Bóle głowy: przyczyny, rodzaje, jak sobie z nimi radzić?


specjalista neurolog
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Ból głowy jest częstą dolegliwością, która może wystąpić w każdym wieku. Samoistne bóle głowy to bóle, których przyczyną nie są żadne zmiany strukturalne w mózgu. Najczęstsze z nich to migrena i napięciowe bóle głowy. Ból głowy może być też objawem innej choroby, np. nadciśnienia tętniczego, zapalenia opon mózgowych, a także towarzyszyć infekcjom dróg oddechowych (np. grypie, COVID-19). Nagły, gwałtowny ból głowy, jeśli jest bardzo silny, może być objawem krwotoku podpajęczynówkowego lub innego stanu zagrożenia życia, należy wtedy bezzwłocznie zgłosić się na SOR lub wezwać karetkę pogotowia!

Co to jest ból głowy i jaki jest mechanizm jego powstawania?

Ból głowy jest jedną z najczęstszych dolegliwości człowieka i może być spowodowany wieloma przyczynami, nie zawsze jest to objaw poważnej choroby. Wyodrębnia się ból głowy pierwotny (samoistny) i ból głowy wtórny, czyli wywołany różnymi chorobami.

Najczęstszym samoistnym bólem głowy jest migrena. Niektórzy ludzie zakładają, że każdy ból głowy to migrena. Nie jest to prawda. Migrena to rodzaj bólu głowy, który ma konkretne cechy, przebieg i objawy towarzyszące.
Przeczytaj więcej: Migrena

U osób, u których występują samoistne bóle głowy nie stwierdza się zmian strukturalnych w obrębie mózgu. Mózg nie ma czuciowych receptorów bólowych, więc za przyczynę występowania bólu głowy uważa się zmiany w naczyniach lub nerwach albo nieprawidłowe wydzielanie neuroprzekaźników.

W przypadku wtórnych bólów głowy, mechanizm ich powstawania ma związek z przemieszczaniem się, uciskiem lub pociąganiem struktur wewnątrzczaszkowych, takich jak duże naczynia żylne, tętnice, opony. Ból tego rodzaju może także wynikać ze zmian patologicznych w zatokach żylnych mózgu, uszkodzeniach okostnej czy kości. Wtedy ból głowy jest objawem innej choroby (np. po urazie głowy).

Ból głowy – najczęstsze przyczyny

Do pierwotnych, samoistnych bólów głowy należą:

  • migrena,
  • ból głowy typu napięciowego
  • tzw. trójdzielno-autonomiczne bóle głowy – klasterowy ból głowy, hemikrania napadowa, krótkotrwałe napady jednostronnego bólu głowy przypominającego nerwoból z przekrwieniem spojówek i łzawieniem
  • inne rzadkie pierwotne bóle głowy – kłujący ból głowy, kaszlowy ból głowy, wysiłkowy ból głowy, ból głowy związany z aktywnością seksualną, śródsenny ból głowy, pierwotny piorunujący ból głowy, nowo powstały codzienny uporczywy ból głowy, krążkowy ból głowy, hemikrania ciągła.

Najczęstsze wtórne bóle głowy powodują: uraz głowy lub szyi, choroba naczyń wewnątrzczaszkowych lub dogłowowych (np. tętnic szyjnych), zaburzenia wewnątrzczaszkowe inne niż naczyniowe, substancje chemiczne lub reakcje po ich odstawieniu, zakażenia, choroby szyi, oczu, uszu, nosa, zatok przynosowych, zębów, jamy ustnej, innych struktur twarzy lub czaszki, zaburzenia psychiczne.

Nagły, gwałtowny ból głowy, jeśli jest bardzo silny, wymaga szybkiej diagnostyki, ponieważ może być objawem krwotoku podpajęczynówkowego lub innego stanu zagrożenia życia!
Przeczytaj więcej: Krwotok podpajęczynówkowy

Przyczyny nagłego gwałtownego bólu głowy:

  1. naczyniowe – krwotok podpajęczynówkowy, rozwarstwienie tętnicy szyjnej lub tętnicy kręgowej, zakrzepica naczyń żylnych mózgu, nadciśnienie tętnicze
  2. nienaczyniowe – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, samoistne niedociśnienie wewnątrzczaszkowe
  3. pierwotne bóle głowy, zwłaszcza: migrena, trójdzielno-autonomiczne bóle głowy, ból głowy związany z aktywnością seksualną, kaszlowy i wysiłkowy ból głowy.

Ból głowy często występuje w krwotocznym udarze mózgu; towarzyszą mu wówczas inne objawy, takie jak niedowłady, porażenia. Rzadziej ból głowy pojawia się w udarze niedokrwiennym.

Ból głowy w chorobie nadciśnieniowej występuje przy gwałtownym wzroście wartości ciśnienia krwi w tzw. nadciśnieniu złośliwym. Bóle głowy jako pierwszy objaw stwierdza się u kilkunastu procent pacjentów z guzami wewnątrzczaszkowymi. W późniejszym przebiegu nowotworów mózgu na ból głowy skarży się ponad połowa chorych. Bóle głowy występują także w przebiegu chorób kości czaszki (np. choroba Pageta). Nierzadkie są bóle głowy w chorobach oczu, szczególnie w jaskrze, niekiedy w wadach refrakcji, zwłaszcza podczas dłuższej pracy angażującej wzrok.

