Co to jest i jakie są przyczyny?
Obrzęk plamki to bezbolesna choroba, w której występuje zgrubienie (obrzęk) centralnej części siatkówki (plamki), co zazwyczaj związane jest z przymgleniem lub zniekształceniem widzenia. Do rzadziej występujących objawów należą: metamorfopsje (wyginanie się linii prostych), mikropsje (pomniejszenie obrazu), mroczki i światłowstręt.
Obrzęk plamki jest często związany z różnorodnymi chorobami oczu, takimi jak zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD), zapalenie błony naczyniowej, błona przedsiatkówkowa, zespół trakcji szklistkowo-siatkówkowej, retinopatia cukrzycowa czy zakrzep żyły środkowej siatkówki. Do rzadszych przyczyn należy młodzieńcze rozwarstwienie siatkówki, zespół Goldmanna-Favre’a, niektóre przypadki zwyrodnienia barwnikowego siatkówki i makulopatia wywołana działaniem kwasu nikotynowego. Może być też związany z przyjmowaniem niektórych leków okulistycznych lub być wynikiem zabiegów okulistycznych. Jeśli obrzęk plamki rozwija się po operacji zaćmy i ma z nią bezpośredni związek, nazywany jest zespołem Irwina-Gassa.
Do czynników ryzyka wystąpienia obrzęku plamki zalicza się: cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, zapalenie błony naczyniowej oka, operacje zaćmy, stosowanie kropli okulistycznych zawierających analogi prostaglandyny i obciążenie genetycznymi chorobami oka (zwyrodnieniowe choroby siatkówki).
Jak często występuje?
Częstość występowania obrzęku plamki niezwiązanego z operacją zaćmy różni się w zależności od przyczyny lub choroby będącej podłożem obrzęku. Obrzęk plamki związany z operacją zaćmy (zespół Irwina-Gassa) występuje według różnych doniesień z częstością 0,2–1,4% i pojawia się częściej w przypadku wystąpienia powikłań w trakcie zabiegu.
Jak się objawia?
Spektrum objawów mogących towarzyszyć obrzękowi plamki waha się od braku jakichkolwiek objawów aż do upośledzenia widzenia znacznego stopnia i zależy od czasu trwania choroby oraz jej podłoża.
Początkowo obrzęk plamki powoduje niewielkie zaburzenia widzenia lub nie ma wpływu na ostrość widzenia. Wraz z rozwojem błony zaburzenia widzenia mogą mieć charakter zamglenia lub być trudne do opisania przez pacjenta. W zaawansowanym stadium choroby upośledzenie ostrości wzroku uniemożliwia czytanie tekstu i codzienne funkcjonowanie.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów?
W przypadku wystąpienia objawów należy skontaktować się z lekarzem okulistą, aby określić stadium zaawansowania choroby, jej przyczynę i ustalić sposób leczenia.
Jak lekarz ustala rozpoznanie?
Lekarz może potwierdzić diagnozę, oglądając dno oka za pomocą wziernika lub w lampie szczelinowej z użyciem specjalnej soczewki. Bardzo pomocna w ustalaniu rozpoznania, zwłaszcza w początkowych stadiach, jest optyczna koherentna tomografia (OCT) i angiografia fluoresceinowa (AF). W badaniu OCT widoczne jest zgrubienie obszaru plamki oraz cysty (torbiele) w warstwach siatkówki, a AF uwidacznia punkty przecieku z naczyń i późne zaleganie barwnika w obrębie przestrzeni torbielowatych w centralnej części siatkówki.
Jakie są sposoby leczenia?
Leczenie zależy od tego, jaka choroba powoduje wystąpienie obrzęku plamki, oraz od stopnia zaawansowania tego obrzęku i ostrości widzenia, która temu towarzyszy.
Kortykosteroidy
Leki kortykosteroidowe stosowane są w leczeniu obrzęku plamki różnego pochodzenia, a zwłaszcza obrzęku w przebiegu zapalenia błony naczyniowej. Mogą być stosowane miejscowo lub doustnie, a także w postaci iniekcji doszklistkowych (jest to zastosowanie poza zarejestrowanymi wskazaniami medycznymi, tzw. off-label) lub iniekcji pod torebkę Tenona (stosowanie off-label). Dostępne są także specjalne implanty doszklistowe stopniowo uwalniające kortykosteroid do wnętrza gałki ocznej. Należy jednak pamiętać o możliwych działaniach niepożądanych takiego leczenia, z których najpoważniejsze to rozwój zaćmy lub wtórnej jaskry.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne
Niesteroidowe leki przeciwzapalne pozbawione są poważnych działań niepożądanych, takich jak zaćma czy jaskra, ale ich skuteczność wykazano dotychczas tylko w przypadku profilaktyki i leczenia obrzęku plamki związanego z operacją zaćmy. Stosowane są w postaci kropli okulistycznych, a niektórzy autorzy proponują doustne przyjmowanie preparatów w przypadku zespołu Irvina-Gassa.
Inhibitory anhydrazy węglanowej
Enzym anhydraza węglanowa występuje w szczytowej i podstawnej części błony podstawnej komórek nabłonka barwnikowego siatkówki. Inhibitory anhydrazy węglanowej, takie jak acetazolamid, wzmacniają proces wypompowywania płynu przez komórki nabłonka barwnikowego z siatkówki. Acetazolamid stosuje się doustnie lub miejscowo w postaci kropli okulistycznych.
Iniekcje leków anty-VEGF
Śródbłonkowy czynnik wzrostu naczyń (vascular endothelial growth factor – VEGF) jest mediatorem powodującym przeciekanie naczyń i w dużych ilościach pojawia się w chorobach przebiegających z obrzękiem plamki, takich jak AMD, retinopatia cukrzycowa i zakrzepy żyły środkowej siatkówki. Do leków blokujących VEGF stosowanych w okulistyce zalicza się ranibizumab, bewacyzumab (stosowany off-label) i aflibercept. Stosuje się je w postaci iniekcji doszklistkowych w warunkach sali operacyjnej. Z reguły terapia polega na podaniu kilku iniekcji w odstępach co najmniej 4 tygodni.
Laseroterapia
Laseroterapia jest jedną z najstarszych metod leczenia cukrzycowego obrzęku plamki. Istnieją różne rodzaje laserów na rynku. Jednym z najnowocześniejszych jest laser mikropulsowy, który nie pozostawia blizn w miejscach po laseroterapii.
Leczenie chirurgiczne
W niektórych przypadkach obrzęku plamki wykonuje się witrektomię. Wskazaniem do tego typu operacji są przypadki obrzęku plamki z obecnością trakcji szklistkowo-siatkówkowych i błon przedsiatkówkowych. Istnieją doniesienia o dobrych efektach tego typu zabiegu w obrzękach mających tło zapalne, będących powikłaniem cukrzycy lub zakrzepów naczyń krwionośnych siatkówki.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
W przypadku wczesnego rozpoczęcia terapii możliwe jest całkowite wyleczenie, jednak proces poprawy widzenia zależy od choroby będącej przyczyną obrzęku plamki.
Dane statystyczne określające procentowo poprawę ostrości wzroku po iniekcjach doszklistkowych są bardzo zróżnicowane i zależą w dużej mierze od czasu trwania choroby oraz wyjściowej ostrości wzroku oraz choroby zasadniczej.
Pacjenci z lepszą ostrością widzenia przed leczeniem mają tendencję do uzyskiwania większej poprawy w widzeniu. Niekiedy może dochodzić do nawrotu choroby.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
Okresowo należy zgłaszać się na badania kontrolne do lekarza okulisty (częstość wizyt ustala lekarz w zależności od charakteru choroby).
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
W przypadku planowanej operacji zaćmy ważna jest profilaktyka w postaci okołooperacyjnego stosowania kropli okulistycznych z niesteroidowym lekiem przeciwzapalnym. U chorych na cukrzycę najistotniejszą kwestią jest dobra kontrola glikemii, ciśnienia tętniczego i stężenia lipidów. W pozostałych chorobach nie udowodniono istnienia działań profilaktycznych.
