medycyna praktyczna dla pacjentów
medycyna praktyczna dla pacjentów
Mechanizm działania
Półsyntetyczna cefalosporyna III generacji o działaniu bakteriobójczym do stosowania pozajelitowego. Mechanizm działania, tak jak w przypadku innych antybiotyków z grupy cefalosporyn, polega na blokowaniu końcowego etapu biosyntezy ściany komórkowej bakterii. Miejscem docelowego działania antybiotyku są białka wiążące penicyliny (PBP), zlokalizowane w błonie protoplazmatycznej, pełniące funkcje enzymatyczne. W wyniku związania z PBP o aktywności enzymu transpeptydazy, następuje zahamowanie tworzenia wiązań peptydowych pomiędzy bocznymi łańcuchami peptydowymi peptydoglikanu w ścianie komórkowej bakterii. W dalszym etapie, na skutek aktywacji hydrolaz komórkowych, dochodzi do lizy komórki bakteryjnej. Cefotaksym jest w organizmie rozkładany przez nieswoiste esterazy do m.in. głównego, aktywnego metabolitu – desacetylocefotaksymu. Desacetylocefotaksym wykazuje szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego. Jego aktywność farmakologiczna jest mniejsza niż cefotaksymu, ale znacznie przewyższa aktywność cefazoliny wobec bakterii Gram-ujemnych. Stabilność desacetylocefotaksymu wobec β-laktamazy jest wyższa niż związku macierzystego, co może być przyczyną synergistycznego działania cefotaksymu i desacetylocefotaksymu, które obserwowano w badaniach in vitro. Cefotaksym z antybiotykami aminoglikozydowymi wykazuje in vitro synergizm działania wobec bakterii Gram-ujemnych, m.in. niektórych szczepów Pseudomonas aeruginosa.
Oporność drobnoustrojów
Cefotaksym charakteryzuje się bardzo dużą odpornością na hydrolizę pod wpływem β-laktamaz. Może jednak ulec hydrolizie z udziałem β-laktamaz o poszerzonym spektrum (ESβL) np. u gatunków Bacteroides fragilis, Proteus vulgaris. Oporność bakterii na cefotaksym może być spowodowana przez: hydrolizę z udziałem β-laktamaz ESβL lub chromosomalnych cefalosporynaz AmpC, brak przepuszczalności ściany komórkowej dla cząsteczek leku, aktywne usuwanie leku z komórki bakterii. Drobnoustroje oporne na cefotaksym mogą być w różnym stopniu oporne również na inne antybiotyki β-laktamowe. Bakterie Gram-ujemne oporne na cefotaksym wykazują pełną oporność krzyżową na inne cefalosporyny III generacji o szerokim spektrum działania (np. ceftazydym, ceftriakson).
Spektrum przeciwbakteryjne
Drobnoustroje wrażliwe: bakterie tlenowe Gram-dodatnie – szczepy S. aureus wrażliwe na metycylinę, szczepy S. epidermidis wrażliwe na metycylinę, szczepy S. haemolyticus wrażliwe na metycylinę, koagulazoujemne szczepy z rodzaju Staphylococcus wrażliwe na metycylinę, gatunki należące do Streptococcus grupy A (w tym S. pyogenes) i grupy B, S. pneumoniae, gatunki rodzaju Streptococcus należące do grupy viridans; bakterie tlenowe Gram-ujemne – C. freundii, Enterobacter spp. (z wyjątkiem E. cloacae), E. coli, H. influenzae, H. parainfluenzae, M. catarrhalis, N. gonorrhoeae, N. meningitidis, Klebsiella spp., M. morganii, P. mirabilis, Serratia spp., Y. enterocolitica; bakterie beztlenowe – Clostridium spp. (z wyjątkiem C. difficile), Peptostreptococcus spp. Propionibacterium spp.; a także – Borrelia spp.
Drobnoustroje, wśród których może wystąpić oporność nabyta: bakterie tlenowe Gram-dodatnie – E. cloacae, szczepy S. aureus oporne na metycylinę, koagulazoujemne szczepy z rodzaju Staphylococcus oporne na metycylinę; bakterie tlenowe Gram-ujemne – Acinetobacter spp., P. aeruginosa, S. maltophilia, bakterie beztlenowe – B. fragilis, C. difficile.
