×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Małpia ospa – epidemiologia, objawy kliniczne, profilaktyka, leczenie

dr n. med. Martyna Biała
Katedra Chorób Zakaźnych, Chorób Wątroby i Nabytych Niedoborów Odpornościowych
Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu

Małpia ospa to znana od lat odzwierzęca choroba wirusowa, zwykle o łagodnym przebiegu, która może przenosić się także z człowieka na człowieka. Mimo, że większość przypadków choroby występuje w Afryce, w ostatnich miesiącach obserwuje się wiele zachorowań na małpią ospę w krajach, w których dotychczas ona nie występowała. Pojawienie się zmian skórnych z towarzyszącą gorączką, osłabieniem oraz powiększeniem węzłów chłonnych powinny wzbudzić niepokój, szczególnie jeśli w poprzedzającym okresie mieliśmy kontakt z osobami z rozpoznaną małpią ospą lub podejrzanymi o to zakażenie. Ze względu na podobieństwo do wirusa ospy prawdziwej, w profilaktyce zakażenia wirusem małpiej ospy można stosować szczepionkę przeciwko ospie prawdziwej.

Co to jest małpia ospa

Małpia ospa jest odzwierzęcą chorobą zakaźną, wywoływaną przez wirusa z rodzaju Orthopoxvirus, z rodziny Poxviridae. Wirus ten został po raz pierwszy wyizolowany od małp – makaków – stąd pochodzi jego nazwa1. Pomimo nazwy wydaje się, że naturalnie wirus występuje przede wszystkim u gryzoni afrykańskich. Wiadomo, że wirus może zakażać wiele ssaków (np. wiewiórki, szczury, pieski preriowe, różne gatunki małp)1.

Pierwszy przypadek zakażenia u człowieka wirusem małpiej ospy wykryto w 1970 r. w Demokratycznej Republice Konga2. Przypadki choroby występują regularnie w Afryce Środkowej i Zachodniej. Do zakażenia może dojść poprzez ugryzienia lub zadrapania przez gryzonie, małe ssaki lub małpy oraz poprzez bezpośredni kontakt z płynami ustrojowymi zakażonych zwierząt.

Możliwa jest także transmisja zakażenia z człowieka na człowieka poprzez:

  • kontakt z płynami ustrojowymi oraz z owrzodzeniami i zmianami skórnymi chorego
  • kontakt z przedmiotami, które zostały skażone płynami ustrojowymi lub wydzieliną z ran (np. odzież, pościel)
  • sporadycznie choroba może być także przenoszona drogą kropelkową przy długotrwałym kontakcie twarzą w twarz z chorym.

Pierwsza epidemia małpiej ospy, która wystąpiła poza Afryką, miała miejsce w 2003 r. w Stanach Zjednoczonych. Przywiezione wtedy z Ghany szczury i inne gryzonie zakaziły małpią ospą pieski preriowe, od których z kolei zakazili się ludzie2. Podczas tej epidemii odnotowano łącznie 70 przypadków małpiej ospy u ludzi. W 2018 r. oraz w 2019 r. rozpoznano małpią ospę u dwóch podróżnych z Wielkiej Brytanii, jednego z Izraela i jednego z Singapuru – wszystkie przypadki miały związek z podróżą do Nigerii2.

Epidemia małpiej ospy w 2022 r.

W maju 2022 r. w wielu krajach, w których do tej pory nie odnotowywano zakażeń tym wirusem, zarejestrowano przypadki małpiej ospy niezwiązane z podróżą do Afryki. 23 lipca 2022 r. Światowa Organizacja Zdrowia uznała małpią ospę za globalne zagrożenie dla zdrowia. Według danych amerykańskiego Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorób (CDC) z 16 sierpnia 2022 r. na świecie odnotowano łącznie 38 019 przypadków małpiej ospy w 93 krajach, w tym 37 632 przypadki w 86 krajach, w których nigdy wcześniej nie zarejestrowano tej choroby3 (aktualizowane dane dotyczące liczby zachorowań na świecie znajdują się tutaj). W obecnej epidemii zakażenie przenosi się przede wszystkim wśród osób mających wielu partnerów seksualnych, w tym w grupie mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami, jednak nie ma dowodów, aby wirus przenosił się drogą kontaktów seksualnych. Zakażenia te wiążą się najprawdopodobniej z ekspozycją na zmiany skórne chorego podczas stosunków seksualnych.

Małpia ospa – objawy kliniczne i diagnostyka

Okres inkubacji małpiej ospy, czyli od momentu zakażenia do pojawienia się objawów, wynosi od 5 do 21 dni.

W początkowej fazie zakażenia tym wirusem mogą wystąpić następujące objawy kliniczne:

W ciągu 3 dni od momentu wystąpienia gorączki na ciele pacjenta pojawia się wysypka1, początkowo na twarzy lub w okolicy odbytu i genitaliów, a następnie wykwity rozprzestrzeniają się na pozostałe części ciała. Zmiany skórne początkowo mają postać plam, a następnie przechodzą w grudki, pęcherzyki, krosty i strupy. W większości przypadków zakażenie trwa od 2 do 4 tygodni. Przebieg kliniczny małpiej ospy jest zwykle łagodny (jak w większości przypadków zgłoszonych do tej pory w Europie). Śmiertelność jest mała, na podstawie danych epidemiologicznych z Nigerii wynosi około 3%2. Dzieci, młodzi dorośli, kobiety ciężarne oraz osoby z obniżoną odpornością są bardziej narażone na ciężki przebieg zakażenia.

Małpią ospę należy podejrzewać u osób, u których wystąpiły: zmiany skórne (plamy, grudki, pęcherzyki, krosty lub strupy zlokalizowane na ciele), objawy grypopodobne (m.in. gorączka, ból mięśni, ból głowy), powiększenie węzłów chłonnych, oraz które w wywiadzie zgłosiły:

  • kontakt z osobą z potwierdzonym rozpoznaniem małpiej ospy lub z osobą podejrzaną o zakażenie tym wirusem w ciągu poprzedzających 21 dni
  • w ciągu ostatnich 21 dni podróży do krajów Afryki Zachodniej i Środkowej lub podróż/pobyt w innych krajach poza Afryką, w których potwierdzono przypadki małpiej ospy
  • kontakt z wieloma partnerami seksualnymi w okresie 21 dni przed wystąpieniem objawów zakażenia
  • kontakt z żywymi lub martwymi gryzoniami, małymi ssakami oraz małpami.

Aby potwierdzić zakażenie, konieczne jest wykonanie badania laboratoryjnego polegającego na wykrywaniu DNA wirusa w materiale pobranym ze zmian skórnych pacjenta. Najczęściej jest to płyn z pęcherzy, wymaz z powierzchni zmiany i/lub wysięku, zeskrobiny co najmniej z kilku wykwitów lub miejsca pokrytego strupem4.

Małpia ospa – leczenie

Małpia ospa ma zwykle łagodny przebieg i większość chorych wraca do zdrowia w ciągu kilku tygodni. Opieka medyczna jest ukierunkowana na łagodzenie objawów klinicznych oraz zapobieganie powikłaniom (najczęstszym powikłaniem jest nadkażenie bakteryjne zmian skórnych). W trakcie choroby należy zadbać o odpowiednie nawodnienie oraz prawidłowe odżywianie. Środek przeciwwirusowy – tekowirymat – wykorzystywany do leczenia ospy prawdziwej został zarejestrowany w 2022 r. przez Europejską Agencję Leków (EMA) do leczenia małpiej ospy. Lek nie jest jeszcze powszechnie dostępny. Terapię tekowirymatem rozważa się w wybranych przypadkach (np. ciężki przebieg zakażenia, osoby z niedoborami odporności, dzieci, kobiety ciężarne)5.

Małpia ospa – profilaktyka

Osoby zakażone małpią ospą powinny pozostać w izolacji aż do przyschnięcia zmian skórnych i odpadnięcia strupów. Chorzy powinni unikać bliskiego kontaktu z innymi osobami oraz ze zwierzętami. Zaleca się również powstrzymanie się od aktywności seksualnej i bliskiego kontaktu fizycznego do czasu zaschnięcia zmian skórnych i odpadnięcia strupów. Wirus małpiej ospy może utrzymywać się w środowisku i przez długi czas zachowywać zdolność do zakażania. Aby zmniejszyć ryzyko transmisji, należy unikać nie tylko bezpośredniego kontaktu z osobami chorymi, ale także z przedmiotami, z którymi osoby zakażone miały kontakt (ubrania, pościel, ręczniki, sztućce, talerze, szklanki). Zaleca się dokładne mycie oraz dezynfekcję rąk, a także zasłanianie ust podczas kaszlu i kichania. Wskazano m.in., że sprzątanie pomieszczenia, w którym przebywała osoba zakażona wirusem małpiej ospy, powinno odbywać się bez wzniecania kurzu lub powodowania powstawania aerozoli. Szczególną uwagę podczas sprzątania należy zwrócić na często dotykane powierzchnie (klamki, blaty, krany) oraz toalety. Odzież, bieliznę, pościel należy prać w temperaturze nie niższej niż 60°C. Do sprzątania i dezynfekcji zaleca się używanie sprzętu jednorazowego (jednorazowe ręczniki, ścierki, chusteczki, mopy). Osoby, które miały bliski kontakt z chorym, podlegają kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu i powinny prowadzić samoobserwację pod kątem rozwoju objawów przez 21 dni po ostatniej ekspozycji oraz powinny unikać bliskiego kontaktu fizycznego z innymi osobami (szczególnie z małymi dziećmi, kobietami w ciąży i osobami z obniżoną odpornością) do czasu wykluczenia małpiej ospy6,7,8.

Małpia ospa – szczepienie

Nie opracowano dotychczas szczepionki przeciwko ospie małpiej. Jednak na podstawie dostępnych danych 22 lipca 2022 r. w Unii Europejskiej rozszerzono wskazania do stosowania szczepionki przeciwko ospie prawdziwej o ospę małpią. Skuteczność tego preparatu w przypadku małpiej ospy wynika z pokrewieństwa wirusów ospy prawdziwej i małpiej. Preparat dopuszczony do obrotu w Unii Europejskiej nosi nazwę Imvanex. W Polsce szczepionka nie jest dostępna.

Szczepieniem przeciwko ospie prawdziwej objęte były dzieci urodzone w Polsce pomiędzy 1951–1979 r., później obowiązek ten zniesiono z powodu eradykacji wirusa ospy prawdziwej. Możliwe, że osoby urodzone w tym przedziale czasu i zaszczepione pełnym schematem są uodpornione także na ospę małpią.

Ochronnego efektu nie obserwuje się natomiast w przypadku stosowania szczepionki przeciwko ospie wietrznej, która obecnie znajduje się w wykazie szczepień zalecanych dla dzieci.

Szczepionka przeciwko ospie prawdziwej może być stosowana jako profilaktyka przed- i poekspozycyjna (po kontakcie z chorym) małpiej ospy. Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) nie zaleca aktualnie powszechnych szczepień przeciwko małpiej ospie. Szczepienie należy rozważyć jako profilaktykę poekspozycyjną u osób z bliskiego kontaktu, u których występuje ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia lub jako profilaktykę przedekspozycyjną dla personelu medycznego sprawującego opiekę nad chorymi na małpią ospę lub dla pracowników laboratoryjnych narażonych na materiał zawierający wirusa małpiej ospy. Amerykańskie Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorób wskazuje, że szczepionka podana w ciągu pierwszych czterech dni po ekspozycji na potwierdzony przypadek małpiej ospy może mieć znaczący efekt ochronny9.

Małpia ospa w Polsce

Pierwszy przypadek małpiej ospy w Polsce został potwierdzony 10 czerwca 2022 r. Według danych Państwowego Zakładu Higieny do 15 sierpnia 2022 r. potwierdzono w Polsce 105 przypadków tej choroby10.

Podejrzenie lub rozpoznanie małpiej ospy podlega zgłoszeniu przez lekarza do właściwego państwowego inspektora sanitarnego11. Badania w kierunku małpiej ospy dostępne są obecnie tylko na oddziałach chorób zakaźnych, gdzie hospitalizowane są osoby z podejrzeniem zakażenia.

Aktualne zasady kwarantanny i izolacji

W przypadku zakażenia wirusem małpiej ospy lub podejrzenia tego zakażenia istnieje obowiązek izolacji w warunkach domowych lub hospitalizacji w sytuacjach, które tego wymagają (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 sierpnia 2022 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie chorób zakaźnych powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji). Izolacja w warunkach domowych trwa minimalnie 21 dni, a w przypadku przebiegu bezobjawowego – minimalnie 14 dni. O zwolnieniu z izolacji domowej decyduje lekarz. W wybranych sytuacjach lekarz może zdecydować o przedłużeniu izolacji do 30 dni w przypadku pacjentów objawowych12.

Wprowadzono także obowiązkową kwarantannę lub nadzór epidemiologiczny wobec osób z kontaktu12. Obowiązkowa kwarantanna w przypadku ospy małpiej wynosi 21 dni.

Zapamiętaj

  • Małpia ospa jest wirusową chorobą zakaźną pochodzenia odzwierzęcego, może jednak przenosić się z człowieka na człowieka.
  • Większość przypadków przebiega łagodnie, jednak w niektórych grupach (dzieci, osoby z niedoborami odporności, kobiety ciężarne) może mieć ciężki przebieg i zakończyć się zgonem.
  • Do zakażenia może dojść na skutek kontaktu z płynami ustrojowymi i zmianami skórnymi chorego, z przedmiotami skażonymi płynami ustrojowymi oraz drogą kropelkową przy dostatecznie długim kontakcie.
  • Profilaktyka polega na unikaniu bliskiego kontaktu (w tym kontaktu seksualnego) z osobami chorymi lub podejrzanymi o zakażenie wirusem małpiej ospy oraz z przedmiotami, które mogły zostać skażone przez chorego (np. ubrania, pościel, ręczniki, sztućce, talerze, szklanki, powierzchnie blatów, kranów, klamki).
  • Szczepionka przeciwko ospie prawdziwej została dopuszczona do stosowania w profilaktyce ospy małpiej. Można rozważyć ją w grupach ryzyka.
  • Według aktualnego stanu prawnego w Polsce przypadki małpiej ospy podlegają obowiązkowej izolacji w warunkach domowych (14–21 dni) lub hospitalizacji.

Skontaktuj się niezwłocznie ze swoim lekarzem rodzinnym, jeśli stwierdziłeś u siebie niepokojące objawy (gorączka, dreszcze, ból mięśni, powiększenie węzłów chłonnych, wysypka o charakterze plam, grudek, pęcherzyków, krost, strupów) i/lub jeśli miałeś bliski kontakt z osobą chorą na małpią ospę lub podejrzaną o zakażenie wirusem małpiej ospy.

Piśmiennictwo

  1. European Centre for Disease Prevention and Control: https://www.ecdc.europa.eu/en/all-topics-z/monkeypox/factsheet-health-professionals (dostęp 02.08.2022)
  2. World Health Organization: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox (dostęp 02.08.2022)
  3. Centers for Disease Control and Prevention: https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/response/2022/world-map.html (dostęp 16.08.2022)
  4. World Health Organization: Laboratory testing for the monkeypox virus. Interim guidance: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-MPX-laboratory-2022.1 (dostęp 02.08.2022)
  5. Centers for Diseases Control and Prevention: https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html
  6. ECDC: Rapid risk assessment. Monkeypox multi-country outbreak. https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/risk-assessment-monkeypox-multi-country-outbreak (dostęp 02.08.2002)
  7. Public Health England: Monkeypox: guidance for environmental cleaning and decontamination. London: PHE; 2018. https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/1079779/Monkeypox_Guidance__cleaning_decontamination.pdf (dostęp 02.08.2022)
  8. Centres for Disease Control and Prevention: Interim guidance for household disinfection of monkeypox virus: https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/infection-control-home.html (dostęp 02.08.2022)
  9. Centres for Disease Control and Prevention: https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/smallpox-vaccine.html (dostęp 02.08.2022)
  10. Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH – PIB. Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce od 1 stycznia do 31 lipca 2022 r. oraz w porównywalnym okresie 2021 r.: http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2022/INF_22_07B.pdf (dostęp 16.08.2022)
  11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2022 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie zgłaszania podejrzeń i rozpoznań zakażeń, chorób zakaźnych oraz zgonów z ich powodu: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220001142
  12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 sierpnia 2022 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie chorób zakaźnych powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20220001654/O/D20221654.pdf
22.08.2022
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta