Definicja i obszar zastosowania
Fizjoterapia układu oddechowego (określaną też jako „fizjoterapia klatki piersiowej") to działania fizjoterapeutyczne nakierowane na leczenie zaburzeń czynności układu oddechowego lub zapobieganie im.
Fot. iStock.com
Stosowana jest u osób z chorobami dróg oddechowych i płuc oraz osób z zaburzeniami budowy i czynności klatki piersiowej i mięśni oddechowych, wpływającymi na wentylację płuc.
Fizjoterapii układu oddechowego wymagają osoby:
- z chorobami przebiegającymi z zaleganiem wydzieliny w drogach oddechowych (np.: mukowiscidoza, rozstrzenie oskrzeli, przewlekła obturacyjna choroba płuc – POChP, astma oskrzelowa, osoby unieruchomione, nieprzytomne, znacznie osłabione, po zabiegach operacyjnych);
- u których stwierdza się niepełną wentylację płuc z powodu dostarczania zbyt małej ilości powietrza do pęcherzyków płucnych lub ograniczenia fizjologicznych możliwości rozprężania płuc (np.: utrudnienie przepływu powietrza w drogach oddechowych w POChP i astmie oskrzelowej, niedodma u osób unieruchomionych lub z powodu odmy opłucnowej albo płynu w opłucnej, deformacje i ograniczenia ruchomości klatki piersiowej, znaczna otyłość);
- ze zmniejszoną wydolnością oddechową, małą tolerancją wysiłku z powodu niewystarczającej wentylacji płuc i występowania duszności;
- z chorobami nerwowo-mięśniowymi wpływającymi na czynność płuc (np.: dysfunkcje przepony, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane);
- przed zabiegiem operacyjnym i po zabiegu operacyjnym w obrębie klatki piersiowej lub jamy brzusznej;
- uzależnione od respiratora.
Geneza, założenia i cele
Podstawowe techniki fizjoterapii układu oddechowego związane ze stosowaniem ćwiczeń oddechowych i zabiegami toalety drzewa oskrzelowego opracowano w latach 40. XX wieku. Ich stosowanie wynikało z obserwacji wskazujących, że odpowiednio dobrane techniki ułatwiają odkrztuszanie wydzieliny gromadzącej się w oskrzelach oraz ułatwiają oddychanie w różnych stanach zaburzonej czynności układu oddechowego.
Głównymi celami fizjoterapii układu oddechowego są:
- zwiększenie wentylacji płuc poprzez poprawienie drożności dróg oddechowych oraz zwiększanie ilości powietrza efektywnie uczestniczącego w wymianie gazowej w pęcherzykach płucnych (np. poprzez usuwanie wydzieliny z oskrzeli lub ich rozszerzenie i stosowanie odpowiedniego sposobu oddychania zwiększającego objętość powietrza wdychanego i wydychanego);
- ułatwienie leczenia zaburzeń oddychania związanych z utratą powietrzności lub niedostateczną wentylacją w określonych obszarach płuc (np. w przypadku odmy opłucnowej, zapalenia płuc, zniekształceń klatki piersiowej);
- zapobieganie powikłaniom związanym z niedostateczną wentylacją płuc (niedodma, zapalenie płuc);
- zmniejszanie pracy oddechowej i zwiększanie wydolności oddechowej w czasie podejmowania wysiłków fizycznych;
- zmniejszanie objawów związanych z chorobami płuc (duszność, szybkie męczenie się, kaszel) i zwiększanie komfortu oddychania.
Opis
Na fizjoterapię układu oddechowego składają się:
- badanie pacjenta w celu rozpoznania zaburzeń czynności układu oddechowego wymagających interwencji fizjoterapeutycznych oraz związanych z chorobą płuc zaburzeń innych układów także wymagających interwencji fizjoterapeutycznych (np. zaniki mięśniowe);
- stosowanie interwencji fizjoterapeutycznych: układanie pacjenta w pozycjach ułatwiających oddychanie, ćwiczenia oddechowe, inhalacje, zabiegi ułatwiające usuwanie wydzieliny z oskrzeli (toaleta drzewa oskrzelowego);
- kontrolowanie efektów terapii.
Do fizjoterapii klatki piersiowej można zaliczać też kontrolowane zwiększanie aktywności fizycznej pacjenta, ćwiczenia ruchowe zwiększające ruchomość i elastyczność klatki piersiowej, stosowanie treningu wzmacniającego wybrane grupy mięśni (np. mięśni brzucha) oraz stosowanie mechanicznych urządzeń ułatwiających oddychanie.
W zależności od rozpoznanych problemów dobiera się interwencje fizjoterapeutyczne, określając ich rodzaj, kolejność, czas stosowania i częstość powtarzania każdej interwencji.
Dowody naukowe
Stosowanie zabiegów fizjoterapii układu oddechowego ma mocne uzasadnienie teoretyczne, gromadzi się wyniki badań klinicznych potwierdzających zasadność stosowania poszczególnych interwencji leczniczych. Jednak w przypadku wielu procedur postępowania nie sformułowano jeszcze silnych zaleceń opartych na dowodach naukowych o dużej wiarygodności.
Rozpowszechnienie
Fizjoterapia układu oddechowego jest powszechnie stosowana w leczeniu i rehabilitacji osób z zaburzeniami czynności układu oddechowego. Zasady i metody jej stosowania należą do podstawowego wykształcenia fizjoterapeutów i terapeutów oddechowych. Zabiegi fizjoterapii klatki piersiowej stosują także pielęgniarki, szczególnie pracujące na oddziałach intensywnej terapii, pooperacyjnych lub z osobami chorymi na choroby układu oddechowego.