Drobnoustroje oporne: Enterococcus spp., Chlamydia spp., L. pneumophila, Listeria spp., Mycoplasma spp.
Farmakokinetyka
Cefotaksym podawany jest pozajelitowo. Po podaniu i.m. dawki 1 g tmax wynosił 30 min. Dobrze przenika do tkanek i płynów ustrojowych. Stężenia, które mogą być skuteczne wobec wrażliwych bakterii, są osiągane w ropnej plwocinie, wydzielinie oskrzelowej i płynie opłucnej, w obrębie żeńskich narządów płciowych, w wysięku z ucha środkowego w stanie zapalnym, gruczole krokowym, płynie śródmiąższowym, nerkach, otrzewnej, ścianie pęcherzyka żółciowego. Duże stężenia cefotaksymu i desacetylocefotaksymu są osiągane w żółci. Cefotaksym zwykle przenika przez barierę krew-mózg. Stężenie w płynie mózgowo-rdzeniowym jest niskie, kiedy nie ma stanu zapalnego, ale w stanie zapalnym opon mózgowych cefotaksym i jego aktywny metabolit osiągają w płynie mózgowo-rdzeniowym stężenie >MIC dla powszechnie wrażliwych patogenów. Cefotaksym przenika także przez barierę łożyska. Osiąga stosunkowo duże stężenie w tkankach płodu, do 6 mg/kg mc. Tylko w niewielkiej ilości wydzielany jest z pokarmem kobiecym. W 20–40% wiąże się z białkami osocza. Cefotaksym jest w dużym stopniu metabolizowany, ok. 15–25% dawki podanej pozajelitowo zostaje wydalone w postaci desacetylocefotaksymu. Z desacetylocefotaksymu powstaje lakton, jako nietrwały produkt pośredni, którego nie można wykryć ani w moczu, ani w osoczu, ponieważ ulega on szybkiemu przekształceniu w stereoizomery laktonu o otwartym pierścieniu β-laktamowym. Metabolity te są również wydalane z moczem. Powstałe dwa inne metabolity, o strukturze laktonów, są nieczynne farmakologicznie i są prawdopodobnie wydalane z moczem. Wydalanie cefotaksymu i desacetylocefotaksymu następuje głównie przez nerki. Ok. 40–60% podanej dawki cefotaksymu jest wydalane z moczem w postaci niezmienionej w ciągu 24 h od podania, a ok. 20% w postaci desacetylocefotaksymu. t1/2 cefotaksymu w osoczu wynosi 50–80 min, a jego aktywnego metabolitu – 125 min. U osób w podeszłym wieku (>80. rż.) stwierdzony t1/2 cefotaksymu wynosił 120-150 min, a aktywnego metabolitu – 5 h. W ciężkiej niewydolności nerek (klirens kreatyniny 3–10 ml/min) t1/2 cefotaksymu może wynosić 2,5–10 h.
Leczenie zakażeń wywołanych przez wrażliwe drobnoustroje:
Zakażenia dolnych dróg oddechowych, w tym zapalenie płuc wywołane przez S. pneumoniae o zmniejszonej wrażliwości na penicylinę, S. pyogenes, Enterococcus spp., w tym E. faecalis, szczepy S. aureus wytwarzające i niewytwarzające penicylinazę, indolododatnie szczepy rodzaju Proteus oraz P. mirabilis, E. coli, Klebsiella spp., H. influenzae (włączając szczepy oporne na ampicylinę), S. marcescens i Enterobacter spp., Pseudomonas spp., w tym P. aeruginosa.
Zakażenia układu moczowego wywołane m.in. przez Enterococcus spp., S. epidermidis, szczepy S. aureus wytwarzające i niewytwarzające penicylinazę, Citrobacter spp., Enterobacter spp., E. coli, Klebsiella spp., P. mirabilis, P. vulgaris, M. morganii, P. rettgeri i S. marcescens, Pseudomonas spp., w tym P. aeruginosa.
Niepowikłane przypadki rzeżączki, w tym wywołane przez szczepy N. gonorrhoeae wytwarzające penicylinazy.
Zakażenia w obrębie miednicy mniejszej, w tym wywołane przez S. epidermidis, Streptococcus spp., Enterococcus spp., Enterobacter spp., Klebsiella spp., E. coli, P. mirabilis, beztlenowe ziarenkowce – Peptostreptococcus spp. i Peptococcus spp. oraz niektóre szczepy Bacteroides spp., włączając B. fragilis, Clostridium spp., Fusobacterium spp., w tym F. nucleatum.
Posocznica wywołana m.in. przez szczepy S. aureus, Streptococcus spp., w tym S. pneumoniae, E. coli, Klebsiella spp., S. marcescens.
Zakażenia skóry i tkanek miękkich wywołane przez szczepy S. aureus wytwarzające i niewytwarzające penicylinazę, Streptococcus spp. w tym S. epidermidis, S. pyogenes, Enterococcus spp., Acinetobacter spp., Citrobacter spp., w tym C. freundii, E. coli, Enterobacter spp., Klebsiella spp., P. mirabilis, P. vulgaris, M. morganii, P. rettgeri, Pseudomonas spp., S. marcescens, Bacteroides spp., Peptostreptococcus spp. i Peptococcus spp.
Zakażenia w obrębie jamy brzusznej włącznie z zapaleniem otrzewnej, wywołane przez Streptococcus spp., E. coli, Klebsiella spp., P. mirabilis, Bacteroides spp., Peptostreptococcus spp. i Peptococcus spp., Clostridium spp.
Zakażenia kości i stawów, w tym wywołane przez szczepy S. aureus wytwarzające i niewytwarzające penicylinazę, szczepy H. influenzae, Streptococcus spp., w tym S. pyogenes, P. mirabilis., Pseudomonas spp., w tym P. aeruginosa.
Zakażenia OUN, w tym zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywołane przez N. meningitidis, H. influenzae, S. pneumoniae, K. pneumoniae i E. coli.
Profilaktyka zakażeń w okresie okołooperacyjnym.
Nadwrażliwość na cefotaksym lub inne cefalosporyny. Nie stosować u osób uczulonych na penicyliny, gdyż może u nich wystąpić reakcja alergiczna na cefalosporyny (nadwrażliwość krzyżowa).
Reakcje anafilaktyczne
U pacjentów otrzymujących cefotaksym obserwowano ciężkie reakcje nadwrażliwości, niekiedy prowadzące do zgonu. Przed rozpoczęciem leczenia cefotaksymem należy ustalić, czy pacjent jest uczulony na cefotaksym, cefalosporyny, penicyliny lub inne antybiotyki β-laktamowe; nadwrażliwość krzyżowa występuje u 5–10% pacjentów. Należy zachować szczególną ostrożność podczas podawania cefotaksymu pacjentom, u których w przeszłości wystąpiły reakcje nadwrażliwości (szczególnie jeśli wystąpiła reakcja anafilaktyczna) na penicyliny lub inne antybiotyki β-laktamowe. Szczególną ostrożność należy również zachować podczas stosowania cefotaksymu u pacjentów ze skazą alergiczną lub astmą. Jeśli wystąpi reakcja alergiczna należy bezwzględnie przerwać stosowanie cefotaksymu i w razie konieczności zastosować odpowiednie leczenie.
Ciężkie reakcje skórne
W związku ze stosowaniem cefotaksymu odnotowano przypadki wystąpienia ciężkich skórnych reakcji pęcherzowych, takich jak zespół Stevensa i Johnsona lub martwica toksyczna rozpływna naskórka. W razie wystąpienia takich reakcji należy uważnie rozważyć i omówić z pacjentem kontynuowanie leczenia.
Długotrwałe leczenie
Podobnie jak w przypadku innych antybiotyków, podczas stosowania cefotaksymu przez dłuższy czas, pierwotnie wrażliwe szczepy mogą stać się oporne oraz może wystąpić wzrost bakterii z rodzaju Enterococcus. Niezbędne jest przeprowadzenie oceny stanu pacjenta, zaleca się wykonać antybiogram.
Podczas terapii cefotaksymem, szczególnie jeśli jest on podawany przez długi czas, może rozwinąć się leukopenia, neutropenia i rzadziej agranulocytoza. Jeśli cykl leczenia trwa >7–10 dni, należy kontrolować liczbę leukocytów i wstrzymać podawanie leku w przypadku pojawienia się neutropenii. Odnotowano kilka przypadków eozynofilii i małopłytkowości, szybko ustępujących po zaprzestaniu leczenia, oraz przypadki niedokrwistości hemolitycznej.
Jeśli cefotaksym stosowany jest długotrwale, należy kontrolować czynność wątroby i nerek.
Zaburzenia czynności układu pokarmowego
Podczas stosowania prawie wszystkich leków przeciwbakteryjnych, w tym także cefotaksymu, obserwowano przypadki wystąpienia rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego, związanego z nadmiernym wzrostem bakterii z gatunku C. difficile. W przypadku wystąpienia biegunki należy wziąć pod uwagę to rozpoznanie i podjąć odpowiednie leczenie. W łagodniejszych przypadkach wystarczy odstawić lek, w cięższych przypadkach, po odstawieniu leku, należy właściwie nawodnić pacjenta, uzupełnić elektrolity i wykonać badanie w celu wykrycia bakterii.
Należy zachować ostrożność podczas stosowania cefotaksymu u pacjentów, u których w przeszłości występowało zapalenie jelit, zwłaszcza zapalenie okrężnicy.
Zaburzenia czynności nerek
U osób z niewydolnością nerek dawkę należy odpowiednio zmniejszyć, w zależności od klirensu kreatyniny. Należy zachować ostrożność podczas podawania cefotaksymu razem z aminoglikozydami, probenecydem lub innymi lekami nefrotoksycznymi. U osób z niewydolnością nerek, w podeszłym wieku oraz u osób, u których w przeszłości występowały zaburzenia czynności nerek, należy kontrolować czynność tych narządów.
Neurotoksyczność
Duże dawki antybiotyków β-laktamowych, w tym cefotaksymu, zwłaszcza stosowane u osób z niewydolnością nerek, mogą powodować encefalopatię, objawiającą się zaburzeniami świadomości, nieprawidłowymi ruchami i drgawkami. W razie wystąpienia takich reakcji dalsze kontynuowanie leczenia należy starannie rozważyć i omówić z pacjentem.
Szybkość podawania
Zbyt szybkie podawanie cefotaksymu i.v. (<1 min) może powodować zaburzenia rytmu serca. Po wprowadzeniu preparatu cefotaksymu do obrotu, u bardzo niewielu pacjentów, którzy otrzymali cefotaksym w szybkim wstrzyknięciu przez cewnik do żyły centralnej, odnotowano potencjalnie zagrażające życiu zaburzenia rytmu serca.
Cefotaksym rozpuszczony w roztworze lidokainy
Cefotaksymu rozpuszczonego w roztworze lidokainy nie należy podawać w przypadku nadwrażliwości na lidokainę lub inne amidowe leki do znieczulenia miejscowego, zdiagnozowanego bloku serca (bez rozrusznika), ciężkiej niewydolności serca, a także u dzieci <30 mż. Cefotaksymu w roztworze lidokainy nie wolno podawać donaczyniowo oraz należy uważać, by przypadkowo nie podać leku tą drogą, ponieważ donaczyniowe podanie lidokainy może powodować wystąpienie niepokoju, zaburzeń przewodzenia bodźców, wymiotów lub drgawek.
Zakażenia Ch. trachomatis
Cefotaksym, podobnie jak inne cefalosporyny, nie wykazuje skuteczności wobec Ch. trachomatis. U pacjentów z zapalnymi chorobami miednicy, wywołanymi między innymi przez C. trachomatis, należy dodatkowo zastosować odpowiednie leczenie przeciwko chlamydiom.
Dodatkowe składniki preparatu
U pacjentów kontrolujących zawartość sodu w diecie należy wziąć pod uwagę zawartość sodu w preparacie cefotaksymu oraz w rozpuszczalniku użytym do jego rozpuszczenia.
Inne leki przeciwbakteryjne
Nie należy stosować cefotaksymu w skojarzeniu z lekami o działaniu bakteriostatycznym (np. tetracyklina, erytromycyna, chloramfenikol, sulfonamidy), ponieważ w warunkach in vitro zaobserwowano ich działanie antagonistyczne.
Cefotaksym działa synergicznie z antybiotykami aminoglikozydowymi, jednak antybiotyki tej grupy, zmieszane z roztworami cefotaksymu do podawania parenteralnego, powodują niezgodności farmaceutyczne; cefotaksymu nie należy podawać razem z aminoglikozydami w jednej strzykawce ani w tym samym płynie do infuzji, a w przypadku konieczności równoczesnego zastosowania leki te należy wstrzykiwać w osobnych roztworach, w różne miejsca ciała.
Leki o działaniu nefrotoksycznym
Podobnie jak w przypadku innych cefalosporyn, stosowanie cefotaksymu równolegle z lekami działającymi nefrotoksycznie, takimi jak antybiotyki aminoglikozydowe lub diuretyki pętlowe, może nasilać ich szkodliwy wpływ na czynność nerek. Należy wówczas kontrolować u pacjenta czynność tych narządów.
Probenecyd
Probenecyd zakłóca wydzielanie cefotaksymu w kanalikach nerkowych, zwiększając tym samym ogólny wpływ cefotaksymu na organizm ok. 2-krotnie i hamując klirens nerkowy o ok. 50%, po podaniu w dawkach terapeutycznych. Ze względu na szeroki przedział terapeutyczny cefotaksymu, nie jest konieczna zmiana dawkowania u osób z prawidłową czynnością nerek, natomiast u osób z zaburzeniami czynności tych narządów może być konieczna modyfikacja dawki.
Niezgodności farmaceutyczne
Cefotaksym wykazuje niezgodności z roztworami o pH >7,5, np. roztworami wodorowęglanu sodu.
Roztworów cefotaksymu nie należy mieszać z roztworami aminoglikozydów w przypadku podawania obu leków parenteralnie; w przypadku konieczności równoczesnego stosowania leki te trzeba wstrzykiwać osobno, w różne miejsca ciała.
Wpływ na wyniki badań laboratoryjnych
Podczas stosowania cefotaksymu można otrzymać fałszywie dodatnie wyniki w testach redukcyjnych na obecność glukozy w moczu.
W badaniach serologicznych wystąpić może fałszywie dodatni odczyn Coombsa.
Zadeklarowany profil działań niepożądanych może różnić się w zależności od konkretnego preparatu cefotaksymu.
Bardzo często: ból w miejscu podania po podaniu i.m.
Niezbyt często: leukopenia, eozynofilia, małopłytkowość, reakcja Łukasiewicza, Jarischa i Herxheimera w ciągu kilku pierwszych dni leczenia boreliozy, drgawki, biegunka, zwiększenie aktywności ALT, AST, LDH, GGTP, ALP i/lub bilirubiny, wysypka, świąd, pokrzywka, podczas stosowania w skojarzeniu z aminoglikozydami – zaburzenie czynności nerek i/lub zwiększenie stężenia kreatyniny we krwi, gorączka, reakcje zapalne w miejscu podania, w tym zapalenie żył lub zakrzepowe zapalenie żył.
Z nieznaną częstością: nadkażenia, neutropenia, agranulocytoza, niedokrwistość hemolityczna, reakcje anafilaktyczne, obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli, wstrząs anafilaktyczny, bóle i zawroty głowy, encefalopatia (np. zaburzenia świadomości, nieprawidłowe ruchy), w przypadku infuzji z dużą szybkością przez cewnik do żyły centralnej – arytmia, nudności, wymioty, bóle brzucha, rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego, zapalenie wątroby (czasem z żółtaczką), rumień wielopostaciowy, zespół Stevensa i Johnsona, martwica toksyczna rozpływna naskórka, śródmiąższowe zapalenie nerek, w przypadku podania i.m. roztworu zawierającego lidokainę – reakcje ogólnoustrojowe na lidokainę.
Przedawkowanie
Objawy przedawkowania w dużym stopniu odpowiadają profilowi działań niepożądanych. W przypadku przedawkowania, zwłaszcza u osób z niewydolnością nerek, istnieje ryzyko przemijającej encefalopatii. Nie ma specyficznego antidotum. Należy przerwać podawanie cefotaksymu i wdrożyć postępowanie polegające na przyspieszeniu eliminacji z organizmu i leczenie objawowe. Stężenie cefotaksymu w osoczu można obniżyć stosując hemodializę lub dializę otrzewnową.
Bezpieczeństwo stosowania cefotaksymu u kobiet w ciąży nie zostało ustalone. Ponieważ cefotaksym przenika przez barierę łożyska i osiąga stosunkowo duże stężenia w tkankach płodu, nie należy stosować go podczas ciąży, chyba że przewidywane korzyści z leczenia przewyższają ryzyko.
Ponieważ cefotaksym przenika w niewielkich ilościach do pokarmu kobiecego, nie można wykluczyć jego wpływu na fizjologiczną florę jelitową u noworodków karmionych piersią, co może prowadzić do biegunki i kolonizacji grzybami drożdżakopodobnymi. U noworodka może też wystąpić reakcja uczuleniowa. Należy podjąć decyzję, czy zaprzestać karmienia piersią, czy przerwać leczenie, biorąc pod uwagę korzyść z karmienia piersią dla dziecka i korzyść wynikającą z leczenia dla matki.
I.m. w górny, zewnętrzny kwadrant mięśnia pośladkowego lub boczną część uda albo i.v., we wstrzyknięciu trwającym 3–5 min lub wlewie trwającym 20–60 min. Dawkowanie i sposób podawania ustala się w zależności od rodzaju i ciężkości zakażenia, wieku, masy ciała oraz wydolności nerek pacjenta.
Dorośli i dzieci >12. rż. Zwykle 1–2 g/d, w 2 daw. podz., co 12 h. W ciężkich przypadkach dawkę można zwiększyć do 12 g/d. Dawki do 6 g/d należy podzielić na ≥2 dawki pojedyncze, podawane co 12 h. Większe dawki dobowe należy podzielić na co najmniej 3 lub 4 dawki pojedyncze, podawane odpowiednio co 8 lub 6 h. U osób z ciężką niewydolnością nerek (klirens kreatyniny <5 ml/min, stężenie kreatyniny 751 mmol/l) jest konieczne zmniejszenie dawki. Po podaniu dawki początkowej 1 g, dawkę dobową należy zmniejszyć o 1/2 bez zmiany częstości podawania. U niektórych pacjentów może być konieczna dalsza modyfikacja dawki w zależności od przebiegu zakażenia i ogólnego stanu pacjenta.
Dzieci ≤12. rż. Wcześniaki i noworodki do 7. dż. – i.v. 50 mg/kg mc./d co 12 h. Noworodki między 7. dniem a końcem 1. mż. – i.v. 50 mg/kg mc. co 8 h. Dzieci 2. mż.–12. rż. W zależności od ciężkości zakażenia 50–150 mg/kg mc./d w 2 lub 4 daw. podz. W bardzo ciężkich zakażeniach, zwłaszcza zagrażających życiu, może być konieczne zwiększenie dawki do 200 mg/kg mc./d w daw. podz.
Rzeżączka. I.m. W leczeniu rzeżączki u dorosłych kobiet pojedyncza dawka 500 mg. U mężczyzn oraz w leczeniu zakażeń wywołanych mniej wrażliwymi drobnoustrojami może być konieczne zwiększenie pojedynczej dawki do 1 g. Przed rozpoczęciem leczenia należy wykonać badanie, czy nie występuje jednocześnie zakażenie krętkiem bladym, wywołującym kiłę.
Profilaktycznie. Pojedyncza dawka 1 g 30–90 min przed zabiegiem chirurgicznym. W zależności od wskazań podawanie leku można powtarzać po zabiegu.
w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł
Pulmonolog – czym się zajmuje, jakie choroby leczy?
Gastrolog (gastroenterolog) - czym się zajmuje, jakie choroby leczy?
