przetrwałe uszkodzenie nerek. U niewielkiego odsetka pacjentów przebieg choroby jest ciężki i może zakończyć się śmiercią.
Atypowy zespół hemolityczno-mocznicowy ma zwykle cięższy przebieg. Możliwe są nawroty choroby. Istnieje ryzyko trwałych powikłań narządowych.
Pacjent leczony z powodu zespołu hemolityczno-mocznicowego wymaga dalszej kontroli w poradni hematologicznej i/lub innych poradniach specjalistycznych (np. w poradni nefrologicznej). Lekarz prowadzący zleca kontrolne badania laboratoryjne, a także w zależności od stanu pacjenta i występujących u niego powikłań wydaje zalecenia co do stosowania leków, diety itd.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na zespół hemolityczno-mocznicowy?
Jedyną metodą zapobiegania wystąpienia zespołu hemolityczno-mocznicowego jest dbanie o higienę przygotowania posiłków oraz unikanie spożywania mięsa niepoddanego odpowiedniej obróbce termicznej. Może to uchronić od zakażenia bakteriami potencjalnie wywołującymi chorobę.
Profilaktyka atypowego zespołu hemolityczno-mocznicowego nie jest możliwa, ponieważ najczęściej jest to choroba wrodzona.
