Zabezpieczenie pępowiny
Odpępnienie wykonuje się po ustaniu tętnienia pępowiny. Przedłużanie czasu odpępnienia lub przesuwanie dłonią po pępowinie jest niekorzystne. Takie postępowanie może prowadzić do zespołu zagęszczenia krwi. Na kikut pępowiny zakłada się jałowy zacisk. Po założeniu zacisku i odcięciu zbywającej części pępowiny położna sprawdza, czy są obecne dwie tętnice pępowinowe, a wynik badania odnotowuje. Nie zawija się kikuta w opatrunek z gazy, gdyż opóźnia to wysychanie i odpadanie pępowiny.
Ocena stanu noworodka (skala Apgar)
W tabeli 1 przedstawiono objawy podlegające ocenie i liczbę punktów skali Apgar; badanie przeprowadza się w 1. i 5. minucie życia.
Uwaga: Podstawowy błąd w ocenie skali Apgar stanowi niezgodność czasowa przeprowadzanego badania, co wynika z braku odpowiednich czasomierzy, włączanych w chwili porodu i odmierzających 1., 5., i 10. minutę.
| Tabela 1. Skala Apgar | |||
|---|---|---|---|
| objaw | liczba punktów | ||
| 0 | 1 | 2 | |
| czynność serca | nieobecna | poniżej 100/min | powyżej 100/min |
| czynność oddechowa | nieobecna | zwolniona, nieregularna | głośny płacz |
| napięcie mięśniowe | wiotkie | obecne | aktywne ruchy |
| reakcja na cewnik | brak | grymas | kichanie |
| kolor skóry | blady, siny | sinica obwodowa | różowy |
Czynność serca należy oceniać z użyciem fonendoskopu, powinna być liczona co najmniej przez 30 sekund. Gdy nie ma takiej możliwości, ocenia się ją na podstawie tętnienia pępowiny.
Uwaga: Czynność serca poniżej 80 uderzeń/min wymaga podjęcia zabiegów resuscytacyjnych.
Czynność oddechową ocenia się na podstawie obserwacji ruchów klatki piersiowej. Ich brak świadczy o bezdechu i wymaga zastosowania oddechu zastępczego za pomocą worka i maski (zobacz: Bezdechy u noworodków). Jeśli to postępowanie jest nieskuteczne, noworodek powinien zostać zaintubowany. Napięcie mięśniowe u noworodka jest nieco wzmożone i wszystkie kończyny są w ułożeniu zgięciowym. W razie niedotlenienia napięcie mięśniowe ulega osłabieniu aż do całkowitego zwiotczenia (0 punktów). Reakcja noworodka w stanie dobrym na cewnik jest żywa, niekiedy połączona z kichaniem. Ocena koloru skóry wymaga rozróżnienia sinicy obwodowej i centralnej, w przypadku tej ostatniej zasinione są błony śluzowe. Często zaraz po urodzeniu występuje sinica obwodowa (acrocyanosis), co powoduje, że większość noworodków otrzymuje tylko 1 punkt za kolor skóry, stąd tylko 15% wszystkich noworodków w 1. minucie życia uzyskuje 10 punktów Apgar. Prawidłowo przeprowadzona ocena w skali Apgar dobrze koreluje z wynikami badania gazometrycznego krwi tętniczej (tab. 2).
| Tabela 2. Zależność skali Apgar od pH krwi tętniczej u noworodków | |
|---|---|
| liczba punktów | wartość pH |
| 9–10 | 7,30–7,40 (norma) |
| 7–8 | 7,20–7,29 (niewielka kwasica) |
| 5–6 | 7,10–7,19 (umiarkowana kwasica) |
| 3–4 | 7,00–7,09 (znaczna kwasica) |
| 0–2 | poniżej 7,00 (ciężka kwasica) |
| wg Korones S.B.: High-risk newborn infants. The basis for intensive nursing care. C.V. Mosby Co. St. Louis, 1981 | |
Ocena stanu noworodka po urodzeniu wymaga doświadczenia ze strony personelu pielęgniarsko-lekarskiego, gdyż prawidłowe jej przeprowadzenie decyduje o sposobie leczenia noworodka (wynik z 1. min życia) i pozwala przeprowadzić wstępne rokowanie co do rozwoju neurologicznego dziecka w 1. roku życia (ocena w 5. min życia); zależności te przedstawiono w tabeli 3.
| Tabela 3. Odsetek dzieci z zaburzeniami neurologicznymi w pierwszym roku życia, w zależności od liczby punktów skali Apgar w 5. min życia | |||
|---|---|---|---|
| urodzeniowa masa ciała (g) | liczba punktów w 5. min życia | ||
| 0–3 | 4–6 | 7–10 | |
| 1001–2000 | 18,8% | 14,3% | 8,8% |
| 2001–2500 | 12,5% | 4,6% | 4,0% |
| >2500 | 4,3% | 2% | 1,4% |
| wg Korones S.B.: High-risk newborn infants. The basis for intensive nursing care. C.V. Mosby Co. St. Louis, 1981 | |||
Oznakowanie noworodka po urodzeniu
Oznakowanie noworodka na sali porodowej ma podstawowe znaczenie i wykonuje się je natychmiast po urodzeniu. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej (Dz. U. Nr 152 z 28. 12. 01., poz. 1743) należy wokół nadgarstków obu rąk lub kostek obu nóg dziecka umieścić opaski identyfikacyjne zawierające kartoniki (wypełnione czytelnie długopisem) z następującymi danymi noworodka: nazwisko i imię matki, płeć dziecka, data i godzina urodzenia. W przypadku ciąży mnogiej podaje sie też kolejność przyjścia na świat noworodków, oznaczając je cyframi rzymskimi.
Znaki tożsamości powinny być stale czytelne, a w razie zniszczenia należy je zastąpić nowymi. Przed zapięciem opasek noworodka należy pokazać matce. Ona lub obecny na sali porodowej ojciec, winni sprawdzić zawarte na nich dane. Zaopatrzenie noworodka w znaki tożsamości oraz dane w nich zawarte położna lub lekarz odnotowuje w dokumentacji matki i dziecka i potwierdza podpisem.
Oznakowań nie wolno zdejmować w czasie pobytu na oddziale, a wypisywany do domu noworodek powinien mieć nadal założone opaski.
Pomiary ciała
Na sali porodowej położna dokonuje następujących pomiarów ciała noworodka (ryc.): masa ciała, obwód głowy ([OG] linia pomiaru przebiega ok. 1 cm powyżej brwi), obwód klatki piersiowej ([OK] linia pomiaru przebiega przez brodawki sutkowe), obwód brzucha ([OB] linia pomiaru przebiega 1 cm powyżej pępka), długość ciała (DC). Przed cewnikowaniem naczyń pępkowych położna dokonuje pomiaru odległości obojczykowo-pępkowej (OP).
Ryc. Zasady dokonywania pomiarów noworodka (szczegóły w tekście)
Zabieg Credégo
Celem zabiegu, polegającego na podaniu jednej kropli 1% azotanu srebra do worka spojówkowego jest zapobieganie rzeżączkowemu zapaleniu spojówek. Zabieg wykonuje się u wszystkich noworodków urodzonych drogami natury.
Możliwe powikłania:
- odczynowe zapalenie spojówek, ustępujące z reguły samoistnie
- zakażenie worka spojówkowego, spowodowane nieprzestrzeganiem zasad aseptyki.
Umacnianie więzi między matką a dzieckiem
Kontakt matki z dzieckiem, nawiązany jeszcze w czasie ciąży, znajduje na sali porodowej swoje ukoronowanie. Matki, najczęściej przestraszone i zmęczone, z reguły nie wiedzą, jak się zachować. Zapominają też o swoim prawie do tulenia i dotykania dziecka. Osamotnione i oderwane od najbliższych oczekują pomocy i miłego słowa od personelu leczącego.
Z badań prof. M.H. Klausa wynika, że obecność bliskiej dla rodzącej osoby wpływa korzystnie na przebieg porodu, a nawet na stan noworodka. Dlatego obecność ojca dziecka na sali porodowej staje się regułą. Powstają sale porodowe, gdzie rodząca może przebywać praktycznie z całą rodziną i sama podejmuje decyzję, kto pozostanie przy niej do końca porodu (powrót do porodów domowych w warunkach szpitalnych).
Po urodzeniu się dziecka i jego odpępnieniu, jeżeli stan na to pozwala, matka powinna mieć możliwość nawiązania bliższego kontaktu z dzieckiem, przystawić je do piersi. Wiadomo, że szansa na „karmienie” jest mała, ale uzyskuje się uspokojenie dziecka i matki oraz lepsze obkurczanie macicy poprzez drażnienie brodawki sutkowej (zob. więcej na temat karmienia piersią).
