×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Prewencja poważnych urazów u dzieci i młodzieży w okresie letnim

Urazy rowerowe, sportowe, skoki do wody i inne

Niezamierzone urazy i wypadki dzieci i młodzieży są główną przyczyną zgonów i trwałego kalectwa w tej grupie wiekowej, gdy ogólny stan zdrowia pozostaje bardzo dobry i nie występują jeszcze następstwa chorób cywilizacyjnych - zmory ludzi dojrzałych, dlatego podjęcie skutecznych działań na rzecz zapobiegania wypadkom wśród dzieci jest uzasadnioną i pilną koniecznością. Do niezamierzonych urazów zalicza się następstwa wypadków komunikacyjnych, w tym wypadków drogowych, utonięcia, upadki, oparzenia, a także przypadkowe zatrucia, uduszenia i zadławienia.

Urazy u dzieci
Fot. iStock.com

Z kolei do urazów zamierzonych zalicza się urazy spowodowane celowym stosowaniem przemocy wobec siebie samego, w tym samookaleczenia i samobójstwa, wobec drugiej osoby lub wobec grupy osób.

W Polsce z powodu wypadków i urazów rocznie ginie około 2300 dzieci, więcej niż z powodu wszystkich nieurazowych chorób ostrych i przewlekłych razem. O dużej realnej możliwości poprawy sytuacji świadczy fakt, że w Polsce zgonów jest o około połowę więcej w stosunku do liczby dzieci niż w innych krajach rozwiniętych, np. Stanach Zjednoczonych.

Najgroźniejsze dla dzieci są wypadki komunikacyjne, przy czym w Polsce dzieci giną przede wszystkim jako piesi, rowerzyści lub motorowerzyści, czyli niechronieni użytkownicy drogi. Drugą przyczyną zgonów z przyczyn urazowych są utonięcia. Rocznie topi się około 100 dzieci w różnym wieku. W przypadku utonięć największe ryzyko dotyczy dorastającej młodzieży. Przykładowo w 2012 roku, gdy zanotowano łącznie 842 utonięcia we wszystkich grupach wiekowych, utonęło 30 małych dzieci do 7. roku życia, 50 w wieku od 8 do 14 lat oraz aż 54 w wieku od 15 do 18 lat. Warto wspomnieć, że wiele uratowanych dzieci, w następstwie nieodwracalnych zmian, jakie następują w mózgu na skutek niedotlenienia, do końca życia będzie niepełnosprawnych. Rozwój trwałych następstw zależy zaś przede wszystkim od szybkości i jakości udzielonej pierwszej pomocy, a w mniejszym stopniu od dalszego leczenia i rehabilitacji, co stanowi ważny argument za upowszechnieniem znajomości pierwszej pomocy.

Zatrucia są trzecią z kolei przyczyną zgonów dzieci z powodu niezamierzonych urazów w Polsce. Małe dzieci najczęściej ulegają zatruciu w domu, różnorodnymi substancjami chemicznymi, najczęściej lekami, rzadziej czadem, czyli tlenkiem węgla, który wydobywa się z niesprawnych piecyków gazowych w łazienkach (rzadziej kuchenek gazowych), szczególnie w okresie zimowym. Przyczyną wielu śmiertelnych zatruć są trujące grzyby, przede wszystkim muchomor sromotnikowy. Łączna liczba zatruć wśród dzieci wynosi w Polsce około 80 000 rocznie, z czego około 120 prowadzi do śmierci. Najczęstszą przyczyną zatruć (około 80%) są leki, na drugim miejscu środki chemiczne (ok. 15-17%), najrzadziej środki chemiczne gospodarstwa domowego (ok. 3%).

Wypadki i urazy nie tyko zabijają, lecz także powodują trwałą niepełnosprawność i są przyczyną problemów zdrowotnych większej liczby dzieci niż wszystkie pozostałe przyczyny korzystania z pomocy medycznej. O ile z powodu wypadków drogowych ginie na miejscu zdarzenia około 400 dzieci rocznie, na każdy zgon przypada szacunkowo kilkadziesiąt przypadków trwałej niepełnosprawności, kilkaset hospitalizacji, kilka tysięcy porad i konsultacji lekarskich oraz trudna do określenia liczba dni nieobecności dzieci w szkole oraz rodziców i opiekunów w pracy. Corocznie w Polsce notuje się prawie 1 milion wypadków wśród dzieci, z czego około 120 000 dzieci wymaga leczenia szpitalnego.

Upadki z wysokości i urazy sportowe

Jeżeli chodzi o urazy, które nie kończą się śmiercią, najczęstszym problemem u małych dzieci w Polsce są upadki, szczególnie z dużych wysokości, np. z okien czy balkonów wielokondygnacyjnych budynków, natomiast w grupie nastolatków najczęstsze są urazy sportowe.

Co istotne, odnotowujemy tendencję wzrostową w zakresie wypadków, urazów i zatruć w domach, w najbliższym otoczeniu miejsca zamieszkania, w rolnictwie i w szkołach oraz w drodze do szkoły. Jeżeli chodzi o rodzaj wypadków i urazów u dzieci w zależności od miejsca zdarzenia, to w domu najczęściej dochodzi do upadków z wysokości, w miejscach przygodnych dominują wypadki komunikacyjne, na drugim miejscu wypadki przy uprawianiu sportu (rower, rolki itp.), natomiast w szkołach najczęstsze są pobicia i uderzenia, a na drugim miejscu upadki z wysokości.

Kolejną grupą urazów u małych dzieci są oparzenia powstałe wskutek styczności z otwartym z ogniem, porażenia prądem lub promieniowaniem słonecznym. Wśród nastolatków oparzenia są zwykle spowodowane wypadkami przy odpalaniu fajerwerków.

Wypadki i urazy w domu

Najczęstszymi wypadkami w domu są upadki z wysokości, uderzenia o twarde przedmioty, urazy spowodowane spadającym przedmiotem, zranienia, czyli przerwanie ciągłości skóry lub błon śluzowych ostrymi przedmiotami, oparzenia termiczne i chemiczne, porażenia prądem elektrycznym, zwichnięcia, złamania, uszkodzenia oka oraz wstrząśnienia mózgu. Analizując statystyki dotyczące wypadków i urazów dzieci w domach, należy wziąć pod uwagę, że zgłaszany jest niewielki ich odsetek, przede wszystkim te, które wymagają pomocy lekarskiej, a trudna do oceny pozostaje liczba urazów, które są leczone we własnym zakresie, co powoduje zafałszowanie statystyk.

Wypadki i urazy w szkole

W polskich szkołach wypadkom i urazom ulega rocznie ponad 100 tysięcy uczniów. Przykładowo, w roku szkolnym 1998/1999 wypadkom uległo 130 653 uczniów, z czego 1574 wypadki doprowadziły do ciężkich uszkodzeń ciała, a 120 wypadków było śmiertelnych. Do wypadków najczęściej dochodzi na zajęciach WF oraz w czasie przerw lekcyjnych na korytarzach szkolnych. Od początku lat 90. Obserwuje się trend wzrostowy w tym zakresie.

Ostre zatrucia

Do ostrych zatruć najczęściej dochodzi w domu w wyniku spożycia leków (ok. 80%), rzadziej środków chemicznych przechowywanych butelkach po napojach (kwasy) oraz środków używanych w gospodarstwie domowym (ługi). W okresie letnim przyczyną zatruć są też grzyby.

Wypadki w rolnictwie

Liczba wypadków dzieci w gospodarstwach rolnych wynosi ponad 1000 rocznie. Są to przeważnie poważne urazy związane z maszynami rolniczymi i zwierzętami hodowlanymi, do których częściej dochodzi latem. Przykładowo, w 1998 roku zgłoszono w rolnictwie 1434 wypadki wśród dzieci. W latach 90. liczba zgłoszonych wypadków w rolnictwie zwiększyła się ponad 3-krotnie.

Wypadki sportowe

Do wypadków sportowych w roku szkolnym najczęściej dochodzi w szkole w czasie zajęć WF. Ponieważ znaczna część wypadków sportowych zostaje zaklasyfikowana jako wypadki komunikacyjne, np. wypadki rowerowe, ich liczba wydaje się zaniżona. W związku ze zwiększającą się popularnością sportów, takich jak jazda na rolkach i deskorolkach, które mogą wiązać się z poruszaniem po drogach publicznych lub w ich sąsiedztwie oraz upowszechnieniem wśród młodzieży sportów ekstremalnych, należy spodziewać się zwiększenia liczby wypadków sportowych.

Sytuacja w innych krajach rozwiniętych

W pozostałych krajach rozwiniętych sytuacja epidemiologiczna urazów i wypadków pod względem ich rodzajów przedstawia się podobnie, natomiast ich częstość występowania jest mniejsza w stosunku do liczby dzieci. W Stanach Zjednoczonych średnio ponad 12 tysięcy dzieci w wieku od 0 do 19 lat ginie każdego roku z powodu niezamierzonych wypadków i urazów, przy czym wskaźniki śmiertelności chłopców są prawie dwukrotnie większe niż dziewczynek. Podobnie jak w Polsce, w całej grupie dominują zgony w następstwie wypadków komunikacyjnych, ze znacznym udziałem pieszych i rowerzystów. Wśród niemowląt główną przyczyną śmierci (ok. dwóch trzecich) pozostają uduszenia. Zgony w następstwie niezamierzonego uduszenia były wśród niemowląt 16 razy częstsze niż przeciętna w całej populacji dzieci i młodzieży do 19. roku życia. Natomiast odmiennie niż w Polsce główną przyczyną śmierci dzieci w wieku od 1 roku do 4 lat są utonięcia, a w grupie od 5 do 19 lat większość zgonów jest następstwem wypadków komunikacyjnych. Zatrucia ze skutkiem śmiertelnym były 5-krotnie częstsze wśród młodzieży powyżej 15. roku życia w porównaniu z młodszymi grupami wiekowymi, co wiąże się głównie z nadużywaniem substancji o działaniu odurzającym. Jeżeli chodzi o niezamierzone urazy, które nie kończą się zgonem, szacuje się, że z ich przyczyny około 9,2 miliona dzieci w USA rocznie korzysta z porad na szpitalnym oddziale ratunkowym. Z wyjątkiem niemowląt, wśród których płeć nie odgrywa roli, w pozostałych grupach wiekowych w każdym rodzaju urazów dominują chłopcy w porównaniu z dziewczynkami. W sumie, pięć najważniejszych przyczyn odpowiada za większość wypadków i urazów wśród dzieci. Najliczniejszą grupę stanowią urazy spowodowane upadkiem - przyczyna około 2,8 miliona wizyt na oddziałach pomocy doraźnej rocznie. Upadki odpowiadają za większość urazów zarówno w grupie niemowląt, jak i dzieci do 15. roku życia. Kolejne dwie wiodące przyczyny to w grupie wiekowej do 9. roku życia uderzenia przez poruszający się przedmiot lub uderzenia o przedmiot oraz ukąszenia przez zwierzęta lub użądlenia owadów. W grupie wiekowej od 10 do 14 lat kolejne dwie główne przyczyny to uderzenia przez przedmiot lub o przedmiot oraz urazy przeciążeniowe wskutek nadmiernego wysiłku fizycznego, problem słabo zauważalny w Polsce. Wśród dzieci od 15 do 19 lat, trzy główne przyczyny urazów stanowiły uderzenia przez przedmiot lub o przedmiot, upadki oraz wypadki komunikacyjne w roli pasażera.

Analiza powyższych polskich i amerykańskich danych pozwala na wyciągnięcie praktycznych wniosków dotyczących zapobiegania urazom i wypadkom wśród dzieci. Z przedstawionych zestawień przede wszystkim wynika, że:

  • Rodzaj wypadków i urazów zależy od wieku dziecka i miejsca wypadku. Dla niemowląt najgroźniejsze są uduszenia, do których dochodzi w domu. Wśród małych dzieci od 1 roku do 4 lat jako przyczyny urazów dominują upadki z wysokości, np. mebli, balkonu czy okna oraz zatrucia i poparzenia także w warunkach domowych. Częste są też wypadki w gospodarstwach rolnych. Dzieci od 1. do 4. roku życia cechowały się najwyższym wskaźnikiem upadków i zatruć ze wszystkich grup wiekowych. Dzieci od 5. do 9. roku życia są szczególnie narażone na wypadki komunikacyjne jako pasażerowie samochodów, jak też rowerzyści i piesi. Nastolatki są narażone w większym stopniu niż pozostałe grupy wiekowe dzieci na urazy sportowe, do których najczęściej dochodzi w szkole, wypadki komunikacyjne oraz zatrucia związane z przyjmowaniem substancji odurzających, w tym alkoholu. Wskaźniki utonięć oraz obrażeń związanych z wypadkami komunikacyjnymi są największe wśród młodzieży w wieku od 15 do 19 lat.
  • Poza wiekiem niemowlęcym chłopcy stanowią grupę ryzyka i znacznie częściej ulegają wypadkom i urazom niż dziewczynki.
  • Działania profilaktyczne powinny skupić się na najczęstszych przyczynach urazów i zatruć, których jest stosunkowo niewiele. Dominuje 5 rodzajów wypadków: upadki z wysokości, urazy komunikacyjne, urazy sportowe, użądlenia i pokąsanie przez zwierzęta, ostre zatrucia i uduszenia, zwłaszcza wśród niemowląt.
  • Rodzice, opiekunowie, starsze dzieci i młodzież powinni potrafić przewidywać możliwe konsekwencje ryzykownej aktywności i niebezpiecznych sytuacji, unikać takich sytuacji oraz znacząco zwiększyć ostrożność w trakcie zajęć związanych ze zwiększonym ryzykiem lub, przebywając w pobliżu niebezpiecznych przedmiotów, substancji i zwierząt.
  • Rodzice, opiekunowie, starsze dzieci i młodzież powinni nauczyć się bezpiecznych i skutecznych sposobów reagowania w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia.
  • Konieczna jest popularyzacja umiejętności udzielania pierwszej pomocy, gdyż zapobieganie rozwojowi trwałych następstw wypadków i urazów zależy przede wszystkim od szybkości i jakości udzielonej pierwszej pomocy, a w mniejszym stopniu od dalszego leczenia i rehabilitacji.

Zapobieganie przypadkowym zatruciom dzieci

Biorąc pod uwagę okoliczności i przyczyny zatruć działania zapobiegawcze powinny być skierowane na ograniczenie dostępu dzieci do leków oraz przypadkowego spożycia żrących substancji. Ponieważ leki są główną przyczyną zatruć, konieczne jest usuwanie zbędnych leków z domu. W rodzicach i dzieciach warto wyrobić nawyk pozbywania się resztek leków, które pozostały po kuracji i upowszechnić, np. hasło: „niepotrzebne leki oddaj do apteki”. Dziecko powinno przyjmować leki wyłącznie od rodziców i opiekunów. Leki należy przechowywać w domu, w zamykanej apteczce lub szafce niedostępnej dla małych dzieci. Środki chemiczne używane w gospodarstwie domowym, a zwłaszcza substancje żrące, kwasy (np. odkamieniacze) i ługi (np. Kret), silne substancje dezynfekujące i wybielające (np. Ace, WC kaczka itp.) powinny być zabezpieczone przed dostępem dzieci, najlepiej zamknięte na klucz w szafce. Środki chemiczne muszą znajdować się w odpowiednio oznakowanych opakowaniach i nigdy nie należy przelewać ich do opakowań po środkach spożywczych. Kolejnym sposobem zmniejszenia ryzyka zatruć jest unikanie nawyku picia prosto z butelki. Przed wypiciem napój z butelki powinno się zawsze przelać do szklanki, by ocenić jego barwę i zapach. Małe dzieci należy nauczyć, by nigdy nie zjadały samodzielnie znalezionych owoców i grzybów. Ponadto z przydomowych ogródków należy usunąć rośliny trujące, a rodzice i opiekunowie dzieci powinni znać zasady pierwszej pomocy w zatruciu. Małe dzieci muszą przez cały czas pozostawać pod opieką osoby odpowiedzialnej.

Zapobieganie urazom mechanicznym i elektrycznym

Urazy w domu

Należy ocenić wyposażenie i umeblowanie domu pod kątem ryzyka możliwych urazów i wypadków. Warto zabezpieczyć ostre kanty mebli, unieruchomić przesuwające się dywany. Łóżka dla małych dzieci powinny mieć zabezpieczenia przed wypadnięciem. Sprzęt AGD wyposażony w ostre krawędzie, np. maszynki do mięsa, krajalnice, miksery i noże należy ukryć przed dziećmi. Czajniki elektryczne umieścić z dala od krawędzi blatu, a przewód zasilający nie może zwisać w zasięgu dziecka. Wszystkie gniazdka elektryczne w zasięgu małych dzieci trzeba zabezpieczyć, najlepiej za pomocą specjalnych nakładek lub zaślepek. Konstrukcja domu powinna chronić przed upadkiem z wysokości: np. okna należy zabezpieczyć przed pełnym otwarciem, balkony powinny mieć odpowiednio wysokie i gęste balustrady. Nigdy nie należy pozostawiać małego dziecka samego bawiącego się nawet na niewielkiej wysokości, np. na łóżku. Warto pamiętać, że niebezpieczeństwo urazu zwiększa się podczas prac remontowych, co wynika z pojawienia się w domu ostrych narzędzi, materiałów budowlanych oraz zmiany układu przestrzennego, do którego przywykło dziecko i w którym poruszało się intuicyjnie.

Wypadki komunikacyjne

To najgroźniejsza i najczęstsza przyczyna poważnych urazów wśród dzieci. Celem zmniejszenia ryzyka potrącenia dzieci jako pieszych niezbędne jest zwiększenie ich widoczności, np. przez kontrastowe ubranie, oznakowanie tornistrów, plecaków i rowerów i obowiązkowe noszenie odblasków. Noszenie elementów odblaskowych przez pieszych po zmroku jest obecnie wymagane zgodnie z Ustawą Prawo o ruchu drogowym. Należy uczyć dzieci jak powinny poruszać się poboczem drogi, przechodzić przez przejścia dla pieszych oraz zachowywać szczególną ostrożność przy gorszej widoczności, np. po zmroku, podczas opadów, w mgliste dni. Dzieci nie mogą bawić się na ulicy ani w jej pobliżu. Najlepiej, by z rowerów, hulajnóg i deskorolek i innego sprzętu sportowego korzystały poza obszarem ulic, np. w parkach czy specjalnie do tego przeznaczonych placach zabaw. Miejsca zabaw muszą mieć równą nawierzchnię i dobre oświetlenie. W czasie korzystania z rowerów i innego sprzętu sportowego grożącego urazem głowy, jak np. rolki i deskorolki, dzieci powinny nosić kaski. Rowery mają być wyposażone w odblaski i oświetlone po zmroku. W samochodach dzieci należy przewozić na tylnych fotelach, w fotelikach dobranych do wzrostu dziecka. Pasy muszą zawsze być zapięte, nawet na krótkich dystansach. Dziecka nie można przewozić z przodu.

Urazy w szkole

Największa liczba wypadków ma miejsce w czasie przerw lekcyjnych oraz lekcji WF. Przeciwdziałanie urazom polega na stworzeniu warunków do aktywności fizycznej, w tym szybkiego biegu w bezpiecznych otwartych miejscach, np. na podwórkach szkolnych oraz ograniczeniu dostępu uczniów do niebezpiecznych przedmiotów, np. ostrych narzędzi i chemikaliów. Konieczna jest obecność nauczycieli w czasie przerw w miejscach, gdzie najłatwiej o wypadek, jak np. wejście do szkoły, korytarze, a także przygotowanie nauczycieli do udzielania pierwszej pomocy.

Utonięcia

Wszystkie dzieci należy uczyć pływać. Dzieci, które nie potrafią pływać mogą korzystać z kąpielisk i sprzętu sportowego odpowiednio zabezpieczone przed utonięciem, np. w kamizelkach. Kąpiele i skoki do wody możliwe są tylko w kąpieliskach do tego przeznaczonych. Wszystkie, nawet niewielkie, zbiorniki wodne w pobliżu miejsc zamieszkania, powinny być oznakowane i ogrodzone.

Oparzenia słoneczne

Na oparzenia słoneczne najbardziej wrażliwe są małe dzieci i osoby o jasnej karnacji. Dzieci powinny unikać długotrwałego przebywania w bezpośrednim narażeniu na promieniowanie słoneczne, dlatego miejsca zabaw należy urządzać w cieniu, a dzieci powinny być ubrane w przewiewną odzież, czapki chroniące kark oraz używać kremów ochronnych z wysokim filtrem. Powinny także przyjmować odpowiednio dużą ilość napojów, by uniknąć odwodnienia i przegrzania.

Wypadki w rolnictwie

Dzieci mieszkające na wsi, zwłaszcza w gospodarstwach rolnych, powinny unikać zabaw i przebywania w pobliżu maszyn rolniczych i zwierząt gospodarskich. Nie mogą bawić się na polach, zwłaszcza gdy są niewidoczne, a planuje się przeprowadzanie zabiegów agrotechnicznych, np. koszenie zboża czy oprysków środkami chemicznymi.

01.08.2016
Zobacz także
  • Przytopienie – jak udzielić pierwszej pomocy dziecku?
  • Upadek z wysokości
  • Wypadek drogowy - jak pomóc dziecku?
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta