Wiosną 2020 r. liczba zgonów w Unii Europejskiej zaczęła gwałtownie rosnąć z powodu COVID-19. W niektórych częściach Europy liczba zgonów były wyjątkowo duża w porównaniu ze średnią śmiertelnością w poprzednich latach. Stąd pomysł oszacowania wpływu pandemii na podstawie oceny nadmiernej śmiertelności, tj. wzrostu całkowitej liczby zgonów z dowolnej przyczyny w porównaniu ze zgonami w latach poprzednich.
Fot. Adobe Stock
W sumie w UE od marca do grudnia 2020 r. doszło do 580 000 zgonów więcej niż w tym samym okresie w latach 2016–2019. Podczas wczesnego wzrostu liczby przypadków COVID-19 nadwyżka śmiertelności w UE osiągnęła swój pierwszy szczyt w kwietniu 2020 r. – wzrost o 25,1% w porównaniu ze średnią z tego samego miesiąca w latach 2016-2019.
Od maja do lipca odnotowano niższy poziom nadwyżki umieralności, a kolejny wzrost rozpoczął się w sierpniu – wrześniu wraz z drugą falą pandemii. Nadmierna śmiertelność w UE była o 8% większa od średniej w sierpniu i wrześniu, o 17,5% w październiku, osiągając szczyt na poziomie +40,7% w listopadzie, a następnie +30,4% w grudniu.
Różnice między poszczególnymi krajami
Podczas gdy w całej Europie obserwowano nadmierną śmiertelność w całym 2020 roku, w różnych krajach jej wielkość zmieniała się, ponieważ szczyt liczby zgonów był osiągany w różnych miesiącach i z różną intensywnością w poszczególnych krajach.
Podczas pierwszego szczytu umieralności, w kwietniu 2020 r., trzy kraje przekroczyły 50% nadwyżki umieralności: Hiszpania (+79,4%), Belgia (+73,9%) i Holandia (+53,6%). Trzy inne kraje przekroczyły 35% wzrost śmiertelności w kwietniu, a mianowicie Włochy (+41,7%, chociaż najwyższy wzrost nastąpił już w marcu: +49,6%), Szwecja (+38,3%) i Francja (+36,4%). W kwietniu Luksemburg odnotował nadmierny poziom śmiertelności +18,9%, Niemcy + 9,1%, a Austria +11,0%.
Warto jednak zauważyć, że kilka krajów odnotowało wzrost śmiertelności w innych miesiącach: Malta (+16,7%) w marcu, Cypr (+27,9%) w maju, Litwa (+8,3%) i Słowenia (+9,1%) w czerwcu, a Portugalia (+25,5%) w lipcu. We wszystkich tych krajach po stosunkowo stabilnym okresie (w porównaniu z punktem odniesienia 2016-2019) nastąpił wysoki wzrost śmiertelności wiosną. W Belgii nastąpił z kolei znaczący spadek (-6,6%) w lipcu.
Następnie drugi gwałtowny wzrost nadmiernej śmiertelności pojawił się w większości państw członkowskich UE, nawet w tych, które nie były szczególnie dotknięte wiosennymi szczytami. Ponad 10-procentowy wzrost w stosunku do punktu odniesienia odnotowano po raz pierwszy w Rumunii w lipcu (+11,7%), w Polsce w sierpniu (+11,3%) oraz w Czechach (+11,4%) i Grecji (+ 10,3%) we wrześniu.
Od września tendencja ta stała się silniejsza i uogólniona, osiągając nowe szczyty w listopadzie, z bardzo wysokimi wskaźnikami w Bułgarii (94,3%), Polsce (96,9%), Słowenii (88,7%), Czechach (75,8%), Rumunii (63,1%) ) i na Węgrzech (58,9%). Wśród krajów UE, które już wiosną zostały mocno dotknięte, nadwyżka śmiertelności była nadal wysoka –- w listopadzie w Belgii – 59,2%, Włoszech – 51,6%, Austrii – 47,8%, na Malcie – 37,9%, we Francji – 31,2% i Hiszpanii – 27,5%.
Źródła danych
Wskaźnik nadmiernej śmiertelności, obejmujący kraje UE i EFTA, opiera się na obecnie dostępnych danych dotyczących zgonów tygodniowych przekazywanych do Eurostatu przez państwa członkowskie na zasadzie dobrowolności. Dane są stale aktualizowane, uwzględniając statystyki śmiertelności z ostatnich tygodni; tygodnie te są następnie przypisywane proporcjonalnie do miesięcy w celu obliczenia wskaźnika nadmiernej śmiertelności. Dla wskaźnika nadmiernej śmiertelności liczby zgonów w ostatnich tygodniach dostępnych w państwie członkowskim koryguje się ze względu na niekompletność. Dzieje się tak, gdy kraj szacuje, że kompletność danych jest nadal niższa niż 90%. Wszystkie dane za lata 2020-2021 mają charakter tymczasowy i mogą ulec zmianie.
Przyczyna nadmiernej śmiertelności może być różna w zależności od różnych zjawisk. Wskaźnik jest bardziej złożoną miarą całkowitego wpływu pandemii na zgony niż sama potwierdzona liczba zgonów z powodu COVID-19. Oprócz potwierdzonych zgonów, nadmierna śmiertelność obejmuje zgony z powodu COVID-19, które nie zostały prawidłowo zdiagnozowane i zgłoszone, a także zgony z innych przyczyn, które można przypisać ogólnemu stanowi kryzysowemu. Uwzględnia również częściowy brak zgonów z innych przyczyn, takich jak wypadki, które nie miały miejsca, np. z powodu ograniczeń w dojazdach do pracy lub podróżowaniu w okresach blokady.
Dane zostały pobrane z internetowej bazy danych Eurostatu 10 marca 2021 r.
Kontekst
Pandemia COVID-19 wywołała ogromne zainteresowanie powiązanymi statystykami. W związku z tym w kwietniu 2020 r. we współpracy z krajowymi instytutami statystycznymi Europejskiego Systemu Statystycznego Eurostat utworzył specjalny zbiór danych dotyczących tygodniowych zgonów, aby wesprzeć politykę i wysiłki badawcze związane z pandemią. Krajowe urzędy statystyczne regularnie przekazują do Eurostatu dane dotyczące zgonów tygodniowo, na zasadzie dobrowolności, aż do ostatniego dostępnego tygodnia.
„Nadmierna śmiertelność” została uznana za najbardziej przydatny wskaźnik do oceny dodatkowych zgonów, uzupełniający inne regularnie aktualizowane wskaźniki europejskiego tablicy wskaźników naprawy statystycznej. W celu pełniejszego ujęcia dynamiki zmian śmiertelności, wskaźnik nadwyżki umieralności oblicza się dla każdego miesiąca, nie później niż 45 dni po zakończeniu okresu referencyjnego (w zależności od danych, którymi dysponuje Eurostat z krajowych urzędów statystycznych).
Wskaźnik zapewnia dodatkowy wgląd w wpływ kryzysu na społeczeństwa europejskie. Należy podkreślić, że chociaż znaczny wzrost w dużej mierze zbiega się z wybuchem COVID-19 w każdym kraju, wskaźnik nie wskazuje przyczyn zgonów i nie wychwytuje różnic ze względu na płeć i wiek.
