Jakie są przyczyny zwichnięcia rzepki?
Rzepka to owalna kość wyczuwalna wyraźnie z przodu kolana, do której w górnej części przyczepia się mięsień czworogłowy, a w dolnej więzadło rzepki. Jej zadaniem jest przenoszenie siły mięśnia czworogłowego na podudzie, przesuwa się w swojej bruździe na kości udowej w czasie prostowania i zginania kolana.
Zwichnięcie rzepki to sytuacja, w której rzepka przemieszcza się poza tę bruzdę na bok, czyli na zewnątrz kolana (zwichnięcia w kierunku wewnętrznym, przyśrodkowym są bardzo rzadkie).
Do zwichnięcia rzepki dochodzi zwykle w czasie aktywności, szczególnie sportowej. W niefortunnej pozycji kolana nieprawidłowe napięcie mięśni powoduje przesunięcie się rzepki poza jej anatomiczną pozycję. Taka sytuacja ma miejsce rzadko u osób z prawidłową budową rzepki i bruzdy międzykłykciowej, czyli wgłębienia w kości udowej, po którym przesuwa się rzepka.
W większości przypadków u pacjentów, u których dochodzi do zwichnięcia rzepki, obserwuje się różnego typu anatomiczne anomalie, które sprzyjają przemieszczeniu rzepki poza bruzdę. Bruzda międzykłyciowa może być zbyt płytka, nieprawidłowo wykształcona. Zdarzają się sytuacje, w których więzadło rzepki, rozpoczynające się na dolnej części kości i biegnące do kości piszczelowej, przebiega w niekorzystny sposób, który powoduje złe rozłożenie sił w stawie i sprzyja występowaniu zwichnięć. Zwichnięcia mogą być też powodowane przez zaburzenia budowy całej kończyny dolnej, niekoniecznie dotyczące bezpośrednio kolana, a np. zaburzenia rotacji (ruchu obrotowego) kości udowej, które niekorzystnie przekładają się na pracę rzepki.
Są to przyczyny wrodzone, jednak osoby ze skłonnością do zwichnięć, u których dodatkowo aparat mięśniowy kończyn dolnych jest osłabiony, niewytrenowany, są jeszcze bardziej podatne na tego typu urazy.
Bardzo często zaburzenia budowy kolan są obustronne i dochodzi do zwichnięć rzepki zarówno jednego, jak i drugiego kolana.
Jak często zdarzają się zwichnięcia rzepki?
Zwichnięcia rzepki zdarzają się dość często u starszych dzieci, osób dorastających, szczególnie do 20. roku życia. Z wiekiem częstość występowania tego urazu zmniejsza się, rzadziej zdarza się u osób przed 30. rokiem życia, bardzo rzadko w późniejszym wieku.
Niekorzystna, sprzyjająca zwichnięciom rzepki, budowa kolan może być dziedziczona, stąd częstsze występowanie tego uszkodzenia obserwuje się rodzinnie.
Jakie są objawy zwichnięcia rzepki?
Pacjenci doznają zwichnięć rzepki najczęściej w trakcie aktywności, odczuwają to jako nagłe, bardzo bolesne uczucie przeskoczenia w kolanie. W większości przypadków rzepka po chwili samoistnie powraca na właściwe miejsce, co niektórzy pacjenci odczuwają jako drugie, nieprzyjemne przeskoczenie. Jeśli jednak rzepka nie wróci samoistnie na miejsce, kolano jest wyraźnie zdeformowane, przez skórę widoczne jest nieprawidłowe ustawienie rzepki.
W każdym przypadku kolano dość mocno puchnie, jest bardzo bolesne i ma wyraźnie ograniczoną ruchomość. Wielu pacjentów nie jest w stanie stanąć na nodze po urazie.
Co zrobić w przypadku podejrzenia zwichnięcia rzepki?
Pacjent, który podejrzewa, że doznał zwichnięcia rzepki, powinien nie stawać na nodze, schłodzić kolano i niezwłocznie udać się na dyżur ortopedyczny.
Jak lekarz ustala rozpoznanie zwichnięcia rzepki?
Ortopeda wysuwa podejrzenie przebytego zwichnięcia rzepki na podstawie wywiadu i badania klinicznego. W ramach ostrego dyżuru wykonuje RTG celem oceny ustawienia rzepki w stawie. Na takim zdjęciu mogą być widoczne również oderwane od rzepki lub kości udowej fragmenty kostne.
W wielu przypadkach występuje dość duże krwawienie do stawu i może być konieczna punkcja kolana.
Celem pełnej oceny stawu kolanowego po takim urazie (stopień rozerwania więzadeł, obecność wolnych fragmentów chrzęstno-kostnych w stawie) wykonuje się rezonans magnetyczny.
Sytuacja, w której rzepka w momencie badania lekarskiego jest ciągle zwichnięta i wymaga doraźnego nastawienia, jest bardzo rzadka.
Jakie są metody leczenia zwichnięcia rzepki?
Po przebytym zwichnięciu rzepki i pełnej ocenie uszkodzeń, jakie z tego powodu pojawiły się w kolanie, w RTG i MRI należy podjąć decyzję o tym, czy możliwe jest leczenie zachowawcze, czy konieczna jest operacja.
Jeśli podczas zwichnięcia nie doszło do żadnego wewnątrzstawowego złamania, więzadła stabilizujące rzepkę rokują wygojenie i jest to pierwsze zwichnięcie pacjenta w życiu, podejmuje się próbę leczenia zachowawczego. Zwykle utrzymuje się unieruchomienie w ortezie, która utrzymuje kolano w wyproście. Następnie rozpoczyna się rehabilitacje i stopniowo uruchamia kolano.
Bezwzględnym wskazaniem do zabiegu jest obecność ciała wolnego w stawie. Jeśli w kolanie po zwichnięciu rzepki znajduje się wolny fragment chrzęstno-kostny, który swobodnie przemieszcza się po stawie, jest to wskazanie do usunięcia go. Zwykle wykonuje się ten zabieg metodą artroskopową.
W przypadku rozległych uszkodzeń więzadeł stabilizujących rzepkę istnieje ryzyko, że nie wygoją się samoistnie, także może być wskazana ich operacyjna rekonstrukcja.
Gdy dochodzi do kolejnego zwichnięcia rzepki po przebytym wcześniej leczeniu zachowawczym i u pacjenta występują nieprawidłowości anatomiczne, które sprzyjają zwichnięciom, może być konieczne wykonanie bardziej złożonych operacji rekonstrukcyjnych. Wówczas, w zależności od warunków anatomicznych, oprócz rekonstrukcji więzadeł stabilizujących rzepkę, może być konieczne przesunięcie przyczepu więzadła rzepki na kości piszczelowej, pogłębienie bruzdy międzykłykciowej i inne.
Postępowanie może różnić się także w zależności od wieku pacjenta. U pacjentów dorastających, gdy wzrost kości nie jest jeszcze zakończony, nie wszystkie procedury są możliwe do wykonania. Niekiedy ostateczne leczenie operacyjne, mające na celu trwale zapobiec kolejnym zwichnięciom, wykonuje się po zakończeniu wzrostu.
Jakie jest rokowanie w przypadku przebytego zwichnięcia rzepki?
Rokowanie jest dość dobre u osób, które doznały zwichnięcia tylko raz i nie stwierdza się u nich anomalii anatomicznych w budowie kolana. Rokowanie pogarsza się w przypadku kolejnych zwichnięć oraz przy budowie kolana sprzyjającej takim urazom. Wówczas częściej konieczne są zabiegi operacyjne, których szansa powodzenia nigdy nie jest stuprocentowa i mogą się wiązać z powikłaniami.
Co zrobić, żeby uniknąć wystąpienia zwichnięcia rzepki?
Istotne w zapobieganiu zwichnięciom rzepki, szczególnie gdy już raz przebyło się taki uraz, jest utrzymywanie dobrej kondycji mięśni kończyn dolnych. Należy je wzmacniać poprzez ćwiczenia zgodnie z zaleceniami fizjoterapeuty, korzystna jest regularna aktywność fizyczna.
