Nie każdy prążek jest objawem czerniaka. W przypadku tego nowotworu, prążek zmienia się – staje się szerszy, ciemniejszy, zmienia kształt. Proces ten trwa zwykle wiele miesięcy – opowiada dr hab. Michał Sobjanek z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.
Ewa Stanek-Misiąg: Rak paznokci znajduje się na samym końcu listy chorób, które dotykają paznokcie?
Czerniak aparatu paznokciowego (wczesny). Podłużne przebarwienie płytki paznokciowej (melanonychia) obserwowane od ok. 2 lat.
Dr hab. Michał Sobjanek: Ma Pani rację. Ponad 60% wszystkich chorób paznokci stanowią infekcje, przede wszystkim grzybicze, rzadziej bakteryjne i mieszane. Kolejne, co do częstości występowania są różnego rodzaju zmiany pourazowe. Obserwujemy też coraz więcej zmian związanych z użytkowaniem sztucznych paznokci. Paznokcie mogą być również dotknięte chorobami zapalnymi skóry, takimi jak np. łuszczyca czy liszaj płaski. Nowotwory aparatu paznokciowego występują bardzo rzadko, są nimi czerniak lub rak. Czerniak aparatu paznokciowego należy do grupy czerniaków akralnych (paznokciowych i dłoniowo-podeszwowych). Czerniaki akralne, ze względu na rzadkość występowania często rozpoznaje się w bardziej zaawansowanych stadiach, aniżeli czerniaki innych okolic.
Co może wskazywać na czerniaka paznokcia?
Objawem, który powinien zaniepokoić jest ciemno zabarwiony prążek przebiegający wzdłuż płytki paznokciowej (melanonychia). To zabarwienie wynika z odkładania się w płytce paznokciowej melaniny produkowanej przez melanocyty (są to komórki, z których może powstać czerniak). Oczywiście nie każdy prążek jest objawem czerniaka. W przypadku tego nowotworu, prążek zmienia się – staje się szerszy, ciemniejszy, zmienia kształt. Proces ten trwa zwykle wiele miesięcy. Czerniak wykryty na tym etapie to nowotwór wczesny, dobrze rokujący (wyleczalny). Kolejne objawy, niestety związane z większym zaawansowaniem nowotworu (możliwość przerzutów) to deformacja płytki paznokciowej, przebarwienie tkanek otaczających płytkę (wałów paznokciowych) oraz obecność guza.
Jak się diagnozuje czerniaka paznokcia?
Czerniak aparatu paznokciowego ma najczęściej dość typowy przebieg, o którym już wspomniałem. Ważne, aby rozpoznawać go na wczesnym etapie, czyli jego jedynym objawem jest przebarwienie płytki, gdyż to warunkuje dobre rokowanie i możliwość leczenia oszczędzającego (bez amputacji). Rozpoznanie nowotworu złośliwego można ustalić jedynie na podstawie badania histopatologicznego. Materiał do badania pobiera się w znieczuleniu miejscowym z macierzy, rzadziej łożyska aparatu paznokciowego. Wskazaniami do biopsji jest obecność prążka o szerokości powyżej 1/3 szerokości płytki, dynamiczna zmiana wyglądu prążka, destrukcja płytki paznokciowej.
Z czym myli się czerniaka paznokcia?
Podobne podłużne przebarwienie płytki (melanonychia) mogą być spowodowne obecnością w macierzy znamienia barwnikowego. Często niepokój budzą krwiaki podpłytkowe. Zaawansowane czerniaki mogą imitować guzki zapalne, wrastanie paznokci czy sprawy infekcyjne. Każdy wątpliwy przypadek należy wyjaśnić badaniem histopatologicznym (biopsja).
Jak przebiega leczenie czerniaka paznokcia?
W przypadku wcześnie wykrytego czerniaka wystarczy usunięcie aparatu paznokciowego. Ubytek pokrywa się przeszczepem skóry. Jest to zabieg w pewnym stopniu okaleczający, ale dzięki niemu unika się amputacji paliczka. Jeśli nowotwór jest zaawansowany, konieczna staje się amputacja paliczka oraz badanie węzłów chłonnych. W tej sytuacji rokowanie pacjenta jest niepewne i zdecydowanie gorsze niż w przypadku wcześnie wykrytych zmian.
Podobnie postępujemy w przypadku raka kolczystokomórkowego aparatu paznokciowego. Zawsze staramy się prowadzić leczenie oszczędzające, gdy jest to możliwe.
Za czerniaka skóry odpowiada nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV, ale to chyba nie dotyczy czerniaka paznokcia?
W przypadku czerniaka akralnego, czyli czerniaka występującego w okolicy paznokci, dłoni i stóp, promieniowanie UV prawdopodobnie nie ma znaczenia. Być może rolę odgrywają czynniki genetyczne lub uraz. Nie ma pewności co do przyczyn powstawania tego nowotworu.
Czy znane są przyczyny rozwoju raka płaskonabłonkowego paznokcia?
Rak aparatu paznokciowego wywodzi się z komórek nabłonkowych. Przypuszcza się, że w dużej mierze może on być związany z infekcją HPV, czyli zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego, który – jak wiadomo – jest poważnym czynnikiem kancerogennym w przypadku nowotworów szyjki macicy, głowy i szyi. U części pacjentów z przewlekłymi brodawkami okołopaznokciowymi dochodzi do nowotworzenia. Powstaje wtedy specyficzna postać raka brodawkującego. Nie potrafimy jednak jednoznacznie wskazać przyczyny rozwoju tego nowotworu.
Jakie są objawy raka płaskonabłonkowego paznokcia?
Ten nowotwór nie powoduje zmiany zabarwienia płytki paznokciowej. Jego objawem jest masa guzowata zlokalizowana pod płytką lub w wałach paznokciowych. W miarę wzrostu guza obserwuje się deformację płytki oraz krwawienie.
Czy nowotwory paznokci w równym stopniu dotyczą wszystkich palców u rąk i nóg?
Nowotwór może się rozwinąć w każdym paznokciu, w każdej lokalizacji, jednak najbardziej predysponowane są kciuki i paluchy, ponieważ występuje tam najwięcej macierzy, czyli najwięcej komórek, które mogą ulec mutacji.
Jakie są najczęstsze błędy w pielęgnacji paznokci?
Na pewno nie zaleca się agresywnego wycinania skórek. Uszkadza to naturalną barierę zabezpieczającą przed wnikaniem bakterii i grzybów. Nie należy też przewlekle użytkować sztucznych paznokci. Rozumiem okazjonalne stosowanie, natomiast długotrwałe ich noszenie osłabia płytkę paznokciową, może ją też trwale zniszczyć. Stosowanie sztucznych paznokci może powodować zmiany podobne do liszaja płaskiego oraz infekcje grzybiczo-bakteryjne.
Czy COVID-19 sprowadził do dermatologów pacjentów z nietypowymi zmianami w obrębie paznokci?
Obserwujemy coraz to nowe manifestacje tej choroby, wczesne i późne. Ostatnio zauważyliśmy, że w paznokciach pocovidowych - lunula (inaczej obłączek – obszar w obrębie bliższej części płytki, czyli u dołu paznokcia w kształcie półksiężyca o jasnym zabarwieniu) jest trójkątna. Poza tym na paznokciach pojawiają się białe pasma i bruzdy.
Te zmiany wynikają z tego, że w wyniku dużego stanu zapalnego, wysokiej gorączki, osłabienia organizmu komórki, które tworzą macierz przestają się tak intensywnie dzielić, jak dotąd.
Zmiany pocovidowe są odwracalne. Poza tym jest to problem poboczny. Pacjenci, którzy ciężko przechorowali COVID-19 mają z reguły bardzo poważne powikłania, paznokcie są dla nich najmniejszym problemem.
Rozmawiała Ewa Stanek-Misiąg
Dr hab. n. med. Michał Sobjanek – specjalista dermatologii i wenerologii, pracuje w Katedrze i Klinice Dermatologii, Wenerologii i Alergologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego
