Co to jest i jakie są przyczyny?
Zapalenie brzegów powiek (blepharitis) i dysfunkcja gruczołów Meiboma (ang. Meibomian Gland Dysfunction - MGD) jest to stan zapalny skóry powiek i gruczołów powiekowych. Zapalenie brzegów powiek anatomicznie dzieli się na przednie obejmujące skórę i okolicę rzęs oraz tylne, czyli dysfunkcję gruczołów Meiboma. Choroba może mieć przebieg ostry (np. jęczmień) lub przewlekły.
Przednie zapalenie brzegów powiek może być łojotokowe lub niezwiązane z łojotokiem. Często towarzyszy mu zakażenie gronkowcowe.
Dysfunkcja gruczołów Meiboma (MGD) to przewlekłe, rozlane zaburzenie dotyczące gruczołów Meiboma, które charakteryzuje się zwykle zamknięciem ujść gruczołów i(lub) jakościowymi/ilościowymi zmianami w wydzielinie tych gruczołów. MGD może powodować zaburzenia filmu łzowego, objawy podrażnienia oka, klinicznie widoczny stan zapalny i chorobę powierzchni oka.
Obydwie postaci zapalenia brzegów powiek mogą występować jednocześnie, jako postać mieszana
Jak często wystęuje?
Zapalenie brzegów powiek, a zwłaszcza dysfunkcja gruczołów Meiboma należą do najczęstszych chorób okulistycznych. Badania amerykańskie wskazują, że częstość występowania MGD zwiększa się o 10% na dekadę, co wskazuje, że około 50% pacjentów w 50. roku życia ma MGD, około 60% 60-latków itd. Uważa się, że choroba ta jest najczęściej nierozpoznawaną oraz najbardziej niedocenianą i niedostatecznie leczoną chorobą w okulistyce. Jest tak powszechna, że wielu okulistów uważa ją za normę.
Jak się objawia?
Do najczęstszych objawów zapalenia brzegów powiek i MGD należą: światłowstręt, pieczenie, swędzenie, uczucie ciała obcego (piasku) pod powiekami, łzawienie lub suchość oczu, zaczerwienienie brzegów powiek i(lub) spojówek, okresowe zaburzenia widzenia, zwłaszcza przy dłuższej pracy przy komputerze, czytaniu lub oglądaniu telewizji.
Przy przednim zapaleniu brzegów powiek w okolicy rzęs mogą pojawiać się łuski, strupki, zasychająca wydzielina. Łuski wokół podstawy rzęs mogą też być objawem zakażenia nużeńcem (nużyca).
Zapalenie brzegów powiek, zwłaszcza MGD, jest najczęstszą przyczyną zespołu suchego oka, poprzez zwiększone parowanie łez i przewlekły stan zapalny. MGD często występuje u osób noszących soczewki kontaktowe oraz w przebiegu trądziku różowatego.
Co robić w razie wystąienia objawów?
Jeśli opisanym wyżej dolegliwościom towarzyszy tworzenie się łusek i wydzieliny wokół rzęs (przednie zapalenie brzegów powiek) należy udać się do okulisty, który może zlecić dodatkowe badania diagnostyczne w celu wykrycia lub wykluczenia obecności gronkowców i(lub) nużeńców.
W przypadku łojotokowego zapalenia brzegów powiek może być wskazane leczenie dermatologiczne. Jeśli dolegliwości przebiegają bez widocznych zmian na brzegach powiek można spróbować stosowanie kropli nawilżających, najlepiej bez konserwantów, zwłaszcza przy dłuższej pracy przy komputerze. Jeśli nie przynosi to poprawy, należy zgłosić się do okulisty w celu ustalenia przyczyny dolegliwości.
Jak lekarz stawia diagnozę?
W celu postawienia rozpoznania lekarz zbiera wywiad dotyczący objawów subiektywnych: jakie, kiedy (pora dnia, praca przy komputerze), nasilenia objawów w określonych warunkach (słońce, wiatr, dym, klimatyzacja), warunków pracy i życia, chorób ogólnych (reumatoidalne zapalenie stawów - RZS, cukrzyca, trądzik), przyjmowanych leków (ogólne i okulistyczne - zwłaszcza preparaty zawierające środki konserwujące). Część okulistów w wyspecjalizowanych ośrodkach stosuje specjalne kwestionariusze dotyczące dolegliwości w chorobach powierzchni oka (OSDI - Ocular Surface Disease Index) co pozwala określić w sposób ilościowy nasilenie dolegliwości i monitorować je. Następnie lekarz ogląda chorego w kierunku objawów chorób ogólnych, jak RZS i trądzik różowaty - po czym bada w lampie szczelinowej. Zwraca uwagę na stan brzegów powiek, rzęs, ujścia gruczołów powiekowych Meiboma - zwykle należy brzeg powieki ucisnąć na około 15 sek. w celu określenia ilości i jakości wydzieliny tych gruczołów, co można również ocenić ilościowo. Należy też badać powierzchnię oka - spojówki na obecność fałdów spojówkowych (mogą świadczyć o zespole suchego oka) oraz stopień i rodzaj ewentualnego zaczerwienienia, jak również rogówkę - czy nie ma ubytków nabłonka (barwienie fluoresceiną lub zielenią lizaminową), wrastania naczyń i innych zaburzeń. Ważnym elementem rozpoznania są dodatkowe testy stosowane dla oceny wydzielania łez i gruczołów powiekowych. Stosuje się tutaj test Schirmera, mierzy czas przerwania filmu łzowego, wysokość menisku łzowego, a w wyspecjalizowanych poradniach przeprowadza się także m.in. osmometrię i meibografię. Przy zapaleniu przednim można zlecić posiew wydzieliny pobranej z miejsca wokół rzęs oraz badanie w kierunku obecności nużeńca. Na podstawie przeprowadzonych badań stan zaawansowania choroby można podzielić wg zaleceń Międzynarodowych Warsztatów MGD na cztery stadia, co pomaga wybrać odpowiednie leczenie i monitorować chorobę.
Jakie są sposoby leczenia?
W leczeniu zapalenia brzegów powiek i MGD podstawowym leczeniem jest tak zwana „higiena powiek”. Polega ona na codziennym (w zaawansowanych przypadkach 2 razy dziennie) ogrzewaniu powiek przez 5-10 minut przy pomocy ciepłych kompresów, specjalnych okularów lub pojemników, a następnie masowaniu brzegów powiek po około 30 sek. na każdą powiekę, zwłaszcza w MGD oraz czyszczeniu brzegów powiek i okolicy rzęs przy pomocy specjalnych płynów lub chusteczek. Dla łagodzenia dolegliwości w ciągu dnia można stosować krople nawilżające bez konserwantów.
Jeśli te podstawowe metody nie dają dostatecznej poprawy, należy dołączyć inne sposoby leczenia. Należą do nich antybiotyki stosowane miejscowo, zwłaszcza z grupy tetracyklin - erytromycyna lub azytromycyna, a w przypadku nasilonych objawów zapalnych można krótkotrwale stosować preparaty zawierające kortykostroidy. Leki stosuje się ze względu na niebezpieczeństwo poważnych działań niepożądanych wyłącznie pod kontrolą okulisty.
W zaawansowanej dysfunkcji gruczołów Meiboma stosuje się antybiotyki ogólnie, np. doksycyklinę w niewielkich dawkach (50 mg) przez okres 3 miesięcy. Działają one głównie przeciwzapalnie i rozrzedzają wydzielinę gruczołów.
Zaleca się także suplementację diety, szczególnie wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi omega 3.
Jeśli higiena powiek stosowana w domu nie jest skuteczna, możliwe jest okresowe oczyszczanie gruczołów Meiboma i brzegów powiek w gabinecie okulistycznym, a także sondowanie gruczołów specjalnymi sondami opracowanymi przez Maskina
Jeśli stwierdzi się objawy nużycy należy ograniczać liczbę pasożytów poprzez higienę powiek z dodatkowym stosowaniem np. olejku z drzewa herbacianego.
W przypadku współistniejącej ocznej postaci trądziku różowatego stosowanie doksycykliny jest szczególnie zalecane, należy także skonsultować się z dermatologiem.
Czy możliwe jest wyleczenie?
Zapalenie brzegów powiek i dysfunkcja gruczołów Meiboma to choroby określane jako nieuleczalne. Na ogół mają przebieg łagodny, często przez wiele lat bezobjawowy. Systematyczne stosowanie higieny powiek i kropli nawilżających u zdecydowanej większości chorych pozwala na ograniczenie lub eliminowanie dolegliwości i zachowanie dobrej jakości życia. Zapalenie brzegów powiek często jednak nie jest właściwie rozpoznawane i leczone. Długotrwałe stosowanie leków miejscowych zwykle zawierających konserwanty, jak antybiotyki, leki przeciwzapalne i przeciwalergiczne może prowadzić do dodatkowego toksycznego uszkodzenia powierzchni oka z poważnymi konsekwencjami dla widzenia.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Nie ma możliwości całkowitego wyeliminowania ryzyka wystąpienia zapalenia brzegów powiek. Należy jednak zwracać szczególną uwagę w przypadku czynników zwiększających ryzyko choroby. Należą do nich łojotokowe zapalenie skóry, łupież, suche oko, trądzik różowaty, atopia, a także noszenie soczewek kontaktowych. Specjalistyczne badanie wskazane jest przed operacjami oka, szczególnie laserową korekcją wad wzroku i operacją zaćmy, ponieważ zabiegi te mogą powodować wystąpienie i(lub) zaostrzenie objawów, co zwiększa ryzyko powikłań pooperacyjnych. W przypadku stwierdzenia zmian zaleca się stosowanie odpowiednich środków, zwłaszcza higieny powiek i kropli nawilżających.
