Co to jest przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego (prostaty) i jakie są jego przyczyny?
Gruczoł krokowy (inne nazwy: prostata, stercz) jest narządem występującym u mężczyzn. Ma kształt i wielkość orzecha włoskiego. Znajduje się tuż pod pęcherzem moczowym, otaczając cewkę moczową. Produkuje specjalny płyn, który jest ważnym składnikiem nasienia (spermy).
Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego rozpoznaje się, gdy objawy zapalenia stercza utrzymują się dłużej niż 3 miesiące.
Najczęstsza postać choroby nie jest wynikiem zakażenia (niebakteryjne przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego) i określana jest terminem „zespół przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu w miednicy”. Przyczyny tej postaci przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego nie są w pełni poznane. Spośród wielu możliwych przyczyn wymienia się stres, zaburzenia psychiczno-emocjonalne, zaburzenia hormonalne oraz zaburzenia autoimmunologiczne.
Rzadziej przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego może być spowodowane przewlekłym zakażeniem bakteryjnym (przewlekłe bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego). Najczęstszą przyczyną są bakterie Gram-ujemne, takie jak Escherichia coli (przyczyna w 80% przypadków), Klebsiella lub Proteus. Bakterie z okolicy ujścia cewki moczowej mogą wnikać do tkanek stercza, przemieszczając się w świetle cewki moczowej, albo do zakażenia gruczołu krokowego może dochodzić w wyniku wcześniejszego zakażenia układu moczowego (bakterie pochodzą z zakażonego moczu). Zwykle u mężczyzn z tą postacią przewlekłego zapalenia stercza występują nawracające zakażenia układu moczowego i zapalenie stercza jest wywołane tymi samymi bakteriami, co zakażenie układu moczowego.
Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego nie jest chorobą przenoszoną drogą płciową, dlatego nie ma potrzeby zbierania wywiadów dotyczących partnerów seksualnych, gdyż nie są oni narażeni na zakażenie, jak również nie stanowią źródła zakażenia.
Jak często występuje przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego?
Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego jest bardzo częstą chorobą i szacuje się, że występuje u 20% mężczyzn w jakimś okresie ich życia (niektóre dane wskazują, że może to być nawet 50%). Najczęściej dotyczy mężczyzn w wieku 35–50 lat. Bakteryjne przewlekłe zapalenie stercza to ok. 5–10% wszystkich przypadków. Ponad 90% przypadków to zespół przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu w miednicy.
Jak się objawia przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego?
Przewlekłe bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego przebiega z okresami zaostrzeń (nasilenie objawów) oraz remisji (znaczne zmniejszenie dolegliwości). W okresie zaostrzenia występują miejscowe objawy typowe dla ostrego zapalenia stercza. Jest to ból odczuwany zwykle w kroczu, u nasady członka, w okolicy odbytu, niekiedy nad spojeniem łonowym, a nawet w krzyżach. Ból może promieniować do członka i moszny. Bolesne może być oddawanie moczu i stolca. Mogą występować objawy zakażenia układu moczowego takie jak częste parcie na mocz, bolesne parcie na mocz, pieczenie lub ból w cewce moczowej podczas mikcji, trudności w oddawaniu moczu.
Zwykle nie ma gorączki oraz innych ogólnych objawów zakażenia. W okresach pomiędzy zaostrzeniami zwykle również odczuwany jest przewlekły ból, jednak o znacznie mniejszym nasileniu, a także mogą wystąpić łagodne dolegliwości dyzuryczne (częstsze parcie na mocz, nagła potrzeba oddania moczu). Podczas badania palcem gruczoł krokowy jest tkliwy, a w okresie zaostrzenia bardzo bolesny.
W zespole przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu w miednicy głównym objawem jest również ból o charakterze i lokalizacji, jak w bakteryjnym zapaleniu gruczołu krokowego, tj. ból odczuwany zwykle w kroczu, u nasady członka, w okolicy odbytu, niekiedy nad spojeniem łonowym lub w krzyżach. Ból może promieniować do członka i moszny.
Inne dolegliwości, które mogą towarzyszyć temu bólowi to: ból lub pieczenie podczas oddawania moczu, ból lub dyskomfort po wytrysku nasienia, ból w pachwinach, pieczenie lub ból cewki moczowej, uczucie niecałkowitego opróżniania pęcherza, zmniejszenie popędu płciowego. Niektórzy mężczyźni z tą postacią zapalenia stercza zgłaszają okresowo obecność krwi w nasieniu lub w moczu. U części pacjentów występują również objawy ogólne w postaci uczucia stałego zmęczenia oraz bólu wielu okolic ciała. Podczas badania palcem gruczoł krokowy może być tkliwy, jednak u części mężczyzn z tą postacią przewlekłego zapalenia stercza nie stwierdza się nieprawidłowości podczas badania gruczołu krokowego przez odbytnicę.
Niebakteryjne przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego może również przebiegać bez objawów i dolegliwości i jest rozpoznawane na podstawie nieprawidłowych wyników badań (zwiększone stężenie PSA) po wykluczeniu innych chorób stercza, przede wszystkim raka.
Co robić w razie wystąpienia objawów przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego?
Wystąpienie objawów (np. krew w nasieniu lub moczu) i dolegliwości (ból, zaburzenia oddawania moczu) powinno być powodem niezwłocznego zgłoszenia się do lekarza, gdyż konieczna jest diagnostyka w celu wykluczenia groźnych przyczyn, takich jak rak stercza lub rak pęcherza moczowego.
Dolegliwości spowodowane zapaleniem gruczołu krokowego są bardzo uciążliwe i zwykle mężczyźni szukają pomocy lekarskiej.
Jak lekarz ustala diagnozę objawów przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego?
Zgłaszane przez mężczyznę dolegliwości wskazują na przyczynę w obrębie układu moczowo-płciowego i zapalenie gruczołu krokowego stanowi jedną z możliwych przyczyn. Jeżeli stercz podczas badania palcem przez odbytnicę jest tkliwy lub bolesny, lekarz podejrzewa bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego, zwłaszcza jeżeli jednocześnie objawy wskazują na zakażenie układu moczowego.
Wykonuje się ogólne badanie moczu i posiew moczu. Jeżeli wyniki potwierdzają zakażenie układu moczowego (wynik posiewu moczu jest dodatni), wykonuje się dalsze badania w celu wykluczenia nieprawidłowości układu moczowego. Zwykle pierwszym badaniem jest USG układu moczowego (nerek, pęcherza moczowego wypełnionego oraz po opróżnieniu). Konieczne mogą być dalsze badania obrazowe (np. urografia, TK jamy brzusznej lub miednicy), endoskopowe (cystoskopia, uretroskopia) lub czynnościowe (uroflometria, badanie urodynamiczne).
Jeżeli wynik posiewu moczu jest ujemny i nie stwierdzono nieprawidłowości w układzie moczowo-płciowym, które byłyby przyczyną dolegliwości, pobiera się do badania wydzielinę gruczołu krokowego. W tym celu lekarz palcem (jak podczas badania przezodbytniczego stercza) masuje gruczoł krokowy przez około minutę, aby uzyskać wypływającą z cewki moczowej wydzielinę gruczołu krokowego. Wydzielina jest badana pod mikroskopem oraz wykonuje się posiew na obecność bakterii. Widoczna pod mikroskopem nieprawidłowo duża liczba leukocytów potwierdza stan zapalny gruczołu krokowego. Dodatni wynik posiewu wydzieliny stercza potwierdza obecność bakteryjnego zapalenia gruczołu krokowego. Inny sposób wykrywania bakteryjnego zakażenia stercza polega na wykonaniu posiewu dwóch próbek moczu. Pierwsza próbka pochodzi standardowo ze środkowego strumienia, a drugą próbkę pobiera się z moczu oddanego tuż po masażu stercza.
Liczba bakterii w drugiej próbce większa o 100 CFU/ml świadczy o bakteryjnym zapaleniu stercza. Eksperci uważają, że posiew nasienia jest nieprzydatny do rozpoznania zapalenia gruczołu krokowego i nie zalecają jego wykonywania. W niektórych sytuacjach (np. obecność krwi w nasieniu, stale zwiększona liczba leukocytów w moczu) urolog może podejrzewać gruźlicę układu moczowo-płciowego i zlecić badania w tym kierunku.
Zwykle wykonuje się również oznaczenie stężenia PSA we krwi. W zapaleniu stercza wynik często jest powyżej normy. Badanie należy powtórzyć po zakończeniu leczenia antybiotykiem przez 4–6 tygodni i ustąpieniu dolegliwości (nie wcześniej niż po upływie 3 mies. od zakończenia leczenia, aby wynik był wiarygodny). Wynik w normie świadczy o tym, że przyczyną poprzedniego nieprawidłowego wyniku było zapalenie stercza.
Jeżeli po wykonaniu wyżej wymienionych badań nie znaleziono innej przyczyny dolegliwości oraz nie potwierdzono bakteryjnego zakażenia stercza, wstępnie rozpoznaje się zespół przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu w miednicy. Jeżeli stężenie PSA we krwi jest powyżej normy, urolog może zaproponować wykonanie biopsji stercza w celu wykluczenia raka gruczołu krokowego. W przypadku mężczyzn o zwiększonym ryzyku chorób przenoszonych drogą płciową (jak rzeżączka, zakażenie chlamydiami, zakażenie rzęsistkiem pochwowym) wykonuje się badania (posiew moczu, posiew wydzieliny z cewki moczowej, wymaz z cewki moczowej) w celu ich wykluczenia.
Jakie są sposoby leczenia przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego?
Antybiotyki
Jeżeli wyniki badań potwierdzają lub wskazują na bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego, leczenie polega na przedłużonym (zwykle 6–8 tyg., nie krócej niż 4 tyg.) doustnym stosowaniu antybiotyku. Typowo stosowane w tym przypadku leki to antybiotyki z grupy fluorochinolonów lub sulfametoksazol+trimetoprim, rzadziej inny antybiotyk dobrany na podstawie wyniku posiewu wydzieliny stercza.
W przypadku mężczyzn o zwiększonym ryzyku chorób przenoszonych drogą płciową (np. liczni partnerzy seksualni, stosunki płciowe z różnymi partnerami bez zabezpieczenia prezerwatywą) często w pierwszej kolejności lekarz zaleca ofloksacynę, gdyż antybiotyk ten jest również skuteczny w przypadku zakażeń przenoszonych drogą płciową (rzeżączka, zakażenie chlamydiami). Leczenie antybiotykiem należy stosować co najmniej przez 4 tygodnie, nawet jeżeli dolegliwości ustąpią szybciej. Jeżeli dolegliwości nie ustąpiły całkowicie (chociaż jest poprawa) po 6 tygodniach leczenia antybiotykiem, lekarz zwykle zaleca dalsze jego stosowanie do 8, a nawet 12 tygodni.
Jeżeli leczenie antybiotykiem prowadzi do ustąpienia dolegliwości, ale objawy za każdym razem szybko wracają po zakończeniu leczenia, skuteczne może być przewlekłe codzienne przyjmowanie małej dawki leku przeciwbakteryjnego.
Leki wspomagające
Poza antybiotykiem lekarz zwykle zaleca, zwłaszcza w pierwszym okresie leczenia, lek przeciwzapalny i przeciwbólowy (np. ibuprofen, naproksen), w czopkach lub tabletkach. Często, zwłaszcza u starszych mężczyzn, zaleca się również leki poprawiające odpływ moczu z pęcherza (np. doksazosyna, tamsulozyna, alfuzosyna) lub finasteryd, lek zmniejszający wielkość gruczołu krokowego.
Leczenie chirurgiczne
Bakteryjne przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego leczy się antybiotykami, jednak w niektórych sytuacjach urolog może uważać, że istnieją wskazania do przezcewkowej resekcji stercza. Tak może być, gdy badania wykażą obecność kamieni sterczowych (drobnych uwapnionych złogów w kanalikach gruczołów stercza), które są rezerwuarem bakterii. Drugim wskazaniem może być sytuacja, gdy objawy zapalenia stercza każdorazowo nawracają wkrótce po zakończeniu leczenia antybiotykiem. Przyjmuje się wówczas, że w gruczole krokowym istnieje ognisko przewlekłego zakażenia bakteryjnego, którego nie można wyleczyć antybiotykami i usunięcie go metodą chirurgiczną zapobiegnie dalszym nawrotom bakteryjnego zapalenia gruczołu krokowego.
Zmiany zachowań i diety
Zwykle lekarz zaleca mężczyznom z przewlekłym zapaleniem gruczołu krokowego, aby unikali sytuacji związanych z uciskiem krocza, w których stercz ulega mechanicznemu podrażnieniu (np. jazda na rowerze, jazda konna). Niektórzy eksperci uważają, że należy unikać ostrych pokarmów, ograniczyć spożywanie kofeiny, alkoholu, syntetycznych napojów gazowanych (np. coca-cola) oraz zaprzestać palenia tytoniu. W celu zmniejszenia dolegliwości bólowych można spróbować stosować nasiadówki w ciepłej wodzie.
Ejakulacje lecznicze i masaż stercza
Niektórzy eksperci uważają, że częste ejakulacje (nie rzadziej niż co 3 dni) przynoszą korzyść w przewlekłym zapaleniu gruczołu krokowego, gdyż pobudzają przepływ wydzieliny w kanalikach gruczołów stercza. Niektórzy urolodzy w tym celu wykonują w odstępach czasu masaż gruczołu krokowego. Zabieg ten polega na dość mocnym uciskaniu palcem całej powierzchni stercza w kierunku od krawędzi bocznych do środka, co może na jakiś czas zmniejszyć nasilenie dolegliwości bólowych u niektórych mężczyzn.
Leczenie zespołu przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu w miednicy jest z zasady trudne, gdyż nie jest znana przyczyna tego zaburzenia. Choroba dotyczy wielu mężczyzn (jest to 90% wszystkich przypadków przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego) i często w znacznym stopniu upośledza ich jakość życia. W różnych okresach dolegliwości mogą nasilać się bez oczywistej przyczyny oraz ustępować samoistnie bez leczenia. Szukając pomocy, mężczyźni zgłaszają się po pomoc do kolejnych lekarzy, głównie urologów. Pomimo że badania nie wykazały obecności bakteryjnego zakażenia stercza, zwykle w pierwszej kolejności lekarz zaleca leczenie antybiotykiem, podejrzewając, że może to jednak być bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego, a wyniki posiewów były fałszywie ujemne. Postępowanie takie jest zalecane przez zdecydowaną większość ekspertów i w części przypadków uzyskuje się ustąpienie dolegliwości.
Zwykle zaleca się modyfikacje stylu życia przedstawione wyżej w zakresie unikania pewnych zachowań mogących prowadzić do mechanicznego drażnienia stercza (np. jazda na rowerze, jazda konna) oraz unikania pewnych produktów i napojów oraz zaprzestania palenia tytoniu. Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu leków, tzw. alfa-blokerów, poprawiające odpływ moczu z pęcherza (np. doksazosyna, tamsulozyna, alfuzosyna) lub finasterydu, leku zmniejszającego wielkość gruczołu krokowego. W celu zmniejszenia dolegliwości bólowych stosuje się leki przeciwzapalne i przeciwbólowe (np. ibuprofen, naproksen), często w czopkach, oraz nasiadówki w ciepłej wodzie.
W leczeniu zespołu przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu w miednicy stosuje się jeszcze takie metody, jak: akupunktura, elektroakupunktura, stymulacja nerwów, wstrzyknięcia toksyny botulinowej (botoksu), leki przeciwdepresyjne lub stosowane w leczeniu padaczki, leki rozluźniające mięśnie, psychoterapię, różne techniki treningu behawioralnego, techniki relaksacyjne, częste, regularne ejakulacje, resekcję gruczołu krokowego (tylko w przypadkach bardzo nasilonych dolegliwości, gdy inne sposoby leczenia były nieskuteczne.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego?
W przypadku bakteryjnego przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego trwałe wyleczenie uzyskuje się u około 50–60% mężczyzn. U pozostałych choroba nawraca po jakimś czasie, a niekiedy występują liczne nawroty w ciągu roku.
Całkowite wyleczenie w zespole przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu w miednicy uzyskuje się rzadziej, niż w zapaleniu bakteryjnym. Natomiast w przypadku tej postaci choroby zdarza się, że dolegliwości ustępują samoistnie i trwale.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego?
Gdy objawy ze strony układu moczowo-płciowego utrzymują się po zakończeniu leczenia antybiotykiem, konieczna jest dalsza ocena przez urologa w celu wykluczenia przyczyny leżącej u podłoża zapalenia stercza, takiej jak przeszkoda w odpływie moczu z pęcherza. Po zakończeniu leczenia antybiotykiem lekarz może zlecić wykonanie kontrolnego posiewu wydzieliny stercza lub moczu pobranego po masażu stercza. Jeżeli stężenie PSA we krwi było nieprawidłowo duże, należy wykonać badanie kontrolne (nie wcześniej niż 3 mies. po zakończeniu leczenia zapalenia stercza). Gdy wynik tego oznaczenia jest również nieprawidłowy, konieczne mogą być dalsze badania, zwłaszcza w celu wykluczenia raka gruczołu krokowego.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego?
Bakteryjne przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego może być powikłaniem zakażenia układu moczowego, zwłaszcza gdy występuje przeszkoda w odpływie moczu z pęcherza. Skuteczne leczenie tych zaburzeń prowadzi do uniknięcia części przypadków zapalenia stercza. Innym czynnikiem ryzyka są zakażenia przenoszone drogą płciową, a unikanie ryzykownych zachowań seksualnych pozwala uniknąć części zachorowań. Skuteczne, tzn. odpowiednio długie, leczenie aktualnego epizodu bakteryjnego zapalenia stercza jest najpewniejszym sposobem uniknięcia nawrotu choroby w bliskiej przyszłości.
Przyczyny zespołu przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu w miednicy są niejasne, dlatego nie są znane pewne sposoby zapobiegania tej chorobie. Wydaje się, że stany przewlekłego stresu sprzyjają wystąpieniu tego zespołu, dlatego ich unikanie może być sposobem zapobiegania części przypadków tej postaci zapalenia stercza.
