Co to jest makrosomia i jakie są jej przyczyny?
O makrosomii mówi się wtedy, gdy urodzeniowa masa ciała przekracza 90. centyl masy ciała dla odpowiedniego wieku płodowego, płci i rasy. W praktyce oznacza to masę urodzeniową większą niż: 4000 g (makrosomia 1. stopnia), 4500 g (makrosomia 2. stopnia) i 5000 g (makrosomia 3. stopnia).
Makrosomia występuje szczególnie często u noworodków matek chorych na cukrzycę, przede wszystkim wówczas, gdy cukrzyca występowała przed zajściem w ciążę. Istotne znaczenie w powstawaniu makrosomii mogą mieć czynniki genetyczne i etniczne.
Jak często występuje makrosomia?
Częstość występowania makrosomii waha się w zależności od kraju i regionu geograficznego w zakresie 1–28% wszystkich urodzeń. Makrosomia występuje dwukrotnie częściej u dzieci matek chorych na cukrzycę niż u dzieci matek niechorujących na nią. Częstość występowania makrosomii w populacji ogólnej wynosi 6–14,5%, u kobiet z cukrzycą 25–42%.
Problem makrosomii u potomstwa matek chorych na cukrzycę maleje wraz ze wzrostem efektywności opieki medycznej diabetologiczno-położniczej nad pacjentkami z cukrzycą, zarówno insulinozależną, rozpoznaną przed ciążą, jak i w przypadkach cukrzycy ciążowej.
Dobre wyrównanie cukrzycy insulinozależnej zmniejsza ryzyko makrosomii płodu w przypadkach cukrzycy przedciążowej. Wprowadzenie do standardów postępowania oznaczenia stężenia glukozy we krwi przy pierwszej wizycie w czasie ciąży u ginekologa oraz wykonanie badania obciążenia glukozą pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży sprzyja lepszemu wyrównaniu gospodarki węglowodanowej w czasie ciąży i zmniejszeniu ryzyka makrosomii płodu u potomstwa matek z cukrzycą ciążową. Z drugiej jednak strony ryzyko makrosomii płodu jest większe u ciężarnych z otyłością. W krajach rozwiniętych występuje stały trend wzrostu częstości występowania otyłości, co nie pozostaje bez wpływu na częstość urodzeń noworodków z makrosomią.
Jak się objawia makrosomia?
Makrosomia występuje w formie makrosomii symetrycznej u potomstwa matek bez cukrzycy, a w formie makrosomii asymetrycznej u potomstwa matek z cukrzycą. W makrosomii asymetrycznej, poza wzrostem masy ciała i zwiększeniem objętości tkanki tłuszczowej, występują zmiany w proporcjach ciała w postaci zwiększonego obwodu barków i brzucha oraz zmniejszenia stosunku obwodu głowy do obwodu klatki piersiowej.
Makrosomia jest składową zespołu tzw. fetopatii cukrzycowej. Poza makrosomią i zmienionymi proporcjami ciała w skład zespołu wchodzą: żywoczerwone zabarwienie skóry, nadmierne owłosienie głowy, niedojrzałość płuc, niedojrzałość ośrodkowego układu nerwowego, przerost mięśnia sercowego i zaburzenia biochemiczne w postaci zmniejszonego stężenia glukozy (hipoglikemii), wapnia (hipokalcemii) i magnezu (hipomagnezemii). Im gorsze jest wyrównanie metaboliczne glikemii w czasie ciąży, tym większe jest prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu fetopatii cukrzycowej u noworodka. Duże dziecko stanowi ryzyko przedłużonego porodu, zwiększonej utraty krwi u rodzącej, konieczności porodu zabiegowego drogą pochwową (kleszcze położnicze lub próżniociąg) lub cięcia cesarskiego. Zwiększenie masy noworodka i obwodu jego barków może w przypadku porodu siłami natury prowadzić do urazów okołoporodowych i gorszego stanu dziecka po urodzeniu. Zwiększa się ryzyko urazów, takich jak złamanie obojczyka, porażenie splotu barkowego, uszkodzenie nerwu twarzowego i niedotlenienia okołoporodowego.
Jak lekarz stawia diagnozę?
Do identyfikacji makrosomii u dziecka w łonie matki służą:
- badania ultrasonograficzne
- obraz kliniczny (objawy)
- wywiad (urodzenie poprzednio dziecka z makrosomią, nadmierny przyrost masy ciała w ciąży).
Masę płodu pozwalają przewidywać pomiary biometryczne płodu. U noworodków z makrosomią urodzonych przez matki z cukrzycą występuje zwiększone ryzyko powikłań, takich jak:
- zmniejszone stężenie we krwi cukru oraz jonów wapnia i magnezu
- zwiększone ryzyko nasilonej i przedłużonej żółtaczki okresu noworodkowego (zobacz: Żółtaczka noworodków)
- przerost mięśnia sercowego, rzadko powodujący niewydolność krążenia
- zaburzenia oddychania, związane z niedojrzałością płuc wywołaną przez matczyną hiperglikemię.
Jakie są sposoby postępowania?
Jeśli podejrzewa się makrosomię płodu, należy rozważyć:
- wywołanie (indukcję) porodu
- planowe cięcie cesarskie
- postępowanie wyczekujące.
W ciąży o prawidłowym przebiegu podejrzenie makrosomii nie jest wskazaniem do indukcji porodu lub planowego cięcia cesarskiego. W ciąży powikłanej cukrzycą poród pochwowy noworodka z makrosomią zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań.
Jakie są sposoby leczenia makrosomii?
Istotne znaczenie w zapobieganiu makrosomii płodu ma właściwie leczona i rygorystycznie kontrolowana cukrzyca w okresie całej ciąży. Unikanie nadmiernie dużego stężenia glukozy we krwi matki chroni płód przed nadmiernym wydzielaniem insuliny i hormonów wzrostu, które odpowiadają za nadmierny przyrost masy ciała płodu oraz odkładanie tłuszczu i glikogenu. Szybkie rozpoznanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej w czasie ciąży daje możliwość jej odpowiedniego leczenia i uniknięcia makrosomii płodu. Systematyczna kontrola lekarska w ośrodku specjalistycznym i skrupulatne przestrzeganie terminów zalecanych badań, stosowanie odpowiedniej diety i zaordynowanego leczenia pozwalają na uniknięcie makrosomii. Rozpoznanie istniejącej makrosomii oraz prawidłowe prowadzenie porodu noworodka z dużą masą ciała daje możliwość uniknięcia powikłań u matki i dziecka.