×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Wodobrzusze - objawy, przyczyny, leczenie

dr n. med. Magdalena Przybylska-Feluś
Klinika Gastroenterologii i Hepatologii UJ CM, Kraków

Wodobrzusze to nadmierne gromadzenie wolnego płynu w obrębie jamy brzusznej ponad fizjologiczną ilość (norma to maksymalnie 150 ml). Może być objawem różnych chorób, wśród których najczęstsze przyczyny to marskość wątroby oraz choroby nowotworowe. Sposób leczenia oraz rokowanie zależą od przyczyny wodobrzusza.

Co to jest wodobrzusze?

Wodobrzusze (dawniej określane jako puchlina brzuszna) to nagromadzenie płynu w jamie brzusznej.

Prawidłowo w obrębie jamy brzusznej występuje niewielka ilość płynu, który ma za zadanie amortyzować znajdujące się w niej narządy. Zwiększenie tej ilości ponad fizjologiczną ilość, tj. >150 ml jest patologią. W zależności od ilości płynu określamy wodobrzusze jako łagodne, umiarkowane lub zaawansowane.

Wodobrzusze - przyczyny

Do gromadzenie płynu w jamie brzusznej może dochodzić w wyniku jednego z czterech mechanizmów, obejmujących:

  • zbyt wysokie ciśnienie w naczyniach żylnych odprowadzających krew z narządów jamy brzusznej (tzw. nadciśnienie wrotne)
  • zbyt małą ilość białek we krwi (np. gdy synteza białek jest upośledzona lub dochodzi do ich nadmiernej utraty)
  • nadprodukcję płynu (np. przez komórki nowotworowe)
  • upośledzony odpływ płynu przez naczynia limfatyczne.

Najczęstsze przyczyny wodobrzusza to nadciśnienie wrotne w przebiegu marskości wątroby, choroby nowotworowe, niewydolność serca lub infekcje. Inne przyczyny (np. zapalenie trzustki, niewydolność nerek, niedobór białka w przebiegu niedożywienia) są dużo rzadsze.

Marskość wątroby to stan, w którym miąższ wątroby wskutek przewlekłego procesu zapalnego ulega nieprawidłowej przebudowie ze znacznym włóknieniem, co powoduje zaburzenia czynności wątroby. Marskość wątroby ma charakter postępujący, wraz z zaburzeniem struktury wątroby pojawiają się objawy świadczące o upośledzeniu funkcji tego narządu. Poza nieprawidłową funkcją wątroby włóknienie tkanki wątrobowej powoduje upośledzenie przepływu krwi w krążeniu wrotnym, co powoduje powstanie nadciśnienia wrotnego i może prowadzić do rozwoju m.in. wodobrzusza.

Wodobrzusze - objawy

Pierwszym objawem wodobrzusza jest stopniowo powiększający się obwód brzucha z towarzyszącym dyskomfortem w obrębie jamy brzusznej, pobolewaniem i nudnościami. Wodobrzusze nie jest chorobą, ale objawem, który może występować w przebiegu wielu schorzeń, dlatego często towarzyszą mu inne objawy związane z chorobami leżącymi u jego podłoża.

W przebiegu wodobrzusza związanego z marskością wątroby mogą występować, np. żółtaczka, świąd skóry i ginekomastia (nadmierny rozwój gruczołów piersiowych) u mężczyzn. Często razem z wodobrzuszem występują obrzęki kończyn dolnych oraz objawy upośledzonego krzepnięcia.

W przebiegu niewydolności serca obecne są: duszność, obrzęki kończyn dolnych, ograniczona tolerancja wysiłku fizycznego, konieczność oddawania moczu w nocy (nykturia). U chorych z tej grupy często wcześniej rozpoznano choroby kardiologiczne, jak choroba niedokrwienna serca, wady zastawkowe lub chorzy przebyli zawał serca.

Choroby nowotworowe mają różnorodne objawy w zależności od lokalizacji zmian. W przypadku chorób przewodu pokarmowego są to na przykład bóle brzucha, nudności i/lub wymioty, zmiana rytmu wypróżnień. Chorobie nowotworowej często towarzyszy postępująca utrata masy ciała lub zakrzepica w obrębie żył głębokich.

U kobiet wodobrzusze może być jednym z pierwszych objawów guza jajnika.

Wodobrzusze - kiedy zgłosić się do lekarza?

Do lekarza należy się zgłosić w przypadku narastania obwodu brzucha w krótkim czasie, obrzęków kończyn dolnych, postępującego pogorszenia tolerancji wysiłku fizycznego, żółtaczki, długiego krwawienia po skaleczeniu czy nawracających samoistnych krwawień (np. z nosa, dziąseł).

Osoby z rozpoznanym wodobrzuszem lub stwierdzoną patologią wątroby muszą zwracać uwagę na występujące u siebie objawy. Pilnego kontaktu z lekarzem zawsze wymaga gwałtowne narastanie obwodu brzucha pomimo stosowania leków, duszność, objawy krwawienia do przewodu pokarmowego (wymioty wyglądające jak fusy kawy lub zawierające świeżą krew, stolec czarny jak smoła, krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego), zmniejszenie ilości oddawanego moczu oraz zaburzenia świadomości, jak np. nadmierna senność.

Warto także skonsultować z lekarzem nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych wykonywanych np. w ramach ogólnie pojętej profilaktyki.

Wodobrzusze - rozpoznanie

Znacznego stopnia wodobrzusze może zostać wykryte podczas badania fizykalnego jamy brzusznej.

Wodobrzusze łagodne trudno stwierdzić w badaniu fizykalnym, najczęściej stwierdza się w badaniach obrazowych, takich jak badanie ultrasonograficzne (USG) czy tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy.

Wodobrzusze umiarkowane lub zaawansowane może być stwierdzone w badaniu fizykalnym, a objaw ten jest potwierdzany w badaniach obrazowych. Badania obrazowe wykonuje się także celem diagnostyki przyczyny wodobrzusza i/lub oceny zaawansowania marskości wątroby. Badając pacjenta dotykiem (badanie palpacyjne), lekarz stwierdza wówczas tzw. objaw chełbotania, a opukując jamę brzuszną może wykryć stłumienie wywołane przez płyn. Często pacjenci z wodobrzuszem i zaawansowaną chorobą wątroby mają charakterystyczny wygląd „kasztanowego ludzika” – tj. duży brzuch i chude kończyny.

Po stwierdzeniu wodobrzusza należy poszukiwać jego przyczyny. W tym celu wykonuje się szereg badań, w tym badania krwi mające na celu ocenę pracy wątroby i nerek. Często pobiera się także próbki płynu z jamy otrzewnej, które są poddawane analizie pod kątem zawartości różnych komórek (np. leukocytów, komórek nowotworowych), glukozy, albuminy i białka. Wykonuje się także badania obrazowe (np. USG, TK, MRI, echokardiografia) w zależności od podejrzewanej przyczyny wodobrzusza (choroby wątroby, choroby serca, nowotwór itp.).

Wodobrzusze - metody leczenia

Leczenie wodobrzusza ukierunkowane jest na leczenie choroby podstawowej i leczenie objawowe. W objawowym leczeniu wodobrzusza stosuje się leki moczopędne (diuretyki, potocznie określane jako leki odwadniające), które można podawać dożylnie lub doustnie. Przy małym stężeniu albumin konieczne może być ich uzupełnienie. Ważne jest także monitorowanie stężeń jonów i korekta ich ewentualnych nieprawidłowości.

Choroby wątroby są rozległym zagadnieniem. W tej grupie chorych, poza leczeniem swoistym, o ile jest ono możliwe, konieczne jest także leczenie innych nieprawidłowości wynikających z upośledzonej funkcji tego narządu, jak: zaburzenia krzepnięcia krwi, małe stężenie albumin (frakcji białek krwi).

W przypadku choroby nowotworowej leczenie uzależnione jest od rodzaju i lokalizacji guza oraz zaawansowania choroby.

W niewydolności krążenia leczenie obejmuje zarówno leczenie niewydolności serca, jak i leczenie objawowe.

Jeżeli w przebiegu zaawansowanego wodobrzusza rozwija się duszność, brak efektu stosowanych leków możliwe jest wykonanie nakłucia jamy brzusznej z usunięciem części płynu z otrzewnej (tzw. lecznicze nakłucie jamy otrzewnej). Należy jednak pamiętać, że do tej procedury istnieją zarówno wskazania, jak i przeciwwskazania.

Wodobrzusze - postępowanie

Wodobrzusze jest objawem wymagającym pilnej diagnostyki, stąd konieczność kontaktu z lekarzem.

Leczenie wodobrzusza wymaga ścisłej współpracy między lekarzem a pacjentem. W terapii ważne jest nie tylko leczenie objawowe wodobrzusza, ale także przyczynowe, czyli leczenie choroby podstawowej będącej przyczyną rozwoju wodobrzusza.

Poza systematycznym stosowaniem leków zgodnie z zaleceniami lekarza, okresową kontrolą lekarską oraz kontrolą badań biochemicznych, ważne są także: częste mierzenie obwodu brzucha, pomiar masy ciała oraz bilansowanie płynów przyjętych i wydalonych. U chorego z wodobrzuszem konieczne jest ograniczenie przyjmowanych płynów oraz soli kuchennej.

Wodobrzusze - najczęstsze pytania pacentów

Czy wodobrzusze zawsze oznacza marskość wątroby?

Wodobrzusze jest objawem występującym w przebiegu wielu chorób, ale marskość wątroby jest jego najczęstszą przyczyną. W przypadku pierwszego epizodu wodobrzusza konieczne jest zebranie dokładnego wywiadu chorobowego oraz przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki w celu wykrycia przyczyny tego objawu.

Jakie są powikłania nakłucia wodobrzusza?

Nakłucie jamy otrzewnej można podzielić na diagnostyczne (ma na celu ustalenie rozpoznania, czyli przyczyny wodobrzusza) i lecznicze. Nakłucie wykonuje się cienką igłą, w przypadku dłużej trwającego drenażu pozostawia się w jamie brzusznej cienki plastikowy dren. Powikłania nakłucia występują rzadko i obejmują krwiak lub krwawienie do jamy otrzewnej, nakłucie jelita lub pęcherza moczowego. W przypadku pozostawienia drenu istnieje większe ryzyko zapalenia jamy otrzewnej.

Jakie są możliwe powikłania wodobrzusza?

Powikłania wodobrzusza obejmują:

  • duszność, wynikająca z ucisku na przeponę przez dużą ilość płynu w jamie brzusznej
  • przemieszczenie bakterii z jelita do płynu w jamie brzusznej, co powoduje bakteryjne zapalenie otrzewnej.

Z wodobrzuszem często współistnieją obrzęki kończyn dolnych i płyn w jamie opłucnej.

Dlaczego chorzy z wodobrzuszem powinni ograniczać ilość sodu (soli kuchennej) w diecie?

Bardzo często w przebiegu wodobrzusza obserwuje się zmniejszenie zawartości sodu w osoczu; stan ten wynika z nadmiaru wody, a nie z niedoboru sodu. Paradoksalnie zwiększając ilość sodu w diecie, doprowadza się do zatrzymywania wody w organizmie, co jest niepożądane w przypadku wodobrzusza. W niektórych sytuacjach klinicznych konieczne staje się ograniczanie spożywania płynów oraz zmniejszenie ilości soli (źródła sodu) w diecie.

Czy diuretyki (leki moczopędne) podawane dożylnie działają lepiej niż podawane doustnie?

Diuretyki mają za zadanie zwiększenie wydalania wody z organizmu, co jest pożądane w leczeniu wodobrzusza. Preferuje się ich podawanie doustnie, ponieważ wiąże się ona z lepszą tolerancją leczenia i zmniejszeniem częstości występowania działań niepożądanych, jakimi są zbyt duże wahania w objętości płynów w organizmie, obniżenie ciśnienia tętniczego czy zaburzenia mineralne. Decyzja o drodze podania leku zależy między innymi od stanu klinicznego pacjenta.

Wodobrzusze nowotworowe - czas przeżycia

Nowotworowe pochodzenie wodobrzusza często wiąże się z zaawansowaną chorobą. Na dalsze postępowanie lecznicze oraz czas przeżycia wpływają m.in. rodzaj nowotworu, typ histologiczny, co przekłada się na rodzaj dalszego leczenia, ale także na odpowiedź na leczenie. Ważne są także obecność (lub brak) innych przerzutów oraz ogólny stan pacjenta. Schematy leczenia są zależne od rodzaju guza pierwotnego. Stąd trudno podać uniwersalnie czas przeżycia w przypadku wystąpienia wodobrzusza nowotworowego.

Wodobrzusze przy raku jajnika

Wodobrzusze w przebiegu raka jajnika może być pierwszym objawem choroby bądź może wystąpić u kobiety z wcześniej stwierdzanym guzem. Jak w każdym wodobrzuszu nowotworowym, taki objaw świadczy o zaawansowaniu choroby. I podobnie postępowanie i rokowanie zależą od typu histologicznego raka jajnika, stopnia zajęcia jamy otrzewnej oraz ogólnego stanu zdrowia pacjentki. Szczegółowe informacje odnośnie do raka jajnika przedstawiono w odpowiednim materiale.

W przypadku napiętego wodobrzusza niereagującego na leczenie farmakologiczne możliwa jest paracenteza lecznicza.

Piśmiennictwo

  1. Dąbrowski A. (red.): Gastroenterologia. Medical Tribune Polska.
  2. Szczeklik A. (red.): Choroby wewnętrzne, kompendium. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
  3. Hartleb M.: Problemy w praktyce hepatologicznej. Medycyna Praktyczna 2012: 11.
16.11.2022
Zobacz także
  • Badanie płynu otrzewnowego
  • Ostre zapalenie trzustki
  • Marskość wątroby
Wybrane treści dla Ciebie
  • Pierwotne zapalenie dróg żółciowych (dawniej: pierwotna marskość żółciowa wątroby)
  • Przeszczep wątroby
  • Marskość wątroby
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta