×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Łagodny przerost prostaty (stercza, gruczołu krokowego): przyczyny, objawy i leczenie

Co to jest prostata? Kiedy występuje przerost gruczołu krokowego? Na czym polega leczenie przerostu gruczołu krokowego?

Co to jest prostata?

Prostata jest narządem występującym u mężczyzn. Prawidłowy termin anatomiczny i medyczny to „gruczoł krokowy”. Rzadziej stosowana nazwa to „stercz”. Prawidłowy narząd ma kształt i wielkość orzecha włoskiego. Znajduje się tuż pod pęcherzem moczowym, otaczając cewkę moczową. Produkuje specjalny płyn, który jest ważnym składnikiem nasienia (spermy).

Łagodny przerost gruczołu krokowego: przyczyny

Po ok. 45.–50. roku życia gruczoł krokowy stopniowo powiększa się, co powszechnie nazywa się terminem „przerost”. Prawidłowy termin medyczny to „łagodny rozrost stercza”, co oznacza, że zaburzenie nie ma charakteru nowotworu złośliwego (jest „łagodne”). U części mężczyzn jest to przyczyna zaburzeń w oddawaniu moczu. Nieznane są dokładne przyczyny tego procesu, ale wiadomo, że ważną rolę odgrywa męski hormon, testosteron.

Wymiary prostaty

U mężczyzny poniżej 50. roku życia przeciętne wymiary prostaty podane w milimetrach to 44x32x38, a przeciętna objętość gruczołu to 28 cm3, natomiast po 60. roku życia przeciętne wymiary to 47x34x41 mm, a objętość to 35 cm3.

Jak często występuje łagodny przerost gruczołu krokowego?

Powiększenie gruczołu krokowego stwierdza się u ok. 80% mężczyzn w wieku 75 lat, ale objawy, czyli zaburzenia w oddawaniu moczu, występują tylko u ok. 50% mężczyzn w tym wieku.

Objawy łagodnego przerostu gruczołu krokowego

Powiększający się gruczoł krokowy (prostata) powoduje zwężenie cewki moczowej, która przebiega przez jego środek , co prowadzi do zaburzeń przepływu moczu podczas wydalania z pęcherza.

Prostata - infografika
Ryc. 1. Gruczoł krokowy prawidłowy (po lewej) i powiększony (po prawej)

Typowe objawy to:

  • słaby strumień moczu (co powoduje, że opróżnianie pęcherza trwa dłużej)
  • słabnięcie strumienia moczu pod koniec mikcji, kiedy mocz może wypływać tylko kroplami
  • zwłoka w wypływie moczu, który rozpoczyna się dopiero po chwili (konieczność odczekania zanim pojawi się strumień moczu)
  • uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza.

Mogą również występować objawy podrażnienia pęcherza przez powiększony gruczoł krokowy:

  • częste oddawanie moczu (częstsze niż zwykle), zarówno w dzień, jak i w nocy
  • konieczność natychmiastowego oddania moczu, tzw. naglące parcie na mocz.

Powodują one szczególną uciążliwość w życiu codziennym.

Początkowo objawy są niewielkie, jednak z czasem, w ciągu miesięcy lub lat, często się nasilają. W niektórych przypadkach, zwykle u mężczyzn dotychczas nieleczonych lub tych mężczyzn, którzy przerwali leczenie, dochodzi do poważnego powikłania, w postaci zatrzymania moczu.

Zatrzymanie moczu może być:

  • całkowite, gdy ma miejsce zupełny brak odpływu moczu z pęcherza. Pęcherz ulega rozciąganiu i powiększeniu, co może być przyczyną bólu w dole brzucha, początkowo silnego, z czasem słabnącego i ustępującego. Taką sytuację zwykle szybko zauważa mężczyzna samodzielny lub osoba opiekująca się mężczyzną zniedołężniałym, co jest powodem szukania pomocy medycznej
  • częściowe, gdy tylko część moczu odpływa z pęcherza, który jest stale wypełniony moczem i zwykle powiększony. Taka sytuacja może trwać tygodniami lub miesiącami, nie powodując dolegliwości bólowych i mężczyzna nie szuka pomocy medycznej. W niektórych przypadkach mocz może wypływać w sposób niekontrolowany, powodując tzw. nietrzymanie moczu z przepełnienia.
  • długo trwające częściowe zatrzymanie moczu może być przyczyną utrudnienia odpływu moczu z nerek, co prowadzi do rozwoju nefropatii zaporowej. Częstym powikłaniem jest zakażenie układu moczowego.

Co robić w razie wystąpienia problemów z oddawaniem moczu?

W przypadku wystąpienia trudności w oddawaniu moczu, nietrzymania moczu lub krwiomoczu należy zgłosić się do lekarza POZ lub do poradni urologicznej, jeżeli jest się jej pacjentem. Nagłe całkowite zatrzymanie moczu wymaga pilnego leczenia i trzeba niezwłocznie zgłosić się do czynnego punktu pomocy lekarskiej, np. na szpitalny oddział ratunkowy, do ambulatorium pogotowania ratunkowego, gabinetu urologicznego lub POZ. Gdy niemożliwe jest samodzielne zgłoszenie się do lekarza, należy wezwać zespół ratownictwa medycznego.

Łagodny przerost gruczołu krokowego: diagnoza

Lekarz podejrzewa przerost gruczołu krokowego na podstawie typowych problemów z oddawaniem moczu.

gruczoł krokowy badanie per rectum  - infografika
Ryc. 2. Badanie per rectum gruczołu krokowego

Wielkość oraz inne cechy gruczołu krokowego ocenia, badając gruczoł palcem wprowadzonym do odbytnicy (tzw. badanie per rectum, zob. ryc. 2.). Ponadto zleca wykonanie badania ogólnego moczu oraz pomiar stężenia we krwi swoistego antygenu sterczowego (PSA). Wielkość gruczołu krokowego można dokładniej ocenić, wykonując badanie USG, gdy pęcherz jest dobrze wypełniony moczem.

Właściwym specjalistą w przypadku chorób gruczołu krokowego jest urolog. W zależności od rodzaju oraz nasilenia objawów decyduje on o konieczności dokładniejszych badań diagnostycznych, takich jak badania czynnościowe (badanie urodynamiczne) lub cystoskopia (wziernikowanie pęcherza moczowego).

Łagodny przerost gruczołu krokowego: leczenie

W zależności od nasilenia zaburzeń oddawania moczu i rodzaju objawów wystarczające mogą być zmiany stylu życia lub konieczne będzie przyjmowanie leków albo leczenie chirurgiczne (zabieg urologiczny w celu zmniejszenia przeszkody w odpływie moczu z pęcherza).

Zmiany stylu życia mogą dawać dużą poprawę i być wystarczające, gdy objawy są łagodne. Obejmują one zaprzestanie palenia tytoniu i ograniczenie spożycia kofeiny (nikotyna i kofeina podrażniają pęcherz moczowy), ograniczenie wypijanych płynów w niektórych sytuacjach (np. przed ważnym spotkaniem, przed wyjściem do kina, teatru, przed snem), dwukrotne oddanie moczu w odstępie kilku minut pozwala lepiej opróżnić pęcherz i wydłużyć czas pomiędzy mikcjami. Przynajmniej raz w roku konieczna jest ocena lekarska.

Gdy zaburzenia oddawania moczu są bardziej nasilone lub objawy bardziej dokuczliwe, lekarz może zlecić przyjmowanie leków w celu ułatwienia odpływu moczu z pęcherza poprzez rozluźnienie mięśni dróg moczowych (alfa-blokery, np. doksazosyna, alfuzosyna, tamsulozyna) lub w celu zmniejszenia stercza (inhibitory 5 alfa-reduktazy, np. finasteryd). W przypadku przyjmowania alfa-blokera poprawa może być odczuwalna już po paru dniach, jednak pełny efekt występuje dopiero po ok. 4–6 tygodniach. Efekt działania finasterydu w postaci zmniejszenia prostaty i zmniejszenia objawów zwykle widoczny jest dopiero po ok. 6 miesiącach leczenia. Istnieje wiele reklamowanych, dostępnych bez recepty, roślinnych preparatów do stosowania w przeroście stercza, jednak nie ma mocnych dowodów naukowych na ich skuteczność i nie należy na własną rękę zastępować nimi leków zaleconych przez lekarza.

Łagodny przerost gruczołu krokowego: leczenie chirurgiczne

Wskazanie do leczenia chirurgicznego to nasilone i bardzo uciążliwe objawy lub brak poprawy w trakcie leczenia farmakologicznego. Dotyczy to ok. 20–25% mężczyzn leczonych z powodu przerostu gruczołu krokowego. Pozostałe wskazania to: kamica pęcherza moczowego, nawracający krwiomocz, nawracające zakażenia układu moczowego.

Celem leczenia jest przywrócenie odpływu moczu z pęcherza poprzez usunięcie tylko centralnej części gruczołu krokowego, co prowadzi do powstania odpowiednio szerokiego kanału.

Leczenie chirurgiczne polega na usunięciu nadmiaru tkanki gruczołu krokowego. W zależności od techniki można to zrobić, wycinając i usuwając na zewnątrz, niszcząc lub uciskając tkankę gruczołu krokowego. Wybór techniki zależy od lekarza, dostępnych dla niego technik i doświadczenia w posługiwaniu się nimi oraz od warunków anatomicznych, przede wszystkim wielkości gruczołu krokowego oraz czy wpukla się do pęcherza. Dlatego przed leczeniem chirurgicznym wykonuje się badania obrazowe (USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) i endoskopowe (cystoskopia).

Najczęściej stosowane techniki chirurgiczne w celu usunięcia tkanek gruczołu krokowego zaciskających cewkę moczową to:

  • TURP, czyli przezcewkowe częściowe usunięcie gruczołu krokowego. Jest to najczęściej wykonywany zabieg w przeroście gruczołu krokowego. Po zastosowaniu odpowiedniego znieczulenia wprowadza się do cewki moczowej cystoskop, pozwalający oglądać ją od wewnątrz. Poprzez cystoskop wprowadza się pętlę z drutu, którą z użyciem prądu elektrycznego usuwa się tkanki gruczołu krokowego, wypłukując je wodą na zewnątrz. Po zabiegu zostawia się na kilka dni cewnik w pęcherzu. Zabieg prawie zawsze prowadzi do poprawy. U większości mężczyzn po TURP dochodzi do wstecznego zarzucania nasienia do pęcherza moczowego (tzw. suche orgazmy). Rzadkie powikłania to nietrzymanie moczu, zwężenie cewki moczowej lub zaburzenia wzwodu.
  • TUIP, czyli przezcewkowe nacięcie gruczołu krokowego, przebiega podobnie jak TURP, z tą różnicą, że nie usuwa się tkanek gruczołu krokowego, a jedynie odpowiednio nacina, co powoduje poszerzenie cewki moczowej. Zabieg ten jest zwykle wykonywany, gdy przerost gruczołu krokowego jest niewielki.
  • usunięcie gruczołu krokowego za pomocą lasera przebiega podobnie jak TURP, ale do usunięcia tkanek stercza używa się promieni lasera. Powikłania są rzadsze niż po TURP oraz zwykle szybciej usuwa się cewnik z pęcherza moczowego. Powszechnie stosuje się laser holmowy. Ze względu na różnice techniczne metody laserowe określa się różnymi terminami, jak laserowa ablacja, resekcja lub enukleacja gruczolaka
  • prostatektomia, czyli usunięcie gruczołu krokowego klasycznymi technikami chirurgicznymi poprzez nacięcie krocza. Zwykle jest najskuteczniejszym leczeniem u mężczyzn z dużą (80–150 g) i bardzo dużym gruczołem krokowym (powyżej 150 g).

Stosunkowo nowe tzw. techniki minimalnie inwazyjne to:

  • niszczenie tkanki gruczolaka parą wodną (tzw. system Rezum)
  • implantowanie do cewki specjalnych stentów, które powiększają jej średnicę (tzw. technika PUL), co daje natychmiastowy efekt leczenia.

Zatrzymanie moczu: leczenie

Gdy doszło do zatrzymania moczu, konieczne jest niezwłoczne wprowadzenie cewnika do pęcherza moczowego, aby zapewnić odpływ moczu. Jednocześnie lekarz zaleca przyjmowanie leków w celu poprawy drożności cewki moczowej. Zwykle po pewnym czasie urolog zleca usunięcie cewnika i obserwację. Jeżeli ponownie wystąpi zatrzymanie moczu, to znów wprowadza się cewnik i zwykle kwalifikuje pacjenta do leczenia chirurgicznego.

Jeżeli nie jest możliwe wprowadzenie cewnika przez cewkę moczową, wykonuje się tzw. cystostomię, czyli wprowadza dren do pęcherza przez skórę nad spojeniem łonowym (w dole brzucha).

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie łagodnego przerostu gruczołu krokowego?

Całkowitego wyleczenia, czyli ustąpienia przerostu gruczołu krokowego nie można uzyskać, jednak u ok. 75–80% mężczyzn występuje istotna poprawa w trakcie stosowania leków zgodnie z zaleceniami lekarza.

Po leczeniu chirurgicznym strumień moczu jest zdecydowanie mocniejszy, natomiast częste i naglące parcie na mocz utrzymuje się jeszcze przez jakiś czas i stopniowo ustępuje. Ze względu na postępujący proces powiększania się gruczołu krokowego u około 10% mężczyzn konieczne będzie powtórne leczenie chirurgiczne w ciągu 5 lat po pierwszym zabiegu.

Rekonwalescencja po zabiegu TURP

Po zabiegu TURP pozostawia się cewnik w pęcherzu, aby zapewnić odpływ moczu oraz ewentualnych skrzepów krwi. Przez cewnik można również wypłukać pęcherz, jeżeli zgromadzą się w nim skrzepy krwi lub resztki tkanek. Przed wypisem do domu usuwa się cewnik i sprawdza, czy oddawanie moczu jest sprawne. Jeżeli nie, to ponownie wprowadza się cewnik i ustala wizytę kontrolną po paru dniach. Rzadko konieczne jest dłuższe utrzymywanie cewnika.

Pogorszenie ogólnego samopoczucia oraz miejscowy dyskomfort są normalne przez 1–2 tygodnie po zabiegu TURP, a także pojawienie się w tym czasie krwi lub skrzepów w moczu.

Powrót do dobrego samopoczucia może trwać do 4 tygodni.

Przez 3–4 tygodnie nie należy dźwigać, podnosić lub przesuwać ciężkich przedmiotów oraz trzeba unikać wysiłku fizycznego. Można spacerować i jest to zalecane, gdyż zmniejsza ryzyko powikłań zakrzepowych. W tym czasie należy pić dużo wody, aby duża objętość moczu wypłukiwała pęcherz i cewkę z pozostałości po zabiegu. Po 4 tygodniach zwykle można wrócić do zwykłych aktywności życiowych. Powrót do pracy zawodowej zależy od jej charakteru, tzn. jak ciężkiego wysiłku fizycznego wymaga. Najszybciej można wrócić do pracy biurowej, a do prac fizycznych zwykle dopiero po 3–4 tygodniach. Aktywność seksualna bez dyskomfortu zwykle możliwa jest również po 3–4 tygodniach.

Należy szukać pomocy lekarskiej, jeżeli po zabiegu TURP wystąpi:

  • gorączka
  • silny ból podczas oddawania moczu
  • niemożność oddania moczu
  • duża ilość krwi lub dużo skrzepów w moczu.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia łagodnego przerostu gruczołu krokowego?

Bez względu na rodzaj stosowanego leczenia mężczyźni z przerostem stercza powinni pozostawać pod kontrolą urologa, przyjmować zalecone leki, a zwłaszcza nie przerywać ich stosowania po wystąpieniu poprawy oraz zgłaszać się na ustalone badania kontrolne.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na łagodny przerost gruczołu krokowego?

Obecnie nie znane są sposoby zapobiegania przerostowi stercza. Istotne, aby nie lekceważyć początkowych objawów choroby, co pozwala uniknąć poważnych powikłań (zatrzymanie moczu, nefropatia zaporowa). Ryzyko raka gruczołu krokowego nie jest większe u mężczyzn z przerostem gruczołu krokowego niż u tych bez przerostu.

Zapamiętaj

  1. Każdy mężczyzna po 50. rż. powinien zostać zbadany przez urologa.
  2. Łagodny rozrost gruczołu krokowego dotyczy wszystkich mężczyzn, ale jedynie u niektórych wymaga leczenia.
  3. Leczenie operacyjne jest konieczne jedynie w wybranych przypadkach (nieskuteczność farmakoterapii, wystąpienie wskazań bezwzględnych).
  4. Nie bagatelizuj krwiomoczu i/lub problemów z oddawaniem moczu – jeżeli wystąpią – zgłoś się do urologa.

22.11.2022
Zobacz także
  • Zatrzymanie moczu
  • Badania diagnostyczne w urologii
  • PSA całkowity – antygen swoisty gruczołu krokowego
Wybrane treści dla Ciebie
  • Biopsja prostaty
  • Nefropatia zaporowa
  • Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego (prostaty)
  • Prostata (gruczoł krokowy, stercz)
  • Ostre zapalenie gruczołu krokowego (prostaty)
  • PSA całkowity – antygen swoisty gruczołu krokowego
  • Rak prostaty - objawy, przerzuty, leczenie, rokowanie
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta