1. CO TO JEST I JAKIE SĄ PRZYCZYNY?
Hiperaldosteronizm to stan spowodowany nadmierną produkcją hormonu zwanego aldosteronem przez nadnercza (narządy produkujące hormony, zaliczane do gruczołów wydzielania wewnętrznego, zlokalizowane obustronnie, powyżej nerek). Aldosteron wpływa na utrzymanie równowagi sodowej i potasowej w organizmie. Nadmiar aldosteronu powoduje zatrzymanie sodu i wody w ciele człowieka, co skutkuje wzrostem ciśnienia tętniczego. Niekontrolowane, podwyższone ciśnienie tętnicze stanowi zwiększone ryzyko wystąpienia udaru mózgu, zawału serca, niewydolności serca i niewydolności nerek. Kiedy wzrost wydzielania aldosteronu jest związany z nieprawidłowościami zlokalizowanymi w obrębie samych nadnerczy, nosi nazwę hiperaldosteronizmu pierwotnego. W przypadku, gdy nieprawidłowości powodujące wzrost aldosteronu występują poza nadnerczami nazywamy go hiperaldosteronizmem wtórnym.
Głównymi przyczynami są:
- gruczolak (zmiana łagodna) nadnercza wydzielający aldosteron (około 40% przypadków)-ta postać nosi nazwę zespołu Conna
- obustronny rozrost kory nadnerczy (około 60% przypadków) – etiologia nieznana;
- hiperaldosteronizm rodzinny – uwarunkowany genetycznie – występuje rzadko, zwykle rozpoznaje się go u osób w młodym wieku.
2. JAK CZĘSTO WYSTĘPUJE?
Pierwotny aldosteronizm uznawany był przez wiele lat za rzadką chorobę. Jednakże wg ostatnich badań, może występować u 5-10% u wszystkich chorych na nadciśnienie tętnicze i nawet u 20% pacjentów z nadciśnieniem tętniczym opornym na leczenie – patrz dalej.
3. JAK SIĘ OBJAWIA?
U chorych z pierwotnym hiperaldosteronizmem można obserwować:
- znacznie podwyższone wartości ciśnienia tętniczego (>180/110 mmHg)
- nadciśnienie tętnicze oporne na leczenie (wymagające stosowania 3 lub więcej leków hipotensyjnych (obniżających ciśnienie), podwyższone ciśnienie tętnicze może objawiać się bólami głowy, zaburzeniami widzenia, bólami w klatce piersiowej
- nadciśnienie tętnicze z towarzyszącym obniżeniem stężenia potasu we krwi (hipokaliemia)- bez, lub w wyniku przyjmowania leków moczopędnych (stosowanych np. w leczeniu nadciśnienia tętniczego, niewydolności serca i nerek), które może skutkować wystąpieniem zaburzeń rytmu serca, osłabieniem siły mięśniowej, bolesnymi kurczami mięśni i mrowieniem, wzmożonym pragnieniem i zwiększoną ilością oddawanego moczu
- nadciśnienie tętnicze u pacjenta ze stwierdzoną zmianą ogniskową w nadnerczu
- rodzinny wywiad udaru mózgu w młodym wieku (poniżej 40 r.ż.).
Należy pamiętać, że źle kontrolowane nadciśnienie tętnicze może prowadzić do wystąpienia groźnych dla życia powikłań, dlatego tak ważne jest ustalenie przyczyny i szybkie zastosowanie właściwego leczenia. Ponadto u pacjentów z pierwotnym hiperaldosteronizmem i podwyższonym ciśnieniem tętniczym ryzyko powikłań sercowo- naczyniowych jest wyższe niż w grupie pacjentów z samym nadciśnieniem tętniczym.
4. CO ROBIĆ W RAZIE WYSTĄPIENIA OBJAWÓW?
W razie zaobserwowania powyższych objawów, należy zgłosić się do Lekarza Rodzinnego, który po badaniu lekarskim (zebraniu wywiadu i badaniu przedmiotowym) może zlecić oznaczenie stężenia elektrolitów w surowicy krwi. W razie stwierdzonych nieprawidłowości i podejrzenia pierwotnego hiperaldosteronizmu skieruje pacjenta na dalszą diagnostykę specjalistyczną, do endokrynologa lub hipertensjologa.
5. JAK LEKARZ USTALI DIAGNOZĘ?
Celem postawienia rozpoznania należy oznaczyć we krwi stężenie potasu, aldosteronu, aktywność reninową osocza. Renina jest białkiem produkowanym przez nerki, które w prawidłowych warunkach wpływa na wydzielanie aldosteronu przez nadnercza. U pacjentów z pierwotnym aldosteronizmem stwierdza się zwykle obniżone stężenie potasu we krwi, podwyższone wartości aldosteronu, obniżoną aktywność reninową osocza (ARO) i podwyższony wskaźnik aldosteronowo-reninowy (ARR), wynikający z ilorazu dwóch poprzednich wartości. Przy stwierdzeniu powyższych nieprawidłowości lekarz zdecyduje o konieczności wykonania dalszych badań oceniających czynność hormonalną nadnerczy, tzw. badań czynnościowych. Ze względu na to, że większość leków stosowanych do leczenia nadciśnienia tętniczego wpływa na wydzielanie aldosteronu, przed wykonaniem badań hormonalnych wymagane jest specjalne przygotowanie (czasowe odstawienie pewnych leków, zwykle na 4- 6 tygodni przed badaniem) oraz uzupełnienie stężenia potasu we krwi. Przeprowadza się test z kaptoprylem, fludrokortyzonem, test hamowania z 0,9% roztworem NaCl i następnie ocenia się stężenie aldosteronu. Po stwierdzeniu nieprawidłowości w badaniach hormonalnych lekarz decyduje o konieczności wykonania badań obrazowych nadnerczy, najczęściej jest to tomografia komputerowa (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI). Zależnie od charakteru zmian (jednostronne, czy obustronne), w razie wątpliwości, rozstrzygające znaczenie mają scyntygrafia nadnerczy i cewnikowanie żył nadnerczowych (badanie inwazyjne, pozwalające na bezpośrednią ocenę stężenia aldosteronu wydzielanego przez nadnercza, wykonywane są tylko w wyspecjalizowanych ośrodkach).
5. JAKIE SĄ SPOSOBY LECZENIA?
Celem leczenia jest : normalizacja ciśnienia tętniczego i stężenia potasu we krwi. Postępowanie jest uzależnione od przyczyny hiperaldosteroizmu. Przy rozpoznaniu obustronnego przerostu kory nadnerczy leczenie obejmuje leczenie farmakologiczne i modyfikację trybu życia (zaleca się utrzymywanie prawidłowej masy ciała, umiarkowany wysiłek fizyczny i dietę z ograniczeniem spożycia soli <100mmol/dobę). W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki diuretyczne (moczopędne), które wpływają na zmniejszenie wydzielania aldosteronu i zwiększają stężenie potasu we krwi (spironolakton i eprelenon - nowszej generacji). Leki te stosuje się także u pacjentów z gruczolakiem nadnercza wydzielającym aldosteron przed zabiegiem operacyjnym lub w razie przeciwwskazań do zabiegu. W przypadku, gdy przyczyną pierowotnego aldosteronizmu jest guz nadnercza wydzielający aldosteron, leczeniem z wyboru jest operacyjne usunięcie nadnercza metodą laparoskopową.
6. CZY MOŻLIWE JEST CAŁKOWITE WYLECZENIE?
Leczenie operacyjne gruczolaka wydzielającego aldosteron prowadzi do całkowitego ustąpienia objawów u 35–70% pacjentów. U pacjentów z obustronnym przerostem kory nadnerczy, zaleca się stałe stosowanie zaleceń dietetycznych dotyczących ograniczenia soli oraz przewlekłe leczenie farmakologiczne, mające na celu normalizację wartości potasu i właściwą kontrolę ciśnienia tętniczego. Bo tylko dobrze kontrolowane ciśnienie tętnicze pozwoli uniknąć powikłań narządowych (udaru mózgu, zawału serca).
7. CO TRZEBA ROBIĆ PO ZAKOŃCZENIU LECZENIA?
Po leczeniu operacyjnym gruczolaka nadnercza wydzielającego aldosteron, część pacjentów wymaga kontynuacji leczenia nadciśnienia tętniczego. Osoby po leczeniu operacyjnym wymagają oceny stężenia kortyzolu we krwi, z uwagi na możliwe ryzyko wystąpienia niedoczynności kory nadnerczy. Patrz - incydenatolma nadnercza.
Zaleca się regularną kontrolę ciśnienia tętniczego. Wskazane jest także prowadzenie zdrowego trybu życia, także korzystnie wpływającego na kontrolę ciśnienia tętniczego, obejmującego:
- redukcję soli w diecie
- utrzymywanie prawidłowej masy ciała
- regularny wysiłek fizyczny
- redukcja spożywanego alkoholu
- zaprzestanie palenia papierosów
8. CO ROBIĆ ABY UNIKNĄĆ ZACHOROWANIA?
Nie są znane sposoby zapobiegania wystąpienia pierwotnego hiperaldosteronizmu. Jednakże wczesne rozpoznanie i zastosowanie właściwego leczenia oraz zachowań prozdrowotnych, mających na celu właściwą kontrolę ciśnienia tętniczego, pozwala na redukcję powikłań sercowo-naczyniowych a tym samym zmniejsza śmiertelność.