Choroby laryngologiczne, takie jak ostre zapalenie ucha środkowego czy ostre zapalenie zatok przynosowych, powodują bóle głowy połączone z charakterystycznymi dla danej jednostki objawami, takimi jak umiejscowienie bólu w okolicy ucha czy wyciek z nosa. Uporczywe i przewlekłe bóle głowy i twarzy pojawiają się w zespole stawu skroniowo-żuchwowego. Ból głowy jest jednym z objawów zmian zapalnych w układzie nerwowym, takich jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy zapalenie mózgu. Najczęściej towarzyszą mu wówczas podwyższona temperatura, bóle mięśni, ogólne osłabienie. Z kolei u pacjentów z urazami głowy ból głowy może wystąpić bezpośrednio po urazie lub w ciągu kilku dni po nim. Czasami ból głowy, który występuje po kilku tygodniach po urazie może być jednym z objawów narastającego przewlekłego krwiaka mózgu.

Problemem są także przewlekłe pourazowe bóle głowy występujące u wielu chorych do 8 tygodni od urazu, towarzyszą im zazwyczaj obniżenie nastroju, zawroty głowy, męczliwość. W przypadku bólu głowy pochodzenia szyjnego występują napady połowiczego bólu głowy, który zaczyna się w okolicy szyi i promieniuje do okolicy czołowo-skroniowej i oczodołu.

Silny, pulsujący ból głowy, obejmujący z reguły jedną stronę głowy, który pogarsza się pod wpływem wysiłku fizycznego (nawet niewielkiego) z towarzyszącymi nudnościami, czasem wymiotami oraz nadwrażliwością na światło, dźwięki lub zapachy to migrena.
Przeczytaj więcej: Migrena

Silny, jednostronny bólu głowy, któremu towarzyszą: zaczerwienienie i łzawienie oka, zaczerwienienie i potliwość twarzy, uczucie zatkania i wyciek wodnistej wydzieliny z otworu nosowego po tej samej stronie, co ból to klasterowy ból głowy.
Przeczytaj więcej: Klasterowy ból głowy

Napięciowy ból głowy

Napięciowy ból głowy to ból głowy, który nie ma ani szczególnych cech, ani bardzo dużego nasilenia. W pewnym sensie to „zwykły” ból głowy. Napięciowy ból głowy trwa zwykle od kilkudziesięciu minut do kilku dni, głowa boli po obu stronach (czasem tylko w okolicy skroni), ból nie jest pulsujący tylko uciskający, opasujący (można mieć wrażenie obręczy lub kasku na głowie). Nie jest silny, tylko łagodny lub umiarkowany. Wykonywanie zwykłych czynności i ruch nie nasilają bólu. Nie występują nudności ani wymioty. Napięciowy ból głowy pojawia się, kiedy pacjent czuwa (nie śpi) i zwykle narasta w czasie. Czasem pacjent jest w stanie zidentyfikować czynnik wyzwalający pojawienie się bólu – stres, odwodnienie, głód, duży wysiłek fizyczny, niewyspanie. Początkowo napięciowy ból głowy występuje rzadko, ale z biegiem czasu może się nasilać i przejść w postać przewlekłą – wtedy występuje codziennie lub prawie codziennie. W wielu przypadkach ból głowy ustępuje pod wpływem zwykłych leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty. Jeśli bóle głowy są wynikiem stresu, pomocne są psychoterapia i techniki relaksacyjne.

Co robić w razie wystąpienia bólu głowy?

Ból głowy jest najczęściej objawem choroby, ale nie zawsze jest objawem alarmującym. Może towarzyszyć złemu samopoczuciu, obniżonemu nastrojowi, banalnej infekcji przeziębieniowej, zatruciu pokarmowemu. Jeśli nie ustępuje, a zwłaszcza kiedy się nasila, wymaga dalszej diagnostyki. Pilnego zgłoszenia do lekarza wymaga ból głowy o nagłym początku, bardzo silny ostry ból głowy, narastający ból głowy, ból głowy wywołany wysiłkiem fizycznym, kaszlem, aktywnością seksualną oraz niepokojące objawy towarzyszące bólowi, jak podwyższona temperatura, bóle stawów, mięśni, zaburzenia świadomości, zaburzenia pamięci, narastające w ciągu dni nudności i wymioty poranne. Niepokojące jest także wystąpienie bólów głowy po raz pierwszy u osoby po 50. roku życia oraz zmiana charakteru dolegliwości u osoby, u której już wcześniej występowały bóle głowy.

Ból głowy – diagnostyka

Przede wszystkim lekarz zbierze dokładny wywiad, który pozwala na wysunięcie wstępnego rozpoznania. Lekarz zapyta, czy ból głowy był ostry, piorunujący, czy przewlekły, narastający lub nawracający. Ustali jak dawno ból głowy się rozpoczął i w jakich okolicznościach (po urazie, w trakcie infekcji), jak często występuje (w tygodniu, miesiącu), zapyta także o czas trwania pojedynczego epizodu bólu, miejsce bólu i ewentualne jego promieniowanie. Lekarz poprosi pacjenta o ocenę nasilenia bólu, najczęściej w 10-stopniowej skali (od 0 do 10). Ważne są objawy poprzedzające ból, na przykład w migrenie zaburzenia wzrokowe, czy dodatkowe objawy podczas trwania bólu, w migrenie objawy towarzyszące jak nudności, wymioty, nadwrażliwość na światło, hałas, zapachy. Niekiedy ważna jest godzina występowania bólu głowy, na przykład ból klasterowy pojawia się o podobnej godzinie, często w nocy. Lekarz zapyta też o czynniki wyzwalające lub nasilające ból głowy, takie jak aktywność fizyczna, alkohol (czerwone wino w przypadku migreny), mówienie oraz czynniki łagodzące ból (np. położenie się w przypadku migreny).

Istotne jest ustalenie do tej pory stosowanego leczenia, w tym konkretnych preparatów, ich skuteczności lub jej braku. Aby ocenić nasilenie dolegliwości lekarz poprosi pacjenta o zapisywanie przyjmowania wszelkich leków przeciwbólowych w określonym czasie (tydzień, miesiąc). W razie nawrotów bólu głowy lekarz poprosi pacjenta o opisanie przeciętnego, typowego bólu głowy. Następnie zbada pacjenta, zmierzy ciśnienie tętnicze, przeprowadzi orientacyjne badanie neurologiczne, a potem skieruje pacjenta na badanie okulistyczne z oceną dna oka i ewentualnie ciśnienia śródgałkowego, a w razie wskazań – także na badanie laryngologiczne.

Biorąc pod uwagę charakter bólu głowy i rozpoznanie różnicowe, lekarz zleci badania laboratoryjne krwi, takie jak morfologia, OB czy inne badania biochemiczne, a także badania obrazowe (RTG czaszki i kręgosłupa szyjnego). Prawidłowy wynik badania neurologicznego wskazuje w większości przypadków, że nie występuje poważne uszkodzenie układu nerwowego. Natomiast przy stwierdzeniu objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu (osłabienie kończyn, zaburzenia czucia, asymetria w odruchach, objawy patologiczne) konieczne jest wykonanie badań neuroobrazowych, takich jak tomografia komputerowa głowy lub rezonans magnetyczny głowy. Stwierdzenie tzw. objawów oponowych (niemożność przygięcia głowy do klatki piersiowej) wskazuje na konieczność wykonania nakłucia lędźwiowego z badaniem płynu mózgowo-rdzeniowego.

Ból głowy – leczenie

Leczenie bólu głowy zależy jego przyczyny. W sporadycznie występujących napięciowych bólach głowy często wystarczy zastosować lek przeciwbólowy dostępny bez recepty. Należy jednak pamiętać, że zbyt częste przyjmowanie leków przeciwbólowych może powodować paradoksalnie ból głowy spowodowany nadużywaniem leków.

Ból głowy spowodowany nadużywaniem leków

Ból głowy spowodowany nadużywaniem leków pojawia się w wyniku nadużywania co najmniej przez 3 miesiące doraźnych lub objawowych leków stosowanych w leczeniu bólu głowy. Występuje co najmniej w ciągu 15 lub 10 dni w miesiącu w zależności od leku. Pojawia się u pacjentów z pierwotnym bólem głowy (np. napięciowym bólem głowy, migreną) w czasie regularnego przyjmowania leków i może mieć postać bólu głowy innego niż dotychczas lub znacznie silniejszego bólu głowy o charakterze takim jak dotychczas. Zwykle ból głowy spowodowany nadużywaniem leków przypomina migrenę lub ból głowy typu napięciowego.

Ból głowy spowodowany nadużywaniem leków jest częsty. Niestety, działa on na zasadzie błędnego koła – kiedy ból głowy pojawia się po zaprzestaniu przyjmowania leków przeciwbólowych, pacjent przyjmuje je w coraz większych ilościach, aby uśmierzyć ból. Co ważne, taki ból głowy może się rozwinąć w przypadku nadużywania jakiegokolwiek leku przeciwbólowego, także tego bez recepty! Należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, ponieważ stosowanie coraz większych dawek leków przeciwbólowych, nie dość, że będzie nieskuteczne, to może spowodować niekorzystne konsekwencje.

Przeczytaj więcej: Polekowe bóle głowy

31.10.2022
Zobacz także
  • Hemikrania napadowa
  • Hemikrania ciągła
  • Polekowe bóle głowy
  • Klasterowy ból głowy
Wybrane treści dla Ciebie
  • Hemikrania napadowa
  • Klasterowy ból głowy
  • Hemikrania ciągła
  • Polekowe bóle głowy
  • Migrena - objawy, przyczyny, leczenie
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta