Obecność (lub brak) określonych antygenów na powierzchni krwinek czerwonych określa grupę krwi. Podstawowymi układami grupowymi są układ AB0 – w ramach którego rozróżnia się grupy krwi: A, B, AB i 0 – oraz układ Rh, obejmujący dwie grupy: Rh+ i Rh–.
Czym są grupy krwi?
Podział na grupy jest uwarunkowany obecnością lub brakiem we krwi określonych antygenów i związanym z tym występowaniem konkretnych przeciwciał. Istnieje kilka układów, a w każdym z nich wyróżnia się odpowiednie grupy. Dwa najczęściej badane i mające największe znaczenie układy to układ AB0 (zgodnie z którym wyróżnia się grupy: A, B, AB oraz 0) i układ Rh (w którym istnieją grupy: Rh+ i Rh–).
Układ grupowy AB0
Układ AB0, pierwszy odkryty układ grupowy, pozostaje wciąż najważniejszym układem w transfuzjologii i transplantologii. Występują w nim dwa antygeny (cząsteczki obecne na krwinkach): A i B. W układzie AB0 występują cztery grupy krwi:
- A – obecny antygen A
- B – obecny antygen B
- AB – obecny antygen A i B
- 0 – brak antygenu A i B.
Antygeny układu AB0 znajdują się nie tylko na krwinkach czerwonych, ale również na innych komórkach krwi i na komórkach innych tkanek. Częstość występowania poszczególnych grup układu AB0 w Polsce wynosi:
- grupa 0 – 33%
- grupa A – 40%
- grupa B – 19%
- grupa AB – 8%.
Wszystkie osoby, które nie mają na krwinkach antygenu A lub B, w 3.–4. miesiącu życia zaczynają produkować przeciwciała – odpowiednio anty-A lub anty-B. Oznacza to, że osoby z grupą krwi A będą produkować przeciwciała anty-B, osoby z grupą krwi B będą produkować przeciwciała anty-A, osoby z grupą krwi AB nie będą produkować tych przeciwciał, a osoby z grupą krwi 0 będą produkować przeciwciała zarówno anty-A, jak i anty-B.
Dziedziczenie grup krwi AB0
Dziecko dziedziczy grupę krwi po rodzicach. Istnieją trzy allele, które odpowiadają za grupę krwi w układzie AB0: Ia, Ib, i0. Allele Ia i Ib są dominujące, natomiast i0 jest recesywny. Każdy człowiek ma dwa allele warunkujące grupę krwi – jeden od matki, drugi od ojca. Allele dominujące (jak sama nazwa wskazuje) przeważają nad allelem recesywnym. Oznacza to, że jeśli człowiek ma dwa allele – dominujący i recesywny, to jego grupa krwi będzie zgodna z allelem dominującym. Natomiast allele dominujące są względem siebie równorzędne. Zgodnie z tym:
- osoby mające alelle: Ia i0 oraz Ia Ia mają grupę krwi A
- osoby mające allele: Ib i0 oraz Ib Ib mają grupę krwi B
- osoby mające allele: Ia Ib mają grupę krwi AB
- osoby mające allele: i0 i0 mają grupę krwi 0.
| Tabela. Dziedziczenie grupy krwi w układzie AB0 - możliwe grupy krwi u dziecka | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| M A T K A | OJCIEC | |||||||||||
| 0 | A | B | AB | |||||||||
| 0 | 0 | A, 0 | B, 0 | A, B | ||||||||
| A | A, 0 | A, 0 | 0, A, B, AB | A, B, AB | ||||||||
| B | B, 0 | 0, A, B, AB | B, 0 | A, B, AB | ||||||||
| AB | A, B | A, B, AB | A, B, AB | A, B, AB | ||||||||
Grupy krwi w układzie Rh
Antygeny układu Rh są związane z krwinkami czerwonymi i nie występują na innych komórkach. Za grupę krwi w układzie Rh odpowiada antygen D. Osoby, które mają ten antygen, mają grupę krwi Rh+ (Rh-dodatnią). Osoby, które nie mają tego białka, mają grupę krwi Rh– (Rh-ujemną). Około 85% osób rasy białej jest Rh-dodatnie, a 15% Rh-ujemne. Przeciwciała anty-D, w przeciwieństwie do przeciwciał anty-A i anty-B, nie występują jako przeciwciała naturalne, nie pojawiają się same. Powstają wskutek przecieku krwinek czerwonych (erytrocytów) Rh-dodatniego płodu do krwiobiegu Rh-ujemnej kobiety w czasie ciąży lub porodu (najczęściej), po przetoczeniu krwinek czerwonych Rh-dodatnich pacjentowi Rh-ujemnemu, niekiedy też w wyniku kontaktu z obcą krwią przy dożylnym przyjmowaniu środków odurzających. Układ Rh ma znaczenie dla kobiet w ciąży, ponieważ niezgodność między grupami matki i płodu ma znaczenie w powstawaniu konfliktu serologicznego. Dotyczy to jedynie sytuacji, kiedy matka ma grupę krwi Rh–, a płód Rh+.
Przeczytaj więcej: Konflikt serologiczny: co to jest, kiedy występuje i jakie ma skutki?
Grupy krwi w układzie Rh – dziedziczenie
Dziedziczenie grupy krwi w układzie Rh odbywa się na podobnej zasadzie jak w układzie AB0. Obecność antygenu D na krwinkach oznacza grupę krwi Rh+, allel warunkujący grupę krwi jest Rh+ jest dominujący (D) wobec allelu (d) warunkującego grupę krwi Rh– (brak antygenu D na krwinkach). Każdy z rodziców przekazuje dziecku jeden allel. Oznacza to, że jeśli oboje rodzice mają grupy krwi Rh+ lub jedno z rodziców ma grupę krwi Rh–, to dziecko może mieć zarówno grupę krwi Rh+, jak i Rh–. Natomiast jeśli oboje rodzice mają grupę krwi Rh–, to dziecko będzie miało grupę krwi Rh–.
W Polsce najczęstszą grupą krwi jest A Rh+, najrzadszą natomiast AB Rh–.
Wpływ grupy krwi na zdrowie
Podejrzewa się, że grupy krwi mogą mieć związek z predyspozycją do określonych chorób, dotyczy to zwłaszcza układu AB0.
Na przykład podejrzewa się, że ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory złośliwe jest większe u osób z określonymi grupami krwi. Rak żołądka wydaje się być bardziej rozpowszechniony u osób z grupą krwi A, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy występuje częściej u osób z grupą 0, a rak trzustki wydaje się być częstszy u osób z grupami krwi innymi niż 0 (A, AB lub B).
Podczas pandemii COVID-19 stwierdzono, że grupa krwi 0 była związana z mniejszym ryzykiem wystąpienia tej choroby. Istniały także niewielkie różnice w śmiertelności z powodu COVID-19 u osób z różnymi grupami krwi, ale uważa się, że mogło to być związane z innymi czynnikami (np. cechami demograficznymi) niż samą grupą krwi.
Zakłada się także, że osoby z grupą krwi 0 mogą być mniej narażone na wystąpienie żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej.
Inne układy grupowe
Poza układem AB0 i Rh występują również inne układy grupowe, ich znaczenie jest jednak mniejsze i nie wykonuje się rutynowo badań krwi w celu ich określenia. Należą do nich m.in. układy Kell, Duffy, Kidd, MNS, Diego i Colton.
Grupy krwi a przetaczanie krwi
Oznaczenie grupy krwi jest bardzo ważne. U każdego pacjenta, u którego przewiduje się przetoczenie krwi lub jej składników, trzeba określić grupę krwi AB0 i Rh oraz wykonać badanie na obecność przeciwciał odpornościowych z krwinkami wzorcowymi (są to wyselekcjonowane krwinki każdej z grup krwi) oraz z krwinkami dawcy. W ten sposób sprawdza się, czy nie dochodzi do reakcji biorcy na krew lub składnik krwi dawcy i czy dany preparat krwi może być bezpiecznie podany.
Przeczytaj więcej: Przetaczanie krwi
