Alergia na jad owadów u dzieci - strona 2

Co robić w przypadku wystąpienia objawów po użądleniu?

Zwykłe użądlenie przez owada osoby nieuczulonej nie wymaga specjalistycznego leczenia. Natomiast dzieci, które wiadomo, że są uczulone wymagają natychmiastowej pomocy.

Natychmiast po użądleniu, jeśli owad pozostawił żądło: usuń je! aby zapobiec dalszemu przedostawaniu się jadu do skóry. Usuwając żądło nie chwytaj go dwoma palcami, lecz podważ je paznokciem lub pęsetą. Następnie miejsce po użądleniu przemyj wodą lub wodą z mydłem i obłóż lodem lub zimnym kompresem w celu złagodzenia bólu i ograniczenia obrzęku. Możesz też założyć dziecku opaskę uciskową powyżej miejsca użądlenia, jeśli użądlenie nastąpiło w kończynę. Osa prawie nigdy nie pozostawia żądła w skórze i może żądlić ponownie.

Typowa reakcja po użądleniu nie wymaga innego postępowania, niż opisane powyżej.

Nasilona reakcja miejscowa

Jeśli występują objawy nasilonej reakcji miejscowej, można dodatkowo – w celu złagodzenia objawów – podać dziecku lub osobie użądlonej lek przeciwhistaminowy (np. loratadynę, cetyryzynę, lub klemastynę) oraz posmarować miejsce użądlenia maścią sterydową (jeśli posiadasz). Postaraj się, aby nie drapać miejsca użądlenia. Nasila to świąd i zwiększa ryzyko zakażenia bakteryjnego. Zawsze obserwuj jednak użądlone dziecko, gdyż objawy alergiczne mogą się nasilać i wtedy niezbędna będzie pomoc lekarska.

Nasilona reakcja miejscowa u dziecka użądlonego w miejsca wrażliwe (twarz, głowa, szyja) wymaga pilnej pomocy medycznej ze względu na możliwość uduszenia (obrzęk tkanek gardła i krtani).

Łagodne uogólnione objawy w postaci pokrzywki i ewentualnie obrzęku naczynioruchowego wymagają zawsze konsultacji lekarskiej. Jeśli posiadasz lek przeciwhistaminowy, to podaj użądlonemu dziecku podwójną dawkę i skontaktuj się natychmiast z lekarzem, w celu ustalenia dalszych zaleceń.

Ciężka reakcja anafilaktyczna

1. Jeśli posiadasz adrenalinę w ampułkostrzykawce i jesteś przeszkolony z jej użycia, podaj ją natychmiast użądlonemu dziecku w boczną powierzchnię uda lub poproś kogoś, jeśli ta osoba została wcześniej przeszkolona jak należy to zrobić.
2. Wezwij Pogotowie Ratunkowe (tel. 999 lub 112).
3. Ułóż użądlone dziecko w pozycji na plecach z nogami uniesionymi ku górze lub w pozycji siedzącej, jeśli ma problemy z oddychaniem.
4. Nie pozostawiaj użądlonego dziecka samego do czasu przyjazdu pogotowia ratunkowego.

Jeśli po użądleniu przez owada wystąpił wstrząs anafilaktyczny i użądlone dziecko będzie nieprzytomne, zespół pogotowia ratunkowego rozpocznie zabiegi resuscytacyjne, aby przywrócić oddech i pracę serca. Dziecko przytomne, które ma trudności z oddychaniem, oprócz leczenia ogólnego otrzyma inhalacji leki rozszerzające oskrzela.

Każda osoba (dziecko i dorosły), która przebyła epizod uogólnionej reakcji po użądleniu przez owada powinna zostać przeszkolona z postępowania w przypadku ponownej ogólnej reakcji po użądleniu. Lekarz zapisze leki, przede wszystkim adrenalinę w ampułkostrzykawce lub autowyzwalaczu, i powie jak i kiedy jej użyć. Dodatkowo lekarz może zlecić lek przeciwhistaminowy i steryd w postaci doustnej, które należy podać użądlonemu dziecku, jeśli objawy po użądleniu będą łagodne.

Adrenalina jest lekiem ratującym życie w anafilaksji, zatem nie zwlekaj z jej użyciem jeśli Twoje życie lub życie Twojego dziecka będzie zagrożone. W aptekach mogą być dostępne preparaty dla dorosłych lub dla dzieci, które różnią się dawką. Pamiętaj, aby stosować ten preparat, który zlecił lekarz. Adrenalinę podajemy domięśniowo w boczną powierzchnię uda; nie ma potrzeby zdejmowania ubrania (długość i grubość igły są odpowiednio dostosowane). Lekarz na wizycie zwykle przepisuje dwa opakowania leku, gdyż zdarza się, że jedno podanie jest niewystarczające i należy powtórzyć dawkę po 5–10 minutach, jeśli pierwsza nie była skuteczna.

Po każdym epizodzie anafilaksji po użądleniu, nawet jeśli Twoje dziecko czuje się dobrze i leki mu pomogły, zawsze niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem!

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie alergii na jad owadów?

Alergię na jad owadów ustala się na podstawie szczegółowo zabranego wywiadu, badania fizykalnego (dokonanego przez personel medyczny w trakcie udzielania pomocy tuż po użądleniu) oraz badań dodatkowych.

Dokładna diagnostyka przeprowadzana jest przez specjalistę alergologa, najczęściej kilka tygodni po epizodzie użądlenia. Ma ona na celu ustalenie stopnia uczulenia oraz wyboru odpowiedniego leczenia.

Przed wizytą z dzieckiem u specjalisty przygotuj sobie odpowiedzi na następujące pytania:

1. Kiedy i w jaką okolicę ciała nastąpiło użądlenie?
2. Jaki to był owad (osa, pszczoła, szerszeń, trzmiel, inne, nieznany) i ile owadów w tym samym czasie użądliło Twoje dziecko?
3. Czy owad pozostawił żądło w skórze?
4. Po jakim czasie i w jaki sposób zostało usunięte żądło?
5. Jakie objawy i po jakim czasie wystąpiły od momentu użądlenia?
6. Czy kiedykolwiek wcześniej doszło do użądlenia (przez jakiegokolwiek owada) i jaka była reakcja? Jest to ważna informacja, gdyż u u dzieci i młodzieży wcześniej użądlonych objawy mogą się nasilać lub przeciwnie – wygasać.
7. Co zrobiłeś zaraz po użądleniu? Czy podałeś/aś dziecku jakieś leki?
8. Czy występują u Twojego dziecka inne uczulenia lub astma?
9. Czy Twoje dziecko jest leczone przewlekle, a jeżeli tak, to na co?
10. Jakie leki Twoje dziecko przyjmuje przewlekle (w tym również suplementy diety, zioła)?
11. W jakim stopniu Twoje dziecko jest narażone na kontakt z owadami?

Następnie alergolog poprosi Cię o dokumentację lekarską z udzielonej Twojemu dziecku pomocy. Zawarty w niej opis objawów, których doświadczyłeś po użądleniu oraz sposób ich leczenia pozwoli na obiektywną ocenę stopnia nasilenia reakcji anafilaktycznej. Jest to niezbędne do ustalenia odpowiedniego dalszego leczenia.

Testy diagnostyczne

Testy diagnostyczne wykonuje się wyłącznie u dzieci po przebytej uogólnionej reakcji anafilaktycznej. U dzieci wyłącznie z reakcją miejscową nie ma wskazań do takiej specjalistycznej diagnostyki.

Badania diagnostyczne mają na celu potwierdzenie alergicznego tła reakcji (tzw. IgE-zależności). Należą do nich:

1. Testy skórne:
   a) punktowe: kroplę z alergenem nanosi się na skórę wewnętrznej powierzchni przedramienia i następnie delikatnie nakłuwa skórę specjalnym lancetem o długości 1 mm; odczyt następuje po 15 minutach;
   b) śródskórne: niewielką ilość alergenu wstrzykuje się pomiędzy warstwy skóry; odczyt następuje po 20–30 minutach. (Rycina obrazuje wykonanie takich testów).
2. Testy z krwi: oznaczanie swoistych przeciwciał IgE dla jadu osy i/lub pszczoły.

Wyniki badań stanowią podstawę do leczenia metodą immunoterapii swoistej.

Zdarzają się sytuacje, gdy pacjent ma wszystkie typowe, dobrze udokumentowane, objawy reakcji anafilaktycznej, a wyniki testów nie wskazują na uczulenie (przyczyną może był zbyt krótki czas, jaki upłynął od reakcji anafilaktycznej do daty badania lub pacjent przyjmował leki blokujące reakcję skórną). W takim przypadku badania diagnostyczne powtarza się ponownie po kilku tygodniach.

Jakie są metody leczenia alergii na jad owadów?

Leczenie objawów ostrych (tuż po użądleniu): opisano powyżej.

Leczenie przyczynowe: immunoterapia swoista (tzw. „odczulanie” – leczy przyczynę, a nie objawy anafilaksji). Jeśli objawy po użądleniu były uogólnione (dziecko miało pokrzywkę, obrzęk twarzy, było mu ciężko oddychać lub miało wstrząs) oraz wyniki badań wskazują na uczulenie na jad owada, który je użądlił, lekarz alergolog zaproponuje Ci dla niego właśnie takie leczenie. Uchroni to dziecko przed kolejną ciężką reakcją anafilaktyczną po użądleniu. Jest to obecnie jedyny znany sposób leczenia przyczynowego.

Do tego typu leczenia kwalifikowane są dzieci spełniające następujące kryteria:

• ukończony 5. rok życia (nie ma górnej granicy wieku),
• przebycie uogólnionej reakcji anafilaktycznej po użądleniu,
• wyniki badań dodatkowych wskazują na alergię na jad owada, po którym wystąpiła uogólniona reakcja anafilaktyczna,
• rodzic lub opiekun pacjenta wyraził pisemną zgodę na leczenie.

Immunoterapia swoista polega w pierwszym etapie na podawaniu stopniowo zwiększanej dawki alergenu jadu owada podskórnie, aż do osiągnięcia dawki podtrzymującej (najwyższej zalecanej i jednocześnie dobrze tolerowanej przez osobę uczuloną). Ten etap trwa od kilku dni do kilkunastu tygodni (w zależności od wybranego schematu odczulania przez lekarza prowadzącego). W drugim etapie dawkę podtrzymującą pacjent otrzymuje w określonych ostępach czasu (co 4, 6, 8 tygodni – w zależności od rodzaju preparatu i czasu trwania leczenia).

Leczenie trwa od 3 do 5 lat, a w wybranych przypadkach dłużej, nawet do końca życia (np. u dzieci z mastocytozą). Decyzję o zakończeniu immunoterapii podejmuje się dla każdego dziecka indywidualnie. Sporadycznie stosuje się żądlenie prowokowane (koniecznie w specjalistycznym ośrodku, w pełnym zabezpieczeniu medycznym, w obecności anestezjologa).

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie z alergii na jad owadów?

Jedyną metodą leczenia o bardzo wysokiej skuteczności jest immunoterapia swoista. U osoby, która zakończyła leczenie i jest odczulona ryzyko uogólnionej reakcji anafilaktycznej jest bardzo małe. Wyjątek stanowią osoby z mastocytozą, u których leczenie trwa całe życie.

Naturalny przebieg alergii na jad owadów jest zróżnicowany i zależy przede wszystkim od wieku. U dzieci, które miały wyłącznie skórne objawy po użądleniu, czyli pokrzywkę, obserwuje się tendencję do ustępowania objawów, bez konieczności odczulania. Takiego przebiegu nie obserwuje się już jednak u młodzieży i dorosłych. U osób żądlonych wielokrotnie i często (np. u pszczelarzy i ich bliskich) po pewnym czasie organizm wytwarza stan tolerancji na jad owada (naturalne „odczulanie”).

Zdarzają się również sytuacje, kiedy jesteśmy żądleni bardzo sporadycznie. Długi odstęp czasowy pomiędzy użądleniami też sprzyja zanikaniu uczulenia.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia alergii na jad owadów?

Po zakończeniu „odczulania” na jad owadów nie wykonuje się żadnych dodatkowych badań. Wspomniane wcześniej żądlenie prowokowane w celu sprawdzenia skuteczności immunoterapii wykonuje się w wyjątkowych przypadkach.

Zakończenie leczenia nie zwalnia z obowiązku posiadania odpowiednich leków oraz stosowania się do zasad profilaktyki użądleń. Jednak do rzadkości należy występowanie ciężkiej anafilaksji po immunoterapii.

Co robić, aby uniknąć alergii na jad owadów?

Obecny stan wiedzy medycznej nie pozwala na zidentyfikowanie osób, które są zagrożone wystąpieniem uogólnionej reakcji anafilaktycznej po użądleniu przez owada. Wiadomo, że osoby z mastocytozą należą do grupy wysokiego ryzyka wstrząsu anafilaktycznego po użądleniu (w skórze i krwi tych osób znajduje się dużo komórek, które zawierają substancje – mediatory, odpowiedzialne za występowanie objawów anafilaktycznych).

Odpowiednio zastosowane środki prewencyjne mogą ograniczyć do minimum ryzyko użądlenia, a tym samym wystąpienia uogólnionej reakcji anafilaktycznej. Należą do nich:

1. Ograniczenie spożywania posiłków oraz picia słodkich napojów na zewnątrz. Jeśli jednak musisz, to pij z dużych i szerokich kubków, aby zauważyć owada, który wleci do kubka.
2. Szczelne zamykanie pojemników z jedzeniem.
3. Szczelne zamykanie kubłów na śmieci i odpadków z żywnością.
4. Ograniczenie przebywania wiosną i latem wśród kwitnących roślin (sady, łąki, polany).
5. Zakładanie odpowiedniej odzieży (kapelusz, długie rękawy, długie nogawki, biały kolor) w czasie wędrówek leśnych. Jaskrawe kolory przyciągają owady.
6. Zamykanie okien w samochodzie podczas jazdy.
7. Nakładanie obuwia (szczególnie dzieci) podczas biegania po trawie.
8. Ograniczenie stosowania intensywnych perfum, dezodorantów przy wychodzeniu na zewnątrz.

Każda osoba z alergią na jad owadów powinna nosić specjalną bransoletkę lub zawieszkę informującą o takim uczuleniu. Załóż ją Swojemu dziecku. Należy również poinformować i pouczyć o sposobie postępowania, zastosowaniu leków w przypadku ostrej reakcji osoby z najbliższego otoczenia (kolegów z pracy, pracodawcę, a w przypadku dzieci – nauczycieli, dyrekcję szkoły oraz kolegów z klasy).