Wirus brodawczaka ludzkiego (human papillomavirus – HPV) jest wirusem, który powoduje powstawanie różnych zmian na skórze i błonach śluzowych (gardła, jamy ustnej, a także genitaliów). Zakażenie HPV jest głównym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. Wirus przenosi się głównie przez kontakty seksualne, a także przez bezpośredni kontakt ze zmianami skórnymi lub na błonach śluzowych
Fot. istockphoto.com
Co to jest HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) i jak można się nim zakazić?
Wirus brodawczaka ludzkiego, nazywany też ludzkim wirusem brodawczaka (human papillomavirus – HPV) jest wirusem, który zakaża komórki naskórka i nabłonka płaskiego. Istnieje ponad 200 typów HPV.
Poszczególne typy HPV mogą zajmować określone okolice ciała i w związku z tym zmiany wywołane przez HPV podzielono na:
- skórne – występujące poza okolicą zewnętrznych narządów płciowych
- lokalizujące się w okolicy zewnętrznych narządów płciowych i odbytu lub w obrębie innych błon śluzowych (jamy ustnej i gardła, krtani).
Zakażenie HPV może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka. Zależy to od typu wirusa. Typy HPV określane jako niskoonkogenne, czyli mające mały potencjał spowodowania nowotworu, to typy 6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 72 i odpowiadają one za powstawanie brodawek skórnych i narządów płciowych. Typy 6 i 11 są odpowiedzialne za powstanie kłykcin kończystych. Niektóre typy HPV mają zdolność integracji z DNA człowieka i te odpowiadają za przemianę nowotworową zakażonych komórek (typy wysokoonkogenne, czyli niosące duże ryzyko wywołania nowotworu: 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59). W ponad 70% przypadków nowotworów związanych z zakażeniem HPV to typy 16 i 81. Wykazano związek zakażenia HPV z rozwojem nowotworów prącia, sromu, pochwy, odbytu, szyjki macicy oraz głowy i szyi (raki płaskonabłonkowe jamy ustnej, gardła, krtani, zatok przynosowych). Podejrzewa się, że HPV ma także udział w powstawaniu raka płaskonabłonkowego przełyku i płuc.
Zakażenie przenosi się człowieka na człowieka wskutek kontaktu seksualnego, poprzez kontakt bezpośredni ze zmianami skórnymi lub na błonie śluzowej oraz z matki na dziecko w czasie porodu (ryzyko zakażenia niewielkie). Wirus jest powszechny, według ostrożnych szacunków aż 50% osób aktywnych seksualnie będzie miała w ciągu życia kontakt z HPV.
Okres wylęgania wynosi od kilku tygodni do 6–8 miesięcy.
Zakażenie HPV – objawy
Zakażenie HPV może być bezobjawowe, powodować jedynie niewielkie objawy lub nasilone zmiany. Zmiany chorobowe w zakażonej okolicy z reguły rosną powoli (szybciej u osób z niedoborem odporności). Blisko w 90% przypadków dochodzi do samoistnego wyleczenia.
Zakażenie HPV może powodować powstanie zmian skórnych – brodawek, zwykle zlokalizowanych na dłoniach lub podeszwach, które mają postać są guzków o nierównej powierzchni, wielkości do kilku milimetrów, z reguły niebolesnych. Jeśli się zlewają, mogą sprawiać ból przy chodzeniu. Zmiany mogą swędzieć.
Zakażenie HPV może powodować wystąpienie kłykcin kończystych. Są to zmiany, które lokalizują się najczęściej w okolicach zewnętrznych narządów płciowych (srom, prącie, okolica okołoodbytnicza) i przyjmują postać różowych, kalafiorowatych niewielkich guzków, wyniosłych lub płaskich. Ich powierzchnia może być gładka lub zrogowaciała.
Zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej mogą być drobne, podobne do kłykcin, niekiedy są płaskie, białawe.
Zakażenie HPV może prowadzić do zmian dysplastycznych w obrębie szyjki macicy. Lekarz może je stwierdzić podczas badania ginekologicznego lub cytologii przesiewowej.
Zmiany nowotworowe z reguły rosną szybko i zajmują coraz większe obszary, łatwiej krwawią. Jednym z charakterystycznych nowotworów związanych z HPV jest rak brodawkujący, przyjmujący postać kłykcin kończystych olbrzymich (tzw. guz Buschkego i Löwensteina), zwykle umiejscowiony w obrębie zewnętrznych narządów płciowych.
Szczególną postacią rozległego przewlekłego zakażenia HPV jest uwarunkowana genetycznie dysplazja Lewandowsky’ego i Lutza (epidermodysplasia verruciformis – EV).
W zależności od lokalizacji zmian mogą one powodować trudności w oddawaniu moczu lub stolca, ból w trakcie stosunku seksualnego, chrypkę.
Większość zakażeń HPV ustępuje samoistnie w ciągu 1–2 lat.
HPV u kobiet
Zakażenie HPV może prowadzić do zmian dysplastycznych w obrębie szyjki macicy. Lekarz może je stwierdzić podczas badania ginekologicznego lub cytologii przesiewowej. Zmiany dysplastyczne są stanem przedrakowym, a główną przyczyną odpowiadającą za raka szyjki macicy jest wirus brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus – HPV). Ze względu na to, bardzo ważne jest wykonywanie regularnie badań cytologicznych, dzięki którym dysplazja może być uchwycona na wczesnym etapie, zanim dojdzie do rozwoju raka.
Wykazano także związek zakażenia HPV z rozwojem nowotworów sromu, pochwy.
HPV u mężczyzn
Wykazano związek zakażenia HPV z rozwojem nowotworów prącia.
Diagnostyka zakażenia HPV – badania, testy
Lekarz zazwyczaj ustala rozpoznanie na podstawie obrazu klinicznego, czyli oglądania zmian skórnych lub na błonach śluzowych. W razie podejrzenia przemiany nowotworowej wykonuje się badania cytologiczne i histologiczne. Wykrywanie HPV stosuje się w diagnostyce przesiewowej w kierunku raka szyjki macicy oraz w ustalaniu przyczyny raka jamy ustnej i gardła. W celu wykrycia HPV i określenia jego typu wykorzystuje się techniki molekularne (RT-PCR).
Konieczne są okresowe badania cytologiczne kobiet i kolposkopia w przypadku stwierdzenia nieprawidłowego obrazu mikroskopowego oraz anoskopia u osób z kłykcinami okolicy odbytu.
U chorych z zakażeniem HPV lekarz może zlecić wykonanie badań w kierunku innych zakażeń przenoszonych drogą płciową: kiły, zakażeń HIV, HBV i HCV oraz chlamydiozy i rzeżączki.
HPV – leczenie
Nie ma leku, który powoduje wyleczenie HPV.
Stosuje się leczenie miejscowe zmian chorobowych:
- zachowawcze – polegające na miejscowym stosowaniu: immunomodulatorów (interferon α, imikwimod), leków antyproliferacyjnych (podofilotoksyna, 5-fluorouracyl), leków keratolitycznych (kwas salicylowy, kwas trichlorooctowy, kwas dwuchlorooctowy), sinekatechiny (lek pochodzenia roślinnego o złożonym mechanizmie działania)
- inwazyjne – wycięcie chirurgiczne (w przypadkach opornych na leczenie konwencjonalne), krioterapia, elektrokoagulacja, laseroterapia.
W przypadku podejrzenia nowotworu skóry lub układu moczowo-płciowego związanego z zakażeniem HPV (prącia, sromu, szyjki macicy, odbytu) lekarz skieruje pacjenta na diagnostykę i leczenie onkologiczne.
Pacjenci zakażeni HPV muszą mieć świadomość ryzyka zakażenia partnerów seksualnych, a także możliwości rozwoju nowotworu złośliwego i ewentualnej potrzeby odpowiednich okresowych badań (cytologia, kolposkopia, anoskopia).
HPV – powikłania
Powikłania są głównie związane z lokalizacją zmiany i typem HPV:
- przemiana nowotworowa
- nadkażenia bakteryjne
- krwawienia przy uszkodzeniu zmian mających postać guzków (mechaniczne uszkodzenie zmiany, np. zahaczenie odzieżą)
- trudności w oddawaniu moczu lub stolca wskutek mechanicznej przeszkody (np. kłykciny wrastające do cewki moczowej lub zlokalizowane w okolicy odbytu)
- trudności w połykaniu i oddychaniu przy zajęciu gardła lub krtani
- zlewające się brodawki podeszwowe mogą sprawiać ból przy chodzeniu
- nieleczone brodawki krtani, gardła i dróg oddechowych mogą prowadzić do niedrożności dróg oddechowych lub chrypki
- brodawki skórne mogą mieć wpływ na życie społeczne z powodu wyglądu
- kłykciny kończyste narządów płciowych, szczególnie rozległe, mogą powodować depresję, lęk, abstynencję seksualną, a nawet dysfunkcję seksualną wynikającą z lęku.
Czy możliwe jest wyleczenie HPV?
W przypadku zmian nienowotworowych u osób z prawidłową odpornością rokowanie jest dobre, natomiast w nowotworach złośliwych, w których powstawaniu uczestniczy HPV, zależy od stopnia zaawansowania w chwili rozpoznania i możliwości leczenia.
Zakażenie HPV – zapobieganie
Wirus przenosi się głównie przez kontakty seksualne, dlatego ograniczenie liczby partnerów seksualnych zmniejsza ryzyko zachorowania. Najpewniejszym sposobem uniknięcia zakażenia HPV jest powstrzymanie się od aktywności seksualnej.
Istnieje szczepienie przeciwko typom HPV, które odpowiadają za większość przypadków raka szyjki macicy i brodawek płciowych. Przeczytaj: Szczepienie przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) – czy jest skuteczne i bezpieczne?
