Czym są haluksy i jakie są ich przyczyny?
Haluks, czyli paluch koślawy to charakterystyczna deformacja ustawienia pierwszego stawu śródstopno-palcowego: paluch wykrzywia się w kierunku pozostałych palców, a głowa I kości śródstopia tworzy zgrubienie po przyśrodkowej stronie stopy (u podstawy palucha).
Przyczyn powstawania haluksów jest bardzo wiele. Występowaniu deformacji sprzyja skłonność genetyczna (szczególnie występowanie wady u matki lub babci), noszenie obuwia na wysokim obcasie i/lub z wąskim noskiem, choroby reumatologiczne, przebyte urazy stopy, nadmierna masa ciała, mała aktywność fizyczna, zaburzenia hormonalne.
Ze względu na słabsze połączenia więzadłowe i większą podatność na wahania hormonalne zmieniające właściwości tkanek (rozluźniające więzadła), haluksy występują znamiennie częściej u kobiet. Obserwuje się zwiększoną częstość występowania tej wady po ciążach oraz po menopauzie – w obu tych przypadkach dochodzi do istotnych zmian w gospodarce hormonalnej.
Nie ma badań dowodzących, że samo noszenie butów na obcasie może spowodować wystąpienie haluksów. Zwykle do ich powstania usposabia więcej niż jeden czynnik ryzyka, np. oprócz niewłaściwego obuwia, występuje także podłoże dziedziczne.
Jak często zdarzają się haluksy?
Haluksy są częstą wadą stopy, szacuje się, że może występować nawet u 4% populacji. Częściej występują u kobiet. Częstość występowania rośnie z wiekiem.
Jakie są objawy haluksów?
Wygląd palucha koślawego jest bardzo typowy. Deformacja może być różnie zaawansowana i z czasem się pogłębiać. Początkowo może być to tylko zgrubienie u podstawy palucha, następnie jego wykrzywienie, w skrajnych przypadkach paluch nachodzi na sąsiadujący palec.
Z powodu nienaturalnego kształtu stopy dochodzi do zmiany rozkładu obciążeń na jej poszczególne części, co może powodować występowanie zgrubień naskórka – nagniotków, modzeli – w przeciążonych okolicach i/lub w miejscu konfliktowania z obuwiem.
U części pacjentów deformacja jest bolesna. Dolegliwości bólowe mogą być zróżnicowane: u niektórych pacjentów pojawiają się tylko w określonym obuwiu, tylko po długim chodzeniu, u innych przy każdej aktywności i mogą istotnie utrudniać funkcjonowanie.
Co zrobić w przypadku podejrzenia haluksów?
Jeśli deformacja jest niebolesna i nie przeszkadza pacjentowi w funkcjonowaniu, nie wymaga żadnej interwencji.
Jeśli wada jest bolesna, utrudnia dobór obuwia, przeszkadza w funkcjonowaniu albo pacjent nie akceptuje wady z przyczyn estetycznych, wskazana jest konsultacja ortopedyczna w poradni.
Jak lekarz ustala rozpoznanie haluksów?
Ze względu na charakterystyczny wygląd wady, postawienie diagnozy jest bardzo łatwe. Żeby w pełni i obiektywnie ocenić stopień zaawansowania wady oraz zaplanować leczenie, konieczne jest wykonanie odpowiednich zdjęć RTG. Co ważne, takie zdjęcia powinny zostać wykonane w tzw. obciążeniu – na stojąco, gdy stopa przenosi ciężar ciała. Badania wykonywane bez obciążenia, kiedy pacjent nie stoi na nodze, mogą przekłamywać stopień zaawansowania deformacji.
Jakie są metody leczenia haluksów?
W początkowych zmianach zahamowanie postępu wady można uzyskać poprzez stosowanie korygujących ortez, wkładek do butów czy zabiegów fizjoterapeutycznych. W przypadku zaostrzenia dolegliwości bólowych, można doraźnie zastosować leki przeciwzapalne.
W przypadku występowania nadmiernej masy ciała, korzystna będzie redukcja zbędnych kilogramów.
W zaawansowanych wadach jedyną opcją leczenia pozostaje operacja korygująca wadę. Metod leczenia operacyjnego palucha koślawego jest bardzo wiele (korekcja na poziomie palucha i/lub I kości śródstopia, małoinwazyjne/z większych cięć, z użyciem śrubek/płytek/drutów) i ich wybór zależy przede wszystkim od wyniku zdjęcia RTG. Wykonanie odpowiednich pomiarów na zdjęciu pozwala na dobranie najbardziej odpowiedniej metody korekcji. W tym przypadku duże znaczenie ma też doświadczenie ortopedy wykonującego operację i preferowany przez niego sposób leczenia.
Po zabiegu wymagany jest 1–2-miesięczny okres rekonwalescencji, w czasie którego należy nosić odpowiednią ortezę (but) chroniącą okolicę operowaną. Konieczna jest także rehabilitacja. Możliwe jest jednoczasowe wykonanie korekcji obu paluchów koślawych, jeśli wada występuje obustronnie.
Jakie jest rokowanie w przypadku haluksów?
W przypadku wystąpienia deformacji zawsze istnieje ryzyko jej progresji – szczególnie w przypadku noszenia niewygodnego obuwia, przy nadmiernej masie ciała itd. Jednak u sporej części pacjentów wada pogłębia się powoli, jest niebolesna i nie przeszkadza w funkcjonowaniu – tacy pacjenci w ogóle nie podejmują leczenia.
U osób, które decydują się na leczenie operacyjne, w przypadku prawidłowo przeprowadzonej operacji i stosowaniu się do zaleceń pooperacyjnych ryzyko nawrotu deformacji jest małe, ale istnieje.
Co zrobić, żeby uniknąć wystąpienia haluksów?
Konieczne jest unikanie ciasnych butów, długotrwałego chodzenia na wysokim obcasie, zachowanie prawidłowej masy ciała poprzez właściwą dietę i regularną aktywność fizyczną oraz kontrolowanie chorób reumatologicznych, jeśli takie występują. W przypadku dużej skłonności genetycznej do powstawania wady, te metody mogą nie zapobiec wystąpieniu deformacji, ale mogą uchronić przed pogłębianiem się deformacji.
