Do złamań obojczyka dochodzi w czasie upadków na okolicę barku, klatki piersiowej. Są to upadki z wysokości, nawet niewielkiej, często w czasie aktywności sportowej.
Jakie są przyczyny złamania obojczyka?
Obojczyki są dobrze wyczuwalnymi pod skórą kośćmi, leżącymi po obu stronach w górnej części klatki piersiowej. Tworzą obręcz barkową i warunkują prawidłową pracę barku.
Fot. istockphoto.com
Do złamań obojczyka dochodzi w czasie upadków na okolicę barku, klatki piersiowej. Są to upadki z wysokości, nawet niewielkiej, często w czasie aktywności sportowej, np. z roweru.
Rzadziej przyczyną złamania obojczyku jest bezpośrednie uderzenie w tę okolicę – taki mechanizm może mieć miejsce w czasie wypadku samochodowego.
Specyficzne złamanie obojczyka dotyczy noworodków. Często jest to tak zwane „złamanie zielonej gałązki”, czyli takie, w którym kość wyraźnie się ugina, ale jej ciągłość nie zostaje przerwana. Do tych złamań dochodzi w trakcie ciężkich porodów. Czynniki ryzyka tych złamań to duża masa urodzeniowa dziecka, niekorzystne ułożenie w czasie porodu i porody zabiegowe (np. z użyciem kleszczy). W bardzo rzadkich przypadkach takie złamanie może być powikłane uszkodzeniem splotu barkowego dziecka.
Jak często zdarzają się złamania obojczyka?
Złamania obojczyka to dość częste urazy, które zdarzają się w różnych grupach wiekowych – zarówno u dzieci i dorosłych.
Jakie są objawy złamania obojczyka?
Objawy złamania obojczyka są różne w zależności od wieku pacjenta.
Złamania obojczyka u noworodków objawiają się osłabioną ruchomością kończyny górnej, a po kilku dniach, gdy złamanie już się goi, wyczuwalne jest zgrubienie w okolicy obojczyka.
Małe dzieci, które doznały tego złamania, nie zawsze potrafią wskazać konkretnie miejsce bólowe i wskazują na ból całej kończyny górnej. Utrzymują rękę przy klatce piersiowej i nie chcą nią ruszać. Obrzęk i zasinienie okolicy złamania nie zawsze jest widoczne.
Starsze dzieci i dorośli wyraźnie odczuwają ból w miejscu złamanego obojczyka. W tej okolicy pojawia się wyraźny obrzęk, zasinienie, a niekiedy deformacja, jeśli złamanie jest istotnie przemieszczone. Ból uniemożliwia ruch w barku.
Niekiedy, szczególnie przy wysokoenergetycznych urazach (znacznych urazach, np. podczas wypadku komunikacyjnego), złamaniom obojczyka mogą towarzyszyć złamania żeber, wówczas pacjenci mogą odczuwać także ból klatki piersiowej, trudności z nabieraniem powietrza do płuc, duszność.
Co zrobić w przypadku wystąpienia takich objawów?
W przypadku noworodków złamanie obojczyka jest rozpoznawane zwykle zaraz po porodzie przez neonatologów badających dziecko jeszcze w trakcie pobytu w szpitalu po porodzie.
W przypadku dzieci i dorosłych podejrzenie złamania obojczyka powinno zostać skonsultowane przez ortopedę na ostrym dyżurze. Zanim tam trafimy, należy w miarę możliwości ustabilizować kończynę – umieścić rękę na temblaku lub przybandażować kończynę do klatki piersiowej. Korzystne jest schłodzenie bolesnej okolicy, można przyjąć leki przeciwbólowe dostępne bez recepty (paracetamol lub ibuprofen).
Jak lekarz ustala rozpoznanie złamania obojczyka?
U noworodków w większości przypadków do rozpoznania przebytego złamania obojczyka wystarcza badanie lekarskie. Diagnostyka RTG jest bardzo rzadko konieczna.
Ortopeda ustala rozpoznanie złamania obojczyka na podstawie wywiadu i badania klinicznego. Do potwierdzenia diagnozy i ustalenia stopnia przemieszczenia złamania, konieczne jest wykonanie badania RTG. W przypadku bardzo skomplikowanych, wieloodłamowych złamań może być konieczne poszerzenie diagnostyki o badanie tomografii komputerowej.
Jakie są metody leczenia złamania obojczyka?
Niepowikłane złamanie obojczyka u noworodka nie wymaga żadnego specjalistycznego leczenia.
W większości przypadków złamań obojczyka u dzieci i dorastającej młodzieży wskazane jest leczenie zachowawcze unieruchomieniem, nawet jeśli doszło do przemieszczenia złamania. W trakcie wzrostu obojczyk ma szansę przebudować się po złamaniu do prawidłowego kształtu.
Jedynie istotnie przemieszczone złamania obojczyka, gdy odłamy złamania napinają skórę oraz w przypadku spodziewanego niedługiego czasu do zakończenia wzrostu (w wieku około 12–13 lat i później), wymagają u dzieci leczenia operacyjnego. Najczęściej stosowana jest stabilizacja specjalnym elastycznym prętem śródszpikowym (tzw. pręt TEN).
U dorosłych (a także młodzieży po zakończeniu wzrostu) za pomocą unieruchomienia leczy się złamania nieprzemieszczone oraz przemieszczone nieznacznie – istnieją konkretne wytyczne co do odległości między odłamami i ewentualnego skrócenia obojczyka, które można pozostawić bez operacji.
Złamania istotnie przemieszczone, napinające skórę lub jednoczasowe złamania obu obojczyków są kwalifikowane do leczenia operacyjnego. Po zakończeniu wzrostu stosuje się stabilizację płytą i śrubami.
Zarówno u dzieci, jak i dorosłych w przypadku wskazań do leczenia nieoperacyjnego stosuje się różne formy unieruchomienia.
Stosowane są:
- temblaki,
- opatrunki ósemkowe (zarówno miękkie i gipsowe),
- ortezy barku („kamizelki”),
- gipsy Dessaulta (obejmujące całą klatkę piersiową i jedną kończynę górną).
Nie udowodniono wyższości któregokolwiek z tych unieruchomień nad innymi – rezultaty leczenia we wszystkich tych unieruchomieniach są przybliżone. Ortopeda dobiera taki opatrunek indywidulanie, mając na uwadze komfort pacjenta.
Osoby dorosłe po leczeniu złamania obojczyka, niezależnie czy operacyjnego czy unieruchomieniem, często wymagają rehabilitacji, żeby odzyskać pełną sprawność kończyny. U dzieci rehabilitacja jest bardzo rzadko konieczna.
Jakie jest rokowanie w złamaniu obojczyka?
U noworodków, jeśli złamanie obojczyka nie było powikłane uszkodzeniami nerwowymi, rokowanie jest świetne, złamanie nie pozostawia po sobie żadnego śladu.
U dzieci również złamania obojczyka goją się dobrze i nie pozostawiają trwałych następstw, nawet jeśli wymagały leczenia operacyjnego.
U większości dorosłych stosujących się do zaleceń lekarskich, a następnie właściwie rehabilitowanych, rokowanie jest dobre. W rzadkich przypadkach u pacjentów mogą pojawić się problemy z gojeniem złamania.
Jakie mogą być powikłania po złamaniu obojczyka?
W rzadkich przypadkach, kiedy złamany obojczyk nie goi się prawidłowo, może powstać tzw. staw rzekomy. Oznacza to, że mimo upływu czasu od złamania w jego miejscu nie powstaje nowa kość, a jej ubytek zamiast się zmniejszać, może nawet się poszerzyć, a odłamy złamania ruszają się.
Do wystąpienia stawu rzekomego obojczyka predysponuje niestosowanie się do zaleceń lekarskich, zbyt wczesne obciążanie obojczyka po przebytym złamaniu, palenie papierosów.
Wystąpienie stawu rzekomego zwykle wymaga leczenia operacyjnego – często kolejnej operacji po złamaniu, które już było leczone operacyjnie.
Co zrobić, żeby uniknąć złamania obojczyka?
Należy unikać upadków – w miarę możliwości należy zadbać o ostrożność wśród dzieci w czasie zabaw, wśród dorosłych w czasie aktywności fizycznej.
