Kamienie migdałkowe

Kamienie migdałkowe to zwapniałe masy powstające ze złuszczonego nabłonka oraz komórek układu odpornościowego znajdujących się w kryptach migdałków. Choć zwykle bezobjawowe, mogą niekiedy być przyczyną nieprzyjemnych dolegliwości, takich jak nieświeży oddech, nieprzyjemny posmak w ustach czy ból gardła. Leczenie obejmuje mechaniczne usunięcie zmian oraz kryptolizę. Istotną rolę w profilaktyce powstawania kamieni migdałkowych odgrywają preparaty pochodzenia roślinnego

Pierwszą linię obrony układu odpornościowego w obrębie gardła stanowi układ chłonny gardła, czyli pierścień gardłowy Waldeyera, z licznymi skupiskami tkanki limfoidalnej wyścielającej połączenie gardła i jamy nosowo-gardłowej. W jego skład wchodzą liczne grudki chłonne rozproszone w błonie śluzowej gardła, pasma tkanki chłonnej zlokalizowane na tylnej ścianie gardła, migdałek gardłowy (tzw. trzeci) i językowy, migdałki trąbkowe, a także migdałki podniebienne. Te ostatnie położone są obustronnie w obrębie gardła środkowego, w zagłębieniach pomiędzy łukami podniebienno-językowymi i podniebienno-gardłowymi. Mają około 2 cm długości i 1 cm szerokości, osią długą skierowaną ku tyłowi i dołowi. Każdy migdałek zawiera ok. 8–-30 mikroskopijnych kanałów, zwanych kryptami, które rozgałęziają się i wnikają w głąb tkanki, zwiększając powierzchnię kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym. W bogatej sieci krypt migdałkowych gromadzą się duże ilości żywych i martwych komórek układu odpornościowego zmieszanych ze złuszczonymi komórkami nabłonka, produktami rozpadu tkanek, cząstkami pokarmu i bakteriami.

Przyczyny powstawania kamieni migdałkowych

Pod wpływem przewlekłych lub nawracających procesów zapalnych toczących się w migdałkach podniebiennych, dochodzi do poszerzenia krypt migdałków, ich włóknienia, tworzą się liczne blizny i zrosty. Do krypt przedostaje się znaczna ilość komórek układu immunologicznego, a także złuszczonych komórek nabłonka. Z czasem masy te mogą się powiększać, zatykając ujścia krypt, co skutkuje tworzeniem się czopów wewnątrz nich. W wyjątkowo rzadkich przypadkach mogą one ulec zwapnieniu, tworząc wówczas kamienie migdałkowe. W wyniku zwapnienia stają się coraz twardsze i z czasem mogą ulec powiększeniu. Kamienie migdałkowe, zwane również czopami migdałkowymi lub detrytami, to niewielkie, zwykle kilku–kilkunastomilimetrowe grudki o białym, żółtawym lub zielonkawym kolorze. Mogą być rozmieszczone jedno- lub obustronnie. Ich konsystencja jest dość zwarta, aczkolwiek są one miękkie i z łatwością można je rozetrzeć. Inne czynniki, które wpływają na proces tworzenia się kamieni migdałkowych, to m.in:

• choroba refluksowa przełyku
• zapalenie zatok
• reakcje alergiczne
• niewłaściwa higiena jamy ustnej
• suchość w jamie ustnej.

Zarówno zapalenie zatok przynosowych, choroba refluksowa przełyku, jak i reakcje alergiczne sprzyjają nasileniu produkcji wydzieliny, która gromadząc się na powierzchni migdałków podniebiennych zatyka ujścia krypt i sprzyja tworzeniu się kamieni migdałkowych. Z kolei wynikająca najczęściej z braku śliny suchość w jamie ustnej może być działaniem niepożądanym niektórych leków, np. stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego lub przeciwcholinergicznych. Ślina zawiera czynniki antybakteryjne oraz enzymy, których brak sprzyja rozwojowi bakterii biorących udział w powstawania kamieni migdałkowych.

Objawy kamieni migdałkowych

Kamienie migdałkowe są zazwyczaj bezobjawowe, zwłaszcza te o niewielkich rozmiarach. Jednak większe, mogą dawać następujące objawy:

• nawracająca halitoza (nieświeży oddech)
• nieprzyjemny (metaliczny) posmak w ustach
• ból gardła, czasem promieniujący do ucha
• uczucie przeszkody w gardle i trudności w połykaniu
• napady kaszlu
• stan zapalny migdałka (zaczerwienienie i zniekształcenie obrysu migdałka w wyniku ucisku lub nadkażenia kamienia migdałkowego).

Najbardziej uciążliwym i najczęściej zgłaszanym objawem przez pacjentów z kamieniami migdałkowymi jest uporczywy, cuchnący oddech z jamy ustnej, przypominający zapach zgnilizny. Powstaje on w wyniku rozkładu materii organicznej i produkcji związków siarki przez bakterie beztlenowe bytujące na migdałkach. Nieprzyjemny zapach jest tym bardziej uciążliwy, że szczotkowanie zębów, czy płukanie jamy ustnej środkami antyseptycznymi nie przynosi zadowalającej poprawy.

Stan zapalny migdałka związany z obecnością kamienia migdałkowego oraz następcza infekcja bakteryjna mogą skutkować utworzeniem się ropnia migdałka. Problem ten dotyka zwłaszcza nastolatków i młodych dorosłych. Chorym doskwiera wówczas silny, jednostronny, narastający ból migdałka z tendencją do promieniowania do ucha. Objawom tym zwykle towarzyszy wysoka gorączka z dreszczami, ból głowy i/lub ucha, problemy z otwarciem ust (szczękościsk) czy przełykaniem śliny. Obrzęk obejmuje nie tylko rozpulchniony, zropiały migdałek, ale również może rozprzestrzenić się na tkanki miękkie twarzy lub szyi. Stan ten wymaga konsultacji lekarskiej, w niektórych przypadkach hospitalizacji, a nawet interwencji chirurgicznej.

Warto zaznaczyć, że niektóre z wymienionych powyżej objawów kamicy migdałkowej mogą przypominać objawy charakterystyczne także dla toczącego się procesu nowotworowego. Dlatego w przypadku uporczywych dolegliwości bólowych gardła trwających >6 tygodni, w szczególności promieniujących do ucha, niemijających po zażyciu leków przeciwbólowych, a także asymetrii i zaburzenia obrysu migdałka podniebiennego wskazana jest pilna konsultacja lekarska.

Rozpoznawanie kamieni migdałkowych

Większość kamieni migdałkowych zlokalizowanych na powierzchni migdałków można bez trudności rozpoznać poprzez bezpośrednie oględziny jamy ustnej. W przypadku niewielkich kamieni schowanych tuż pod błoną śluzową migdałków i braku objawów diagnostyka może być utrudniona, niekiedy sama obecność halitozy może wzbudzać podejrzenie kamicy migdałków Gdy kamienie migdałkowe znajdują się głęboko w tkance migdałków, ich obecność może być potwierdzona dzięki technikom obrazowania, takim jak zdjęcia rentgenowskie lub tomografia komputerowa. Badania te nie są jednak wykorzystywane bezpośrednio do diagnostyki kamieni migdałkowych, które zwykle są przypadkowym znaleziskiem podczas obrazowania z powodu innej choroby.

Leczenie kamieni migdałkowych

Leczenie zwykle nie jest konieczne, jeśli kamienie są bardzo małe i nie powodują żadnych objawów. Niewielkie kamienie migdałkowe są najczęściej usuwane poprzez odkasływanie czy odchrząkiwanie. Jeśli pacjentowi doskwierają objawy, konieczna może być interwencja. Wśród metod leczenia kamieni migdałkowych możemy wyróżnić:

• Płukanie jamy ustnej i gardła. Doraźnym sposobem leczenia kamieni migdałkowych jest regularne płukanie gardła roztworem soli fizjologicznej, roztworem z wody utlenionej, naparem z szałwii lub środkiem antyseptycznym (np. roztworem z chlorheksydyny): Energiczne płukanie gardła jest pomocne w usuwaniu małych kamieni, które mogą znajdować się w pobliżu powierzchni migdałków. Jednak jest to metoda żmudna, gdyż kamienie migdałkowe mają tendencję do odnawiania się po około 1–20 dniach.
• Metody manualne. Ręczne usuwanie kamieni migdałkowych polega na delikatnym, ale stanowczym uciskaniu błony śluzowej migdałka wokół kamienia migdałkowego za pomocą szpatułki lub patyczka higienicznego. W celu usunięcia kamieni migdałkowych można wspomóc się również specjalnym irygatorem. Większe kamienie mogą wymagać usunięcia za pomocą łyżeczkowania, które jest zwykle wykonywane w gabinecie lekarskim.
• Kryptoliza laserowa. Metoda ta jest również znana jako waporyzacja. Wykorzystuje się w niej laser CO2 do zamknięcia krypt, co powoduje wygładzenie powierzchni migdałków. Wiązka lasera spłaszcza krawędzie krypt, zapobiegając w ten sposób gromadzeniu się resztek komórkowych. Zabieg może być wykonywany w znieczuleniu miejscowym.
• Kryptoliza koblacyjna. W tym przypadku fale radiowe przekształcają roztwór soli w naładowane jony, które mogą być wykorzystane do przecięcia tkanki migdałków w celu zamknięcia krypt, w podobny sposób jak w przypadku kryptolizy laserowej, ale bez uczucia pieczenia.
• Tonsillektomia. Chirurgiczne usunięcie migdałków nazywane tonsillektomią nie jest ogólnie zalecane do leczenia kamicy migdałkowej. Stosuje się je tylko w bardzo rzadkich przypadkach, gdy wszystkie inne metody leczenia zawiodły, a dolegliwości są na tyle uciążliwe, że utrudniają pacjentom codzienne funkcjonowanie.

W leczeniu kamieni migdałkowych nie stosuje się antybiotyków, chyba że podejrzewa się zakażenie bakteryjne – wówczas o ewentualnym zastosowaniu antybiotyku decyduje lekarz.

Rola medycyny naturalnej w leczeniu kamieni migdałkowych

W profilaktyce powstawania kamieni migdałkowych i ich leczeniu znaczenie mają także preparaty bazujące na środkach pochodzenia naturalnego.

Lawenda to tradycyjny środek leczniczy i dezynfekujący. Dwa główne składniki olejku lawendowego to linalol i octan linalilu, które są popularne w aromaterapii. Ponadto substancje te wykazują działanie przeciwbakteryjne wobec bakterii przenoszonych drogą pokarmową, co ma znaczenie w przypadku rozwoju chorób migdałków i kamicy migdałkowej. Oprócz przeciwbakteryjnego działania linalolu, związki takie jak limonen, α-pinen i β-pinen wykazują również działanie przeciwbakteryjne wobec patogennych lub szkodliwych bakterii w jamie ustnej.

Olejek eukaliptusowy pochodzi z liści eukaliptusa, rośliny z rodziny Myrtaceae, zasiedlających Australię. Eukaliptus zawiera różne składniki, które wspólnie zwalczają bakterie i grzyby mogące prowadzić do chorób jamy ustnej i nieświeżego oddechu. Głównym składnikiem leczniczym eukaliptusa jest kineol, naturalny monoterpen o wielu właściwościach leczniczych, które można wykorzystać do poprawy stanu zdrowia jamy ustnej. Kineol jest substancją mukolityczną, co oznacza, że pomaga rozbijać i rozrzedzać śluz w drogach oddechowych. Eukaliptus może więc rozbijać nagromadzony śluz, który jest częścią zanieczyszczeń zbierających się w kryptach migdałków i tworzących kamienie migdałkowe. Olejek eukaliptusowy ma właściwości przeciwdrobnoustrojowe, które są skuteczne w zwalczaniu bakterii chorobotwórczych, w tym Staphylococcus aureus, wywołujących między innymi przewlekłe zapalenie migdałków. Uważa się, że olejek eukaliptusowy ma właściwości przeciwzapalne i stymuluje odporność organizmu. Spożywanie eukaliptusa doustnie jest niebezpieczne – nawet 3,5 ml może okazać się śmiertelne. Jednak wiele bezpiecznych i sprawdzonych rodzajów płynów do płukania jamy ustnej zawiera olejek eteryczny z eukaliptusa jako składnik.

Mięta pieprzowa (Mentha piperita) jest popularna ze względu na swoje właściwości odświeżające oddech, ale jej zastosowanie może być znacznie większe. Mięta pieprzowa zawiera aktywne składniki: mentol, który odpowiada za większość bioaktywności mięty pieprzowej, a także inne terpeny, takie jak menton i octan mentylu, które poprawiają stan jamy ustnej i hamują rozwój bakterii. Mięta pieprzowa wykazuje właściwości hamujące wzrost bakterii chorobotwórczych, takich jak Streptococcus mutans. Dodatkowo zwiększa wydzielanie śliny, zmniejszając tym samym suchość w jamie ustnej, co zapobiega zarówno halitozie, jak chroni przed tworzeniem się kamieni migdałkowych. Olejek miętowy znacznie ogranicza tworzenie się biofilmu i związanych z nim lotnych związków siarki. Olejek z mięty pieprzowej może powodować reakcje alergiczne, ponadto szczególną ostrożność w stosowaniu olejku powinny zachować kobiety w ciąży i karmiące piersią.

Oregano i tymianek to kolejne rośliny z rodziny miętowatych, od dawna znane ze swoich właściwości leczniczych i uzdrawiających. Większość dostępnych w handlu tymianków należy do odmian Thymus zygis lub Thymus vulgaris, które zawierają naturalne terpenoidy: tymol i karwakrol, będące również składnikami oregano. Obie rośliny wykazują właściwości przeciwbakteryjne, a także właściwości przeciwutleniające. Badania kliniczne wykazują, że tymol i karwakrol zapobiegają również chorobom jamy ustnej poprzez hamowanie rozwoju biofilmu tworzonego głównie przez Streptococcus mutans, co wpływa na zahamowanie i przerwanie wzrostu bakterii w jamie ustnej.

Trawa cytrynowa to zioło należące do rodziny trawowatych (Poaceae). Olejek z Cymbopogon citratus jest tradycyjnym środkiem stosowanym w leczeniu tak różnych dolegliwości jak choroby przyzębia, bóle reumatyczne czy dolegliwości żołądkowe. Niektóre badania wykazują, że trawa cytrynowa wykazuje silne działanie przeciwbakteryjne. Składnikami aktywnymi olejku z trawy cytrynowej są cytronellol i geraniol, a duża zawartość cytralu ma właściwości przeciwbakteryjne i redukujące lotne związki siarki. Do korzyści ze stosowania olejku z trawy cytrynowej należą m.in. ograniczenie wzrastania gronkowca złocistego opornego na metycylinę (związanego z przewlekłym zapaleniem migdałków), hamowanie rozwoju biofilmu, a także redukcja płytki nazębnej. To wszystko ma znaczący wpływ na hamowanie procesu tworzenia kamieni migdałkowych.

Chociaż niektóre olejki eteryczne są bezpieczne do zażycia doustnego, nie wszystkie są do tego przeznaczone, a wiele z nich może być także toksycznych. Niektóre olejki eteryczne, przykładowo występujące w mięcie pieprzowej i tymianku, mogą być szkodliwe w skoncentrowanych dawkach. Stosowanie olejków eterycznych, ziół lub suplementów diety zawierających ich składniki należy omówić z lekarzem, w szczególności w przypadku pacjentek będących w ciąży lub karmiących piersią. Nie należy podawać dzieciom olejków eterycznych, jeśli nie zlecił tego lekarz. Ponadto, podczas rozpylania olejków eterycznych należy pamiętać, że u dzieci oraz zwierząt domowych może wystąpić silna reakcja alergiczna, objawiająca się na przykład skurczem oskrzeli i dusznością.

Profilaktyka kamieni migdałkowych

Warto pamiętać, że kamienie migdałkowe mają bardzo dużą tendencję do nawrotów pomimo wdrażania różnych form leczenia. Dlatego też tak ważna jest odpowiednia profilaktyka, która obejmuje następujące działania:

• Prawidłowa higiena jamy ustnej. Oczyszczanie przestrzeni międzyzębowych z resztek jedzenia, dokładne mycie zębów oraz języka minimum dwa razy dziennie, stosowanie płukanek o działaniu antybakteryjnym (najlepiej w postaci gotowych płynów do płukania). Po posiłku wskazane jest nitkowanie przestrzeni międzyzębowych za pomocą nici dentystycznych i przepłukiwanie jamy ustnej czystą wodą, aby wypłukać resztki jedzenia.
• Właściwa dieta. Przede wszystkim należy ograniczyć spożycie cukrów prostych oraz wysoko przetworzonych potraw, które sprzyjają namnażaniu się patogennych bakterii bytujących w jamie ustnej.
• Właściwe nawodnienie organizmu. Zaleca się picie dużej ilości wody, aby utrzymać odpowiednie nawodnienie organizmu. Przyjmuje się, że osoba dorosła na każdy kilogram masy ciała potrzebuje około 35 ml wody. Inny przelicznik, to 1 ml wody na 1 kcal spożytego pokarmu.
• Regularne zabiegi higienizacyjne. Wskazane jest regularne wykonywanie skalingu, piaskowania, oraz fluoryzacji zębów u stomatologa.
• Unikanie palenia papierosów. Ograniczenie, a najlepiej rzucenie palenia może radykalnie zmniejszyć ryzyko powstawania kamieni migdałkowych i znacznie poprawić ogólną higienę jamy ustnej
• Prawidłowe leczenie stanów zapalnych migdałków/gardła. Wskazane jest prawidłowe i szybkie podjęcie leczenia w przypadku wystąpienia zapalenia gardła czy migdałków podniebiennych (kamienie migdałkowe mogą być efektem niedoleczonej anginy). Dlatego w przypadku poważnej infekcji, warto jak najszybciej skonsultować się z lekarzem celem wdrożenia właściwego leczenia