Grypa i przeziębienie to najczęstsze choroby, które dotykają co roku miliony Polaków. Przedstawiamy najważniejsze informacje na temat przyczyn przeziębienia i grypy, radzimy jak im zapobiegać oraz prezentujemy najnowsze i skuteczne metody leczenia.
Fot. pixabay.com
Podstawowe informacje na temat grypy i przeziębienia
Przeziębienie to zespół objawów związanych z zapaleniem błony śluzowej nosa, gardła i zatok przynosowych, spowodowany zakażeniem wirusowym. Chorobę powodują bardzo liczne wirusy (najczęściej tzw. rynowirusy).
Grypa to choroba o ostrym przebiegu spowodowana zakażeniem układu oddechowego wirusem grypy. Zachorowania u ludzi wywołują typy A i B wirusa grypy. Typ A dzieli się na podtypy w zależności od rodzaju 2 białek na powierzchni cząsteczki wirusa: hemaglutyniny (H) i neuraminidazy (N). Grypę sezonową najczęściej wywołują wirusy podtypów H1N1 i H3N2 (w niektórych sezonach H1N2); występowanie szczepów wirusów grypy typu B jest zmienne i nieprzewidywalne, co 2-4 lata wywołują epidemie.
Grypa sezonowa a grypa pandemiczna
Grypa sezonowa - zachorowania występujące corocznie w okresie epidemicznym (na półkuli północnej, w tym w Polsce, od późnej jesieni do wczesnej wiosny), spowodowane przez typowe wirusy grypy występujące u ludzi.
Grypa pandemiczna - zachorowania występujące co kilkanaście lub kilkadziesiąt lat w postaci epidemii obejmujących cały świat, wywołane przez nowe, nieznane do tej pory u ludzi rodzaje wirusa grypy, np. tzw. hiszpanka (w latach 20. XX w.) lub tzw. grypa świńska w sezonie 2009/2010 wywołana nowym wariantem wirusa A/H1N1v. Większość osób w populacji (w skrajnych przypadkach nikt) nie ma nawet resztkowej odporności na takie nowe podtypy lub warianty wirusa, dlatego zakażenie szerzy się bardzo szybko. Podczas pandemii liczba zachorowań jest kilkakrotnie większa niż podczas zwykłych epidemii grypy sezonowej.
Zobacz: Epidemie i pandemie grypy
Objawy i różnice między grypą a przeziębieniem
Przeziębienie często rozpoczyna się trwającym 1–2 dni okresem złego samopoczucia. Pierwszym objawem choroby może być ból gardła, czasem chrypka. Następnie pojawia się nieżyt nosa, który w późniejszym czasie jest zwykle dominującym objawem przeziębienia. W pierwszych dniach choroby może występować stan podgorączkowy (temperatura ciała 37—38°C).
U chorych na grypę choroba rozpoczyna się często wysoką gorączką (nawet do 40°C, szczególnie u dzieci), której towarzyszy uczucie rozbicia, dreszcze, bóle mięśni głowy oraz kaszel. Nieżyt nosa jest zwykle mało nasilony.
Objawy obydwu chorób utrzymują się zwykle do około 7 dni.
Grypa i przeziębienie – różnice
Obraz kliniczny grypy i przeziębienia jest podobny, jest jednak kilka ważnych różnic:
- objawy grypy częściej mają ostry początek, podczas gdy przeziębienie zwykle rozpoczyna się 1–2 dniowym okresem złego samopoczucia, a objawy narastają stopniowo
- grypie częściej towarzyszy wysoka gorączka, dreszcze, bóle mięśni, głowy
- u chorych na grypę katar zwykle ma mniejsze nasilenie, jest on natomiast dominującym objawem u chorych na przeziębienie
- grypa może powodować poważne powikłania, takie jak zapalenie płuc lub nawet niewydolność oddechową.
Na podstawie samych objawów lekarz nie jest w stanie w sposób pewny odróżnić grypy i przeziębienia. W znakomitej większości przypadków nie ma to jednak znaczenia. Rozpoznanie zakażenia wirusem grypy i odróżnienie go od innych zakażeń jest natomiast często konieczne u chorych przyjmowanych do szpitala z powodu powikłań grypy (np. zapalenia płuc).
Epidemiologia
Wirusowe zakażenia górnych dróg oddechowych to najczęściej występujące u ludzi choroby. Na przeziębienie większość z nas zapada kilka razy w roku (rzadziej chorują osoby starsze, znacznie częściej - dzieci). Grypa jest również chorobą powszechną, ale występuje znacznie rzadziej niż przeziębienie. Co roku na grypę zapada nawet do kilku milionów Polaków.
Ponieważ przeziębienie powodują bardzo różne wirusy, często zdarza się, że w tym samym roku zakażamy się wielokrotnie. W przypadku grypy przebycie choroby również nie zapewnia odporności na zakażenie innym typem wirusa, ale ponieważ w populacji w kolejnych sezonach dominują 1–2 typy wirusa, rzadko zapadamy na grypę częściej niż raz w sezonie.
Drogi zakażenia
Do przeniesienia wirusa dochodzi:
- drogą kropelkową w czasie kontaktu z chorym, który kaszląc lub kichając rozpyla drobne kropelki wydzieliny dróg oddechowych, zawierające wirusy
- drogą pokarmową poprzez kontakt z zakażonymi przedmiotami (niektóre wirusy mogą nawet przez kilka godzin przetrwać w środowisku, np. na przedmiotach codziennego użytku).
- Do zakażenia niektórymi szczepami grypy może także dojść w wyniku bliskiego kontaktu (np. dotykanie) z chorymi lub martwymi zwierzętami – świniami, ptakami domowymi lub dzikimi. Grypą ptaków można się również zakazić w wyniku spożywania surowego lub niedogotowanego mięsa lub surowych jaj chorych ptaków.
Zapobieganie
Ponieważ przeziębienie jest powodowane przez bardzo różne wirusy, nie ma dostępnej szczepionki zabezpieczającej przed zakażeniem. W przeciwieństwie do przeziębienia, dostępna jest skuteczna szczepionka przeciwko grypie. Ponieważ wirusy grypy stale się zmieniają (ulegają mutacjom), co roku przygotowane są nowe szczepionki, obejmujące te wirusy, które będą występować najczęściej w danym sezonie.
Inne metody zapobiegania zakażeniu:
- unikanie zatłoczonych miejsc w okresach zwiększonej zapadalności
- częste i długie mycie rąk mydłem (15—30 sekund)
- stosowanie środków odkażających na bazie alkoholu
- regularny wysiłek fizyczny o umiarkowanym natężeniu (trening na poziomie wyczynowym zwiększa ryzyko przeziębienia).
Leczenie
Postępowanie ogólne:
- odpoczynek, leżenie w łóżku, w razie potrzeby zwolnienie z pracy
- picie odpowiedniej ilości płynów (szczególnie, jeżeli przeziębieniu towarzyszy gorączka), np. wody mineralnej niegazowanej albo herbaty; nie powinno się spożywać napojów gazowanych.
Leczenie farmakologiczne
Leczenie przyczynowe (leki przeciwwirusowe)
Dostępne są skuteczne leki działające na wirusa grypy. Ich rzadkie stosowanie wynika z faktu, że są skuteczne jedynie wtedy, gdy zostaną podane w początkowej fazie choroby, kiedy rzadko są potrzebne. Dysponujemy obecnie dwoma grupami leków: inhibitorami neuramidazy (oseltamiwir i zanamiwir) oraz pochodnymi adamantanu (adamantadyna i rimantydyna). Niestety, część wirusów powodujących grypę jest oporna na niektóre z leków przeciwwirusowych (częściej na pochodne adamantanu). Leki na grypę są w Polsce wydawane tylko na receptę lub dostępne w szpitalach do leczenia ciężko chorych z powikłaniami grypy.
W leczeniu przeziębienia nie stosuje się leków przeciwwirusowych.
Leczenie objawów przeziębienia i grypy
Ból głowy, gardła, mięśni, gorączka
Stosujemy leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Najbezpieczniejszy jest paracetamol. Zażywamy go doraźnie w razie objawów, przyjmując 1–2 tabletki (500—1000 mg). Działanie leku utrzymuje się 4–6 godzin. Nie należy przekraczać dawki 4 gr/dobę, lub - jeżeli stosujemy lek dłużej niż 2–3 dni—dawki 2,5 gr (5 tabletek). Przedawkowanie może spowodować uszkodzenie wątroby. Paracetamol wchodzi w skład wielu leków złożonych.
Można również zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne – np. ibuprofen (200–400 mg, następnie w razie potrzeby co 6 godzin) lub naproksen (w pierwszej dawce 250–500 mg., następnie w razie potrzeby 250 mg co 6–8 godzin). Leki te działają silniej niż paracetamol, ale częściej powodują działania niepożądane (np. podrażnienie błony śluzowej żołądka), dlatego nie powinny być stosowane przez pacjentów z chorobą wrzodową).
Wbrew powszechnemu mniemaniu aspiryna (kwas acetylosalicylowy) nie wpływa na przebieg przeziębienia i grypy, a działa podobnie do wyżej wymienionych leków - przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Nie wolno stosować aspiryny u dzieci, gdyż może powodować z tej grupie poważne powikłanie, czyli zespół Reye’a.
Upośledzona drożność nosa, katar
Dostępnych jest kilka różnych grup leków:
- leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa stosowane miejscowo (ksylometazolina, oksymetazolina); poprawiają szybko drożność nosa, nie wolno ich jednak stosować dłużej niż kilka dni, gdyż stosowane dłużej uszkadzają błonę śluzową nosa i mogą nasilić katar
- leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa stosowane doustnie; zawierają one pseudoefedrynę (lek spokrewniony z amfetaminą), która poprawia drożność nosa i działa słabo stymulująco na mózg; leku nie powinno się stosować u chorych z ciężkim nadciśnieniem tętniczym oraz niestabilną chorobą niedokrwienną serca. Pseudoefedryna jest najważniejszym składnikiem wielu złożonych preparatów, reklamowanych jako preparaty „na grypę i przeziębienie”
- leki przeciwhistaminowe (np. deksbromfenyramina, cetyryzyna); mają słabe działanie poprawiające drożność nosa; stosowane są zwykle jako składnik preparatów wielolekowych; u niektórych chorych mogą powodować senność.
Kaszel
Suchy kaszel można zwalczać stosując leki przeciwkaszlowe takie jak butamirat lub lewodropropizyna. Łagodząco działa również łyżka miodu przed snem. Jeżeli w oskrzelach obecna jest trudna do odkrztuszenia wydzielina można zastosować preparat zawierający gwajafenezynę, ale dane na temat jej skuteczności są sprzeczne. Należy zdecydowanie unikać złożonych preparatów, zawierających zarówno lek przeciwkaszlowy jak i wykrztuśny (najczęściej dekstrometorfan + gwajafenezyna).
Inne leki
Nie ma danych naukowych potwierdzających skuteczność witaminy C, rutozydu oraz leków homeopatycznych w leczeniu przeziębienia lub grypy. Stosowanie antybiotyków w leczeniu zakażeń wirusowych, takich jak przeziębienie, jest nieskuteczne. Obecność ropnej wydzieliny z nosa nie świadczy o bakteryjnej etiologii przeziębienia i nie jest wskazaniem do stosowania antybiotyku.
Kiedy zgłosić się do lekarza
Do lekarza należy się zgłosić jeżeli: