Konflikt serologiczny to niezgodność grup krwi między matką a płodem. Konflikt serologiczny najczęściej dotyczy tzw. antygenu D (czyli cząsteczki znajdującej się na krwinkach czerwonych) w układzie Rh i ma miejsce w sytuacji, w której krwinki matki nie zawierają antygenu D (matka ma grupę krwi Rh-), a płód ma antygen D (grupa krwi Rh+). Zazwyczaj nie występuje on w pierwszej ciąży, tylko w kolejnych. Jeśli kobieta nie otrzyma odpowiedniego profilaktycznego leczenia, czyli immunoglobuliny anty-D, to przeciwciała które wytworzy przeciwko krwinkom czerwonym płodu mogą przechodzić przez łożysko i niszczyć krwinki czerwone płodu. Konsekwencją tego jest m.in. choroba hemolityczna noworodka.
Co to jest konflikt serologiczny?
Konflikt serologiczny to niezgodność grup krwi między kobietą w ciąży a płodem. Płód ma inną grupę niż matka, co w tym wypadku oznacza, że płód ma daną cząstkę (tzw. antygen) na swoich krwinkach, matka zaś jej nie ma. U człowieka występują różne układy grupowe, np. Rh, AB0, Kell. Jeśli mówi się o konflikcie serologicznym, to zwykle myśli się o niezgodności w zakresie grupy Rh.
Co to jest Rh?
Grupy krwi to grupy, na które dzieli się krew na podstawie obecnych w niej określonych cząsteczek (tzw. antygenów). Antygeny układu „Rh" (Rhesus) to nazwa białek, które znajdują się na krwinkach czerwonych. W konflikcie serologicznym najważniejszą rolę odgrywa antygen D. Osoby, które mają to białko, mają grupę krwi Rh+ (Rh-dodatnią). Osoby, które nie mają tego białka, mają grupę krwi Rh- (Rh-ujemną). Każdy człowiek ma określoną grupę: Rh+ lub Rh-. Około 85% rasy białej to osoby Rh-dodatnie, a 15% Rh-ujemne. Rodzaj grupy krwi nie ma wpływu na zdrowie. Jednak u kobiet z grupą krwi Rh-, w czasie ciąży może wystąpić konflikt serologiczny, jeśli płód ma grupę krwi Rh+.
U kobiet z grupą krwi Rh+ nie dochodzi do konfliktu serologicznego, niezależnie od tego, jaką grupę krwi ma płód.
Kiedy może wystąpić konflikt serologiczny?
Konflikt serologiczny może wystąpić, kiedy kobieta ma grupę krwi Rh-, a płód Rh+. Oznacza to, że na krwinkach płodu znajdują się antygeny, których nie ma na krwinkach matki. Wówczas w razie dostania się niewielkiej ilości krwi płodu do krwiobiegu matki, jej organizm może zacząć produkować przeciwciała, które przechodząc przez łożysko mogą doprowadzić do rozpadu krwinek czerwonych płodu (hemolizy) i jej powikłań.
Jak dochodzi do konfliktu serologicznego?
Zazwyczaj podczas prawidłowo przebiegającej ciąży krew matki i płodu nie miesza się. Oznacza to, że układ odpornościowy matki nie ma kontaktu z krwią płodu. Jednak podczas porodu może dojść do kontaktu matki z krwią dziecka. Wówczas układ odpornościowy matki może wytworzyć przeciwciała przeciwko krwinkom płodu. Dzieje się tak dlatego, że matka nie ma na swoich krwinkach antygenu D (ma krew grupy Rh-) i czerwone krwinki płodu, które ten antygen zawierają (krew grupy Rh+) są rozpoznawane jako coś obcego. Antygen D pojawia się na krwinkach czerwonych płodu już około 5. tygodnia ciąży. Jeśli w przyszłości kobieta ponownie zajdzie w ciążę i kolejny płód też będzie miał grupę krwi Rh+, przeciwciała te mogą przedostać się przez łożysko i niszczyć czerwone krwinki płodu. Może to prowadzić do niedokrwistości (anemii) u płodu oraz związanych z tym innych niekorzystnych konsekwencji.
Do konfliktu serologicznego może dojść jednak już podczas pierwszej ciąży, np. na skutek zabiegów wewnątrzmacicznych lub innych sytuacji, w których matka ma kontakt z krwią płodu, np. procedur inwazyjnych w czasie ciąży wykonywanych w ramach badań prenatalnych (np. amniopunkcja, biopsja kosmówki).
Jaką grupę krwi może mieć płód?
Jeśli oboje rodzice, matka i ojciec mają grupę krwi Rh-, to dziecko też będzie miało grupę krwi Rh- i nie dojdzie do konfliktu serologicznego.
Jeśli matka ma grupę krwi Rh-, a ojciec Rh+, to dziecko może mieć grupę krwi Rh+ albo Rh-, więc istnieje ryzyko konfliktu serologicznego.
Jeśli matka ma grupę krwi Rh+, to konflikt serologiczny nie wystąpi niezależnie od grupy krwi dziecka, ponieważ matka nie wytworzy przeciwciał przeciwko antygenowi D, który już występuje na jej krwinkach – jej organizm nie rozpozna ich jako „obcych”.
Konflikt serologiczny – zapobieganie
Jeśli matka ma grupę krwi Rh-, lekarz skieruje ją w czasie ciąży na badania krwi na obecność przeciwciał (anty-D), które mogą powodować niedokrwistość u dziecka. Ponadto istnieje możliwość oznaczenia grupy krwi płodu w układzie Rh poprzez analizę tzw. wolno krążącego DNA dziecka we krwi matki.
Jeśli u kobiety w ciąży nie stwierdza się przeciwciał we krwi, a dziecko ma lub może mieć grupę krwi Rh+, wówczas podaje się jej profilaktycznie lek – immunoglobulinę anty-D. Postępowanie to zapobiega wytwarzaniu przeciwciał przez organizm kobiety ciężarnej, ponieważ podany preparat zniszczy antygeny płodu, które mogły przedostać się do organizmu matki. Lek jest podawany w postaci zastrzyku, w III trymestrze ciąży (28.–30. tydzień ciąży).
Po porodzie wykonuje się oznaczenie grupy krwi dziecka. Jeśli dziecko ma grupę krwi Rh+, matka otrzymuje kolejną dawkę immunoglobuliny anty-D wkrótce po porodzie (do 72 h). Jeśli okaże się, że dziecko ma grupę krwi Rh-, kolejna dawka nie jest potrzebna.
Kobiety z grupą krwi Rh- mogą również wymagać podania immunoglobuliny anty-D w innych sytuacjach, kiedy istnieje ryzyko kontaktu krwi płodu z krwią matki, m.in. takich jak:
- krwawienie z pochwy w czasie ciąży
- amniopunkcja lub biopsja kosmówki
- poronienie
- aborcja
- ciąża pozamaciczna.
O wskazaniach do podania immunoglobuliny i wielkości dawki decyduje za każdym razem ginekolog-położnik.
Jeśli podczas ciąży okaże się, że matka ma przeciwciała we krwi, nie podaje się immunoglobuliny anty-D. Takie kobiety wymagają monitorowania i w razie konieczności odpowiedniego leczenia pod opieką ginekologa-położnika.
Konflikt serologiczny – kolejna ciąża
Postępowanie u kobiet z grupą krwi Rh- w każdej ciąży jest podobne. Jeśli znowu istnieje ryzyko, że dziecko ma grupę krwi Rh+, to matka otrzymuje leczenie immunoglobuliną anty-D, o ile nie stwierdzi się w jej krwi przeciwciał.
Konflikt serologiczny – konsekwencje
Konsekwencje konfliktu serologicznego ponosi przede wszystkim dziecko. Przeciwciała wytwarzane przez matkę mogą przechodzić przez łożysko i niszczyć krwinki czerwone płodu, co może skutkować wystąpieniem choroby hemolitycznej płodu i noworodka, obrzęku płodu, małopłytkowości i neutropenii. Nieleczony konflikt serologiczny może prowadzić nawet do zgonu wewnątrzmacicznego lub ciężkiego uszkodzenia płodu.
