Profilaktyka stosowana w zakrzepicy zależy w dużej mierze od stopnia zagrożenia chorobą.
Zakrzepica jest jednym z najczęstszych powikłań zabiegów chirurgicznych oraz chorób internistycznych. Na podstawie badań przeprowadzonych w wielu krajach stwierdzono, że zapobieganie zakrzepicy nadal jest niedostateczne. Konieczna jest systematyczna edukacja lekarzy, ale też informowanie pacjentów i ich rodzin, tak aby znajomość czynników ryzka zakrzepicy była powszechna - co może się okazać najskuteczniejszą metodą zapobiegania powikłaniom zakrzepowym.
Największe ryzyko dotyczy osób obłożnie chorych, o ograniczonej możliwości poruszania się, oraz chorych, którzy przeszli większe zabiegi operacyjne, szczególnie ortopedyczne. Osoby te jednak najczęściej znajdują się pod opieką lekarską i przyjmują w ramach profilaktyki podskórnie zastrzyki tzw. heparyny drobnocząsteczkowej lub niefrakcjonowanej. Czas trwania takiej profilaktyki zależny jest od długości okresu unieruchomienia chorego oraz od rodzaju schorzenia, na jakie cierpi.
Odrębne zagadnieniee stanowią wskazania i rodzaj profilaktyki przeciwzakrzepowej, jaką należy stosować u osób zdrowych, przebywających w domu, wykazujących normalną aktywność fizyczną. U tych osób zdarzają się sytuacje życiowe i stany chorobowe, w których ryzyko zakrzepicy również może być zwiększone.
Metody profilaktyki przeciwzakrzepowej
Obecnie znane są trzy sposoby zapobiegania zakrzepicy, stosowane osobno lub łącznie:
- Podawanie leków zmniejszających krzepnięcie krwi
(popularne określenie: leki rozrzedzające krew).
Do leków tych należą:- Leki doustne: acenokumarol i warfaryna
- Heparyna niefrakcjonowana i drobnocząsteczkowa.
- Leczenie uciskowe
Używanie odpowiednio dobranych podkolanówek i pończoch uciskowych lub bandaży elastycznych (w przypadku profilaktyki: podkolanówek, pończoch lub rajstop profilaktycznych, o mniejszej sile ucisku). Odmianą tej metody jest stosowanie tzw. przerywanego ucisku pneumatycznego (PUP). Bardzo ważne jest to, aby materiały uciskowe były stosowane prawidłowo i dobrze dobrane (zobacz: Jak prawidłowo stosować materiały uciskowe).
Ryc. 1. Przerywany ucisk pneumatyczny (PUP) - Aktywność fizyczna
Wczesna aktywność ruchowa (wstanie z łóżka, spacerowania) po zabiegach operacyjnych lub odpowiednia gimnastyka kończyn.
Zapobieganie zakrzepicy w sytuacjach szczególnych
Ciąża
W prawidłowej ciąży kobieta nie obarczona dodatkowymi czynnikami ryzyka powinna pamiętać o regularnej gimnastyce, napinaniu mięśni łydek i zginaniu stóp. Wskazany jest odpoczynek z uniesionymi nogami, a jeśli występują obrzęki łydek - noszenie podkolanówek uciskowych - profilaktycznych i spanie z nogami ułożonymi nieco wyżej.
Jeśli obrzęki są znaczne lub wyraźnie asymetryczne należy zasięgnąć porady lekarza. Noszenie podkolanówek uciskowych wskazane jest również w przypadku obecności wyraźnych żylaków. Co prawda nie stanowią one zagrożenia zakrzepicą żył głębokich, jednak w ciąży mogą się wyraźnie powiększać i bywają przyczyną znacznych dolegliwości.
Kobiety w ciąży, które w przeszłości przebyły zakrzepicę żylną powinny koniecznie o tym fakcie poinformować swojego lekarza, gdyż konieczna może się okazać dodatkowa profilaktyka za pomocą heparyny. Należy również poinformować lekarza o przypadkach zakrzepicy i zatorowości płucnej u członków bliskiej rodziny. Warto również te zagadnienia omówić z lekarzem na etapie planowania ciąży.
Loty samolotami na dalekich trasach, długotrwałe podróże autokarami i samochodami
Aby uniknąć tzw. zespołu klasy ekonomicznej, u osób zdrowych, bez dodatkowych obciążeń zwykle wystarczające jest dobre nawodnienie organizmu przed podróżą, noszenie luźnego ubrania i gimnastyka łydek: zginanie stóp i napinanie mięśni łydek w czasie podróży.
W przypadku podróży samochodem lub autokarem wskazane są przerwy w podróży i energiczny spacer powodujący napinane mięśni łydek, co pobudza odpływ żylny z łydek.
Osoby obarczone czynnikami ryzyka zakrzepicy (np. już kiedyś przebyły zakrzepicę, są otyłe, mają duże żylaki lub chorują na przewlekłe choroby) powinny przed planowaną uzgodnić sposób profilaktyki ze swoim lekarzem, gdyż w ich przypadku celowe może się okazać podanie jednorazowo profilaktycznego zastrzyku z heparyny.
Jak unikać zakrzepicy?
- Utrzymuj prawidłową masę ciała (wskaźnik BMI 18,5–25)
- Dbaj o systematczyną aktywność fizyczną, szczególnie taką, w której pracują mięśnie łydek
- Unikaj pozostawania w bezruchu i długiego siedzenia; w trakcie pracy siedzącej rób przerwy na spacer i zmianę pozycji ciała
- Na czas długich podróży (>4 h) samolotem, autokarem, pociągiem czy samochodem wkładaj luźne ubrania, a w trakcie, o ile to możliwe, rób przerwy, spaceruj lub systematycznie napinaj mięśnie łydek
- Nie dopuść do udwodnienia organizmu
- Dbaj o swoje zdrowie - wykonuj badania okresowe, unikaj stanów zapalnych, lecz te, które się pojawiają
- Informuj swojego lekarza o przypadkach zakrzepicy w rodzinie, szczególnie jeśli planujesz ciążę, antykoncepcję doustną lub hormonalną terapię zastępczą.