PSA (prostate-specific antigen) to enzym produkowany przez gruczoł krokowy. Zwiększone stężenie PSA najczęściej jest spowodowane łagodnym rozrostem gruczołu krokowego, ale może też się wiązać z rakiem. Normy stężenia PSA są różne w zależności od wieku.
Co to jest PSA?
PSA (prostate-specific antigen) jest enzymem produkowanym jedynie przez gruczoł krokowy. Występuje w jego komórkach, przez które jest wydzielany do płynu nasiennego, stąd jego małe stężenie we krwi. Z wiekiem to stężenie zwiększa się, co jest zjawiskiem normalnym. PSA jest ważnym badaniem, które można wykorzystywać w diagnostyce raka gruczołu krokowego. Bardzo duże stężenie PSA może się wiązać z rakiem gruczołu krokowego. Należy jednak pamiętać, że zwiększone stężenie PSA nie zawsze oznacza raka i może być skutkiem wielu banalnych i nieszkodliwych przyczyn.
Wskazania do badania stężenia PSA
Zwykle lekarz kieruje na badanie stężenia PSA, jeśli podejrzewa u pacjenta chorobę gruczołu krokowego, tzn. jeśli występują u niego, np.:
- objawy powiększenia stercza, czyli prostaty (np. trudności w oddawaniu moczu)
- krwiomocz
- ból krocza i podbrzusza.
Badanie to można wykonać także u mężczyzn po operacji usunięcia gruczołu krokowego.
Oznaczenie stężenia PSA wykonuje się także przy podejrzeniu raka. Część ekspertów uważa, że należy je wykonywać jako badanie przesiewowe, czyli wykonywane u osób zdrowych, w celu wczesnego wykrycia raka gruczołu krokowego.
Uznaje się, że badanie PSA należy wykonać u mężczyzn o zwiększonym ryzyku zachorowania na raka gruczołu krokowego, czyli:
- u każdego mężczyzny po 50. roku życia
- po 45. roku życia – jeśli występuje rodzinna historia raka gruczołu krokowego (tzn. nowotwór ten występuje lub występował u dziadka, ojca, brata)
- po 40. roku życia – jeśli mężczyźni są nosicielami mutacji genu BRCA2.
Zasadność wykonania badania PSA należy omówić z lekarzem. Należy pamiętać o tym, że badania wykonuje się wtedy, kiedy ich wynik wpływa na dalsze postępowanie i ma przynieść pacjentowi korzyść.
Przeciwwskazania do badania PSA
Do oznaczenia stężenia PSA wystarcza pobranie niewielkiej ilości krwi, dlatego nie ma przeciwwskazań do wykonania tego badania.
Przygotowanie do badania PSA
Badanie stężenia PSA nie wymaga specjalnych przygotowań. Na 48 godzin przed badaniem należy unikać sytuacji, które mogą wpłynąć na wiarygodność wyniku badania – ejakulacji, jazdy na rowerze.
PSA - norma
Nie ma uniwersalnych norm stężenia PSA we krwi, wyniki mogą się różnić w zależności od metody.
Można przyjąć następujące normy w zależności od wieku mężczyzny:
- 40–49 lat – 0–2,5 ng/ml
- 50–59 lat – 0–3,5 ng/ml
- 60–69 lat – 0–4,5 ng/ml
- 70–79 lat – 0–6,5 ng/ml.
Zwiększone stężenie PSA - przyczyny
Przyczyny zwiększonego stężenia PSA:
- łagodny przerost prostaty – jest to najczęstsza przyczyna
- uraz prostaty, np. przebyte badanie per rectum lub wcześniejsza jazda na rowerze
- ejakulacja
- zapalenie prostaty przewlekłe i ostre
- rak prostaty
- stan po cewnikowaniu pęcherza moczowego.
Kontrowersje związane z wykonywaniem badania stężenia PSA
Z badaniem stężenia PSA wiążą się kontrowersje.
Po pierwsze, badanie stężenia PSA czasami daje wyniki „fałszywie dodatnie”. Oznacza to, że ich wynik (wysoki) sugeruje nieprawidłowości (raka), gdy w rzeczywistości ich nie ma. Może to prowadzić do niepotrzebnego stresu u pacjenta i wykonywania dalszych badań, czasem inwazyjnych, takich jak biopsja gruczołu krokowego.
Po drugie, jeśli wynik stężenia PSA prowadzi do wykrycia raka gruczołu krokowego, czasem nie wiadomo, czy diagnoza przyniesie pacjentowi korzyść czy nie. Rak gruczołu krokowego często rośnie bardzo powoli i występuje u mężczyzn w zaawansowanym wieku, co oznacza, że podjęcie leczenia może przynieść więcej szkody niż pożytku, ponieważ pacjent wcześniej zmarłby z innych powodów niż rak gruczołu krokowego doszedł do stadium, które wpłynęłoby niekorzystnie na jego życie. Należy pamiętać, że leczenie przeciwnowotworowe może powodować powikłania.
Dlatego też decyzję o wykonaniu badania należy podjąć wspólnie z lekarzem po przedyskutowaniu korzyści i ewentualnych niekorzystnych skutków, które mogą się wiązać z wykonaniem badania stężenia PSA.