Poradnik dla osób przyjmujących doustne leki przeciwkrzepliwe

Ważne praktyczne informacje dla pacjentów leczonych doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi

Aby w pełni zrozumieć zasady i cele leczenia przeciwkrzepliwego za pomocą leków doustnych, warto najpierw zrozumieć, w jaki sposób krzepnie krew (zobacz także: W jaki sposób krzepnie krew).

W przypadku zakrzepicy postępowanie lecznicze przeważnie ma na celu zahamowanie układu krzepnięcia, co zapobiega wytwarzaniu skrzepów, jednocześnie jednak zwiększa skłonność do krwawienia. Niestety nie ma obecnie metod pozwalających wybiórczo zmniejszać skłonność do tworzenia zakrzepów jedynie w wybranych obszarach organizmu - leczenie upośledza cały układ krzepnięcia. Leczenie polegające na rozpuszczaniu skrzeplin, tzw. leczenie fibrynolityczne, stosuje się rzadko i ogranicza się je do ściśle określonych przypadków.

W jakich sytuacjach lekarz zaleca doustne leczenie przeciwzakrzepowe?

Doustne leki przeciwzakrzepowe, zmniejszając krzepliwość krwi, ograniczają ryzyko tworzenia się w naczyniach krwionośnych i sercu szkodliwych skrzeplin (zakrzepów). Leki te bywają także stosowane w celu rozpuszczenia już istniejących skrzeplin.

Najczęściej doustne leki przeciwzakrzepowe stosuje się, aby zapobiec powiększaniu się skrzeplin w zakrzepicy żylnej. Przyjmuje się je również po przebytej zatorowości płucnej oraz w kardiologii - zapobiegawczo w kardiologii u pacjentów z zaburzeniami rytmu serca określanymi jako napadowe i utrwalone migotanie przedsionków. W tych przypadkach celem leczenia jest uniknięcie tworzenia się skrzeplin w jamach serca. Leki te stosuje się również u pacjentów po kardiochirurgicznych zabiegach wszczepienia sztucznych zastawek serca.

Doustne leki przeciwzakrzepowe, częściej niż inne grupy leków, powodują powikłania wymagające pobytu w szpitalu - szczególnie jeżeli nie są stosowane starannie, zgodnie z zaleceniami lekarza. Leki przeciwzakrzepowe są jednak lekami, których często nie da się zastąpić i nierzadko ratują choremu życie. Aby ich stosowanie było skuteczne i bezpieczne, konieczna jest ścisła współpraca pacjenta z lekarzem oraz edukacja chorego i jego bliskich. Ważne jest, aby każda leczona osoba rozumiała, na jakiej zasadzie działają te leki oraz na czym polega laboratoryjne monitorowanie leczenia.

Najczęstsze wskazania do stosowania leków przeciwkrzepliwych:

• leczenie i profilaktyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej i zatorowości płucnej
• zaburzenia rytmu serca (migotanie przedsionków)
• stan po operacjach wszczepienia sztucznych zastawek serca
• obecność przyściennych skrzeplin w jednej z jam serca
• stan po wszczepieniu niektórych protez naczyniowych
• niektóre postaci nadmiernej krzepliwości krwi tzw.trombofilii
• zakrzepica tętnic (najczęściej kończyn dolnych).

Początkowo, zwykle przez 5–10 dni zakrzepicę i zatorowość płucną zwykle leczy się heparyną. Leczenie lekami doustnymi rozpoczyna się jeszcze w trakcie podawania wlewów dożylnych heparyny. Jest to spowodowane przejściowym paradoksalnym działaniem pro-zakrzepowym (nasilającym krzepnięcie) leków doustnych, który niwelowany jest jednoczesnym podawaniem heparyny. Po uzyskaniu pożądanego stopnia zahamowania układu krzepnięcia, co ocenia się na podstawie pomiaru wskaźnika INR heparynę się odstawia i kontynuuje się leczenie lekami doustnymi. Na podstawie pomiarów INR, początkowo częstych (nawet co kilka dni), lekarz dobiera właściwą dawkę leku. Nie można jej ustalić z góry, gdyż każdy chory ma nieco inną wrażliwość, dlatego dawka zawsze jest dobierana indywidualnie. Ilość przyjmowanego dziennie leku również nie musi codziennie być taka sama. Lekarz może zaproponować inne dawkowanie np. w dni parzyste, a inne w dni nieparzyste. Skuteczne leczenie wymaga więc dużej uważności i staranności ze strony pacjenta.

Co to jest wskaźnik INR

Oznaczenie INR wykonuje się zwykle w laboratorium analitycznym, które dysponuje specjalistycznym sprzętem i odczynnikami. W przeszłości oznaczano tzw. czas protrombinowy (PT), którego zakres norm różnił się pomiędzy laboratoriami zależenie od rodzaju użytych odczynników oraz sposobu wykonania oznaczenia. W latach 70 XXw ujednolicono jednak sposób wykonywania oznaczeń i wprowadzono odczynnik referencyjny tzw. tromboplastynę referencyjną, według której dokonuje się kalibracji odczynnika (tromboplastyny), którą dysponuje laboratorium, a która jest niezbędna do oznaczenia zdolności krzepnięcia krwi. Na podstawie wykonanej kalibracji wyznacza się tzw. ISI – międzynarodowy wskaźnik czułości badanej tromboplastyny, tej którą w dalszej pracy stosuje laboratorium. Stosując wskaźnik ISI oznacza się wskaźnik INR - Międzynarodowy współczynnik znormalizowany (ang. International Normalized Ratio) – wystandaryzowany współczynnik czasu protrombinowego, mówiący o zdolności krwi do krzepnięcia. U osób zdrowych i nie stosujących leków przeciwkrzepliwych wynosi on około 1,0 a u osób przyjmujących leki dawki dobiera się tak, by wynosił 2,0-3,0 a w uzasadnionych przypadkach nawet nieco więcej. Taki sposób badania układu krzepnięcia sprawia, że uzyskane wyniki są porównywalne z wynikami uzyskiwanymi w innych laboratoriach. Obecnie leczony pacjent może bez obaw korzystać z laboratoriów na całym świecie i uzyskiwać wiarygodne wyniki pozwalające na skuteczne i bezpieczne ustalanie dawek leków przeciwkrzepliwych.

Pomiar wskaźnika INR

U osób zdrowych, nie przyjmujących leków przeciwkrzepliwych, poziom INR wynosi w przybliżeniu 1 (0,8-1,2). U osób leczonych lekarz tak dobiera dawkę, by wskaźnik INR wzrósł do 2,0-3 - określany jest wówczas jako wskaźnik „terapeutyczny”. W indywidualnych przypadkach może być wyższy, ale o tym decyduje każdorazowo lekarz. Wskaźnik INR powyżej 5 z reguły świadczy o przedawkowaniu leku - wymaga zmniejszenia dawkowania oraz kontaktu z lekarzem. Zbyt niski wskaźnik INR (<2) z kolei świadczy o niedostatecznej dawce leku, co może grozić nawrotem zakrzepicy i wymaga zwiększenia dawkowania.

Częstość pomiaru wskaźnika jest różna. Początkowo, przy rozpoczynaniu leczenia, INR oznacza się często, co kilka dni. Po uzyskaniu zadowalającego poziomu INR oznacza się go coraz rzadziej - co tydzień, następnie co 2 tygodnie, po czym przeważnie co 3–4 tygodnie (pod warunkiem, że jest on stabilny, czyli przepisane dawkowanie leku jest właściwe).

Uwagi praktyczne

Lek należy przyjmować raz dziennie o stałej porze. Jeżeli minęła pora przyjęcia leku, należy go przyjąć jak najszybciej; jeśli do przyjęcia kolejnej dawki zostało niewiele czasu, nie należy przyjmować opuszczonej dawki, tylko następną o zwykłej porze. Nigdy nie należy „sumować” zapomnianych dawek!

Interakcje z innymi lekami i substancjami

Lista leków, które mogą nasilać lub osłabiać działanie leków przeciwkrzepliwych jest bardzo długa i każdorazowo należy się upewnić, czy dany lek można bezpiecznie stosować. Do najpopularniejszych leków nasilających działanie leków przeciwkrzepliwych należą niemal wszystkie popularne leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, jak kwas acetylosaclicylowy (Aspiryna, Enteric, Acard, Polocard), ibuprofen, Voltaren, Mydocalm itp. Jedynym pod tym względem bezpiecznym lekiem jest paracetamol (Apap, Efferalgan), jednak należy zwrócić uwagę na skład preparatów złożonych. Nasilać działanie leków przeciwkrzepliwych mogą również antybiotyki, które stosowane przez dłuższy czas zabijają drobnoustroje bytujące w jelitach człowieka, które są dostarczycielami witaminy K.

Leki przeciwkrzepliwe - preparaty

Doustnymi lekami przeciwkrzepliwymi stosowanymi w Polsce są acenokumarol i warfaryna. Leki te nieznacznie różnią się między sobą m.in. długością działania. Występują one pod różnymi nazwami oraz w różnych dawkach. Chory powinien się zapoznać z ich postaciami i zawsze wiedzieć, jaki preparat i w jakiej dawce stosuje.

Podzielna tabletka warfaryny 5 mg

Podzielna tabletka warfaryny 3 mg

Podzielna tabletka acenokumarolu 4 mg

Noś przy sobie informację o leczeniu

Bardzo dobrym zwyczajem jest noszenie przy sobie (w dokumentach osobistych) informacji o leczeniu przeciwkrzepliwym, nazwie i dawkowaniu stosowanego preparatu oraz prowadzenie starannej dokumentacji kolejnych pomiarów INR. Wykres z kolejnych pomiarów ułatwia lekarzowi dobranie odpowiedniej dawki. Po jakimś czasie pacjent zwykle sam potrafi zmodyfikować dawkowanie, obserwując swój wykres.

Karty leczenia można pobrać poniżej:

Karta do dokumentów [PDF]
Fromularz pomiaru INF [PDF]