Cyklofosfamid

Cyklofosfamid – lek stosowany w chemioterapii nowotworów, pochodna iperytu azotowego (chlormetyny). Ze względu na swoje działanie należy do grupy leków przeciwnowotworowych o właściwościach alkilujących (alkilacja – reakcja chemiczna polegająca na przyłączeniu grupy alkilowej do związku chemicznego). Pierwsze próby z zastosowaniem pochodnych iperytu azotowego w leczeniu nowotworów miały miejsce już w latach 40-tych XX wieku, jednak substancje te były źle tolerowane ze względu na swoją toksyczność. W latach 50 –tych opracowano inne substancje z tej grupy, o podobnym działaniu przeciwnowotworowym, jednak lepiej tolerowane, a wśród nich cyklofosfamid i ifosfamid. Leki te, obok innych pochodnych iperytu azotowego (melfalan, chlorambucyl) do dziś są powszechnie stosowane w chemioterapii nowotworów.
Cyklofosfamid jest nieaktywnym farmakologicznie prolekiem, który w wątrobie ulega przekształceniom do aktywnych metabolitów o działaniu przeciwnowotworowym. Metabolity cyklofosfamidu wykazują działanie alkilujące w stosunku do makrocząsteczek biologicznych, w szczególności do kwasu nukleinowego DNA. Alkilacja jest chemiczną modyfikacją, która powoduje zmiany strukturalne i fragmentację łańcuchów DNA, a w konsekwencji zaburzenia syntezy DNA i RNA, zaburzenia syntezy białek oraz uniemożliwienie podziałów komórkowych. Zmiany te prowadzą w efekcie do śmierci komórki. Działanie cyklofosfamidu dotyczy szczególnie komórek szybko dzielących się (w których mechanizmy naprawy DNA są niewystarczające) jakimi są komórki nowotworowe. Cyklofosfamid ogranicza wzrost i rozwój nowotworu. Cyklofosfamid jest powszechnie stosowany w leczeniu wielu typów nowotworów a także w leczeniu immunosupresyjnym. Stosowany jest w monoterapii lub w leczeniu skojarzonym w chemioterapii: białaczek, ziarnicy złośliwej (choroba Hodgkina), chłoniaków nieziarniczych, szpiczaka mnogiego, guzów litych (raka jajnika, raka piersi, drobnokomórkowego raka płuc, nerwiaka niedojrzałego, mięsaków). Stosowany także jako lek immunosupresyjny w przypadku przeszczepów i niektórych chorób (ziarniniakowatość Wegenera).
Ze stosowaniem cyklofosfamidu wiąże się ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych, w tym stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia. Podobnie jak w przypadku innych leków hamujących podziały komórkowe mogą wystąpić działania niepożądane dotyczące tkanek prawidłowych o częstych podziałach komórkowych (np. szpik kostny, tkanka nabłonkowa). Jednym z najczęściej występujących działań niepożądanych cyklofosfamidu jest hamowanie czynności krwiotwórczej szpiku kostnego. Istnieje ryzyko wystąpienia leukopenii/neutropenii, niekiedy znacznie nasilonych, stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia oraz innych zaburzeń hematologicznych (np. małopłytkowość, niedokrwistość) i zakażeń w wyniku zmniejszenia odporności. W okresie leczenia konieczna jest częsta kontrola hematologiczna (w niektórych przypadkach nawet codzienna), a wyniki badań mogą wskazywać na konieczność przerwania leczenia. Innym, bardzo częstym działaniem niepożądanym cyklofosfamidu jest zależne od dawki działanie urotoksyczne. Wydalane z moczem aktywne metabolity cyklofosfamidu powodują zmiany w odprowadzających drogach moczowych, działając toksycznie szczególnie na nabłonek w pęcherzu moczowym. Może wystąpić zapalenie pęcherza moczowego i krwinkomocz, rzadziej krwotoczne zapalenie pęcherza, zapalenie śródmiąższowe pęcherza i stwardnienie jego ściany. Jeżeli w okresie leczenia wystąpi zapalenie pęcherza moczowego lub w moczu pojawią się krwinki czerwone (erytrocyty) leczenie należy przerwać do czasu ustąpienia objawów. Stosowanie mesny i odpowiednie nawodnienie pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia i nasilenie toksycznego działania cyklofosfamidu na pęcherz moczowy. Natomiast zaburzenia czynności nerek związane ze stosowaniem cyklofosfamidu występują bardzo rzadko. Cyklofosfamid bardzo często powoduje nudności, wymioty (u około połowy pacjentów mają one nasilenie umiarkowane lub ciężkie), rzadziej jadłowstręt, zaparciabiegunki. Działanie cyklofosfamidu na nabłonek przewodu pokarmowego często powoduje stany zapalne błon śluzowych i bóle brzucha. Cyklofosfamid może także wykazywać działanie kardiotoksyczne (działanie uszkadzające serce), które może być szczególnie nasilone u chorych poddawanych wcześniej radioterapii (napromienianie okolicy serca) lub chorych leczonych antybiotykami antracyklinowymi (np. doksorubicyną) lub pentostatyną. Działanie kardiotoksyczne może powodować: zapalenie mięśnia sercowego, migotanie przedsionków/komór, zaburzenia rytmu serca, niewydolność sercazawał serca. Chorzy z wcześniej istniejącą chorobą serca wymagają regularnej kontroli elektrolitów i ścisłej obserwacji medycznej. Cyklofosfamid, podobnie jak inne leki cytotoksyczne, jest przeciwwskazany w okresie ciąży, ponieważ może powodować uszkodzenie płodu. Zaburza płodność, może uszkadzać komórki rozrodcze, może powodować nieodwracalną bezpłodność. Cyklofosfamid ma działanie mutagenne i może przyczyniać się do wystąpienia wtórnych nowotworów, w tym ostrych białaczek oraz nowotworów pęcherza i dróg moczowych. Ponadto, cyklofosfamid może powodować wystąpienie ciężkich reakcji nadwrażliwości, w tym stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia (np. niedociśnienie tętnicze, obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli, reakcje anafilaktyczne, w tym wstrząs anafilaktyczny, ciężkie reakcje skórne takie jak zespół Stevensa i Johnsona, martwica toksyczna rozpływna naskórka). Należy pamiętać, że wyżej wymienione działania niepożądane nie przedstawiają wszystkich znanych działań niepożądanych cyklofosfamidu. Przedstawiono działania niepożądane występujące najczęściej i/lub o dużym znaczeniu klinicznym.
Cyklofosfamid podaje się dożylnie w postaci wlewu lub doustnie w postaci drażetek. Stężenie leku we krwi po podaniu dożylnym i doustnym są równoważne biologicznie. Cyklofosfamid nie jest aktywny farmakologicznie, metabolizowany w wątrobie do postaci aktywnych. Cyklofosfamid i jego metabolity wydalane są głównie z moczem. Wydalane z moczem metabolity cyklofosfamidu są odpowiedzialne za urotoksyczne działanie leku.

Przeczytaj też artykuły

Preparaty na rynku polskim zawierające cyklofosfamid

Endoxan (drażetki) Endoxan (proszek do sporządzania roztworu do wstrzykiwań)

Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta