Lęk i depresja – dlaczego to ważne u chorych na cukrzycę?

Epidemologia

11% chorujących na cukrzycę spełnia kryteria rozpoznania depresji, a 31% podaje w wywiadzie objawy depresji. Cukrzyca podwaja ryzyko współistniejącej depresji. Według Roya i Lloyda w grupie pacjentów chorych na cukrzycę typu 1 – depresja występuje trzy razy częściej, a wśród chorych na cukrzycę typu 2 – dwa razy częściej niż w populacji ogólnej. Zaburzenia lękowe również są częstsze w tej grupie chorych. Wyższy poziom lęku występuje u chorych na cukrzycę typu 1 niż 2, wynika to być może z bardziej uciążliwego trybu życia.

Główne problemy psychologiczne u chorych na cukrzycę

Do najczęstszych i sprawiających najwięcej trudności terapeutycznych problemów psychologicznych w grupie chorych na cukrzycę należy brak akceptacji diagnozy, jej negowanie i niepewność z niej wynikająca. Może się to różnie manifestować, od obniżonego nastroju, reakcji żałoby po pełnoobjawową depresję. Chorzy niejednokrotnie mówią o strachu przed hipoglikemiami oraz późnymi powikłaniami. Pacjenci doświadczający objawów hipoglikemii, chcąc ich uniknąć, mają zdecydowanie gorszą kontrolę glikemii.

Najczęstszymi zaburzeniami lękowymi u diabetyków są: zespół lęku panicznego (niespodziewanie nawracające napady paniki), lęk uogólniony (wolno narastający lęk przed codziennymi kłopotami i zdarzeniami), fobia społeczna (lęk przed ludźmi) agorafobia (lęk przed otwartą przestrzenią). Innym istotnym problemem mogą być zachowania nerwicowe, na przykład zbyt częste lub rzadkie pomiary glikemii. Niejednokrotnie chorzy skarżą się na obsesyjne myśli o przestrzeganiu diety lub wkłuciach.

Czynniki ryzyka depresji u chorych na cukrzycę

Czynniki ryzyka rozwoju zaburzeń lękowych oraz depresyjnych u osób chorych na cukrzycę nie zostały dotychczas jednoznacznie określone. Wymienia się: młody wiek, złą sytuację materialną, niski poziom edukacji, złą kontrolę glikemii, czas trwania choroby, wolny stan cywilny, niepomyślne wydarzenia z dzieciństwa oraz negatywne doświadczenia życiowe. Jak wynika z badań, mężczyźni częściej doświadczają lęku, a kobiety depresji, co może wynikać z obawy przed przekazaniem choroby dzieciom i konieczności rygorystycznej kontroli glikemii w czasie ciąży.

Kiedy warto poprosić o konsultację psychiatryczną?

Lekarz rodzinny czy diabetolog powinien brać pod uwagę poradę psychiatryczną u każdego chorego na cukrzycę, u którego obserwuje obniżony nastrój. Może to być początek zaburzeń lękowych lub depresyjnych, które najczęściej związane są z objawami hiperglikemii oraz działaniami niepożądanymi leków. Małe BMI powinno nasuwać podejrzenie zaburzeń odżywiania się. Niechęć do rozpoczęcia insulinoterapii może wskazywać na igłofobię lub strach przed insuliną. Przetrwałe suboptymalne wyrównanie również może być „czerwoną flagą”, która powinna skłonić do skierowania pacjenta do poradni zdrowia psychicznego. Powtarzające się hospitalizacje z powodu kwasicy ketonowej czy hipoglikemii mogą także wiązać się z zaburzeniami psychicznymi.

Postępowanie w depresji i lęku u chorych na cukrzycę

Wczesna interwencja psychologiczna jest podstawowym elementem terapii zaburzeń psychicznych u chorych na cukrzycę. Szczególnie zaleca się terapię kognitywno-behawioralną, która nie tylko poprawia stan psychiczny chorego, ale daje także szansę na lepszą kontrolę glikemii. Dowiedziono, że wsparcie społeczne najistotniejsze jest u młodych dorosłych chorych na cukrzycę typu 1, obserwowano nawet zmniejszenie nasilenia depresji i poprawę dobrostanu psychicznego u pacjentów po tego rodzaju interwencji.

Faramkoterapia jest kolejnym narzędziem w walce z zaburzeniami emocjonalnym u chorych na cukrzycę.

Nie należy zapominać o odpowiedniej edukacji zdrowotnej, dzięki której zmniejsza się poziom lęku, poczucie inwalidztwa oraz ograniczenia stylu życia. Zespół edukatorów powinien składać się z lekarza, pielęgniarki oraz psychologa lub psychiatry. W ostatnich latach w USA czy Wielkiej Brytanii doceniono nowoczesne, zintegrowane modele opieki nad chorym na cukrzycę, dowiedziono bowiem, że dzięki nim poprawia się zarówno stan psychiczny, jak i kondycja fizyczna pacjenta.

Dlaczego tak ważne jest postawienie podwójnej diagnozy – cukrzyca ze współistniejącą depresją lub zaburzeniami lękowymi?

Aż 1/3 chorych na cukrzycę ma psychologiczne lub społeczne problemy, które upośledzają ich zdolność do samokontroli i aktywnego udziału w procesie leczenia. Jak pokazują badania, pacjenci ci rzadziej przestrzegają zaleceń lekarskich, gorsze jest u nich wyrównanie metaboliczne oraz rozwija się więcej powikłań.

Przebieg depresji u chorych na cukrzycę jest cięższy, częstsze nawroty, zwłaszcza w grupie pacjentów z rozchwianą cukrzycą, dlatego tylko wczesne rozpoznanie, interwencja psychologiczna oraz ewentualne leczenie psychiatryczne mogą poprawić komfort życia pacjenta oraz efekty leczenia.